Το 2022 ήταν η χρονιά που ο νέος «πόλεμος» των φύλων πέρασε από την Αμερική στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού και άρχισε να μαίνεται και στην Ευρώπη. Ξαφνικά το ερώτημα «τι είναι γυναίκα» έχει γίνει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες ένα κομβικό σημείο μιας ιδιαίτερα τοξικής πολιτικής αντιπαράθεσης. Το ερώτημα έχει βρεθεί στο επίκεντρο μιας διαμάχης για τα δικαιώματα ανάμεσα σε όσους θεωρούν ότι η αυτοπροσδιοριζόμενη ταυτότητα υπερισχύει του βιολογικού φύλου και όσους πιστεύουν ότι το βιολογικό φύλο παραμένει μια σημαντική έννοια για την κοινωνία και τη νομοθεσία.

Η σύγκρουση αυτή κορυφώθηκε αυτή την εβδομάδα στη Βρετανία μετά την απόφαση της κεντρικής κυβέρνησης στο Λονδίνο να μπλοκάρει το νομοσχέδιο που είχε ψηφιστεί πριν από λίγες εβδομάδες στο τοπικό κοινοβούλιο της Σκωτίας για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου. Να σημειωθεί ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν από το 1999 νομικές προστασίες κατά των διακρίσεων για τα τρανς άτομα και έχουν κατοχυρωθεί και στον νόμο περί ισότητας του 2010 με το προστατευόμενο χαρακτηριστικό της «αλλαγής φύλου».

Ιατρική διάγνωση

Ομως ο ίδιος νόμος προστατεύει και τις γυναίκες από τις διακρίσεις φύλου και ορίζει ότι είναι νόμιμο να παρέχονται υπηρεσίες μόνο για γυναίκες ή να υπάρχουν αποκλειστικά γυναικεία αθλήματα – αποκλείοντας από αυτά οποιονδήποτε άντρα, ανεξάρτητα από την ταυτότητα φύλου. Επίσης για να αποκτήσει κάποιος πιστοποιητικό αναγνώρισης φύλου απαιτείται ιατρική διάγνωση δυσφορίας φύλου και απόδειξη ότι έχει ζήσει ως άτομο του αντίθετου φύλου για τουλάχιστον δύο χρόνια.

Το νομοσχέδιο, που ψηφίστηκε στη Σκωτία στις 22 Δεκεμβρίου ύστερα από μαραθώνια δημόσια διαβούλευση και κάτω από μια άνευ προηγουμένου πολιτική πόλωση, καταργεί την ανάγκη ψυχιατρικής διάγνωσης δυσφορίας φύλου για την απόκτηση πιστοποιητικού αναγνώρισης φύλου και επεκτείνει για πρώτη φορά τη διαδικασία υποβολής αιτήσεων σε νέους 16 και 17 ετών. Επίσης μειώνει το χρονικό διάστημα που κάποιος πρέπει να ζει μόνιμα ως το φύλο που επέλεξε πριν από την υποβολή αίτησης από τα δύο χρόνια στους τρεις μήνες ή στους έξι μήνες για τα άτομα ηλικίας 16 και 17 ετών, προβλέποντας επίσης μια τρίμηνη περίοδο «προβληματισμού» κατά την οποία το άτομο μπορεί να αλλάξει γνώμη.

Το νομοσχέδιο προκάλεσε έντονες αντιδράσεις σε μεγάλη μερίδα της βρετανικής κοινής γνώμης με βασικό επιχείρημα ότι οι μεταρρυθμίσεις που προβλέπονται σε αυτό θα έχουν άμεσες συνέπειες στα δικαιώματα των γυναικών και των κοριτσιών στη χώρα. Σύμφωνα με τους επικριτές του νομοσχεδίου, οι αλλαγές που προβλέπει θα δυσχεράνουν την πρόσβαση των γυναικών σε υπηρεσίες και χώρους που απευθύνονται αποκλειστικά σε γυναίκες, όπως οι φυλακές, τα γυναικεία αθλήματα, οι θάλαμοι νοσηλείας και η προσωπική φροντίδα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι τόσο η Επιτροπή Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων όσο και η ειδική εισηγήτρια του ΟΗΕ για τη βία κατά των γυναικών είχαν παροτρύνει τη σκωτσέζικη κυβέρνηση να σταματήσει τη σχετική νομοθεσία.

Τελικά την περασμένη Δευτέρα η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε να μπλοκάρει το νομοσχέδιο, κάνοντας για πρώτη φορά χρήση του άρθρου 35 που εμποδίζει ένα νομοσχέδιο της Σκωτίας να γίνει νόμος της χώρας, γεγονός που προκάλεσε μια άνευ προηγουμένου κρίση και βύθισε στο χάος τις ήδη τεταμένες – μετά το Brexit – σχέσεις μεταξύ της Σκωτίας και της Βρετανίας.

Δίκοπο μαχαίρι

Δυστυχώς έχουμε φτάσει στο σημείο όπου η τρανς κοινότητα χρησιμοποιείται ως «πολιτικό όπλο» και από τις δύο πλευρές. Για παράδειγμα, όποιος αναφέρει δημόσια ότι υπάρχουν δύο βιολογικά φύλα – αρσενικό και θηλυκό – μπαίνει αυτόματα στο στόχαστρο των τρανς ακτιβιστών με την ταμπέλα «τρανσφοβικός». Είναι ακριβώς στο σημείο αυτό που οι πολιτικές ταυτότητας ξεπερνούν τις κόκκινες γραμμές και αρχίζουν να μετασχηματίζονται σε μια σκληροπυρηνική ιδεολογία, όπου το βιολογικό φύλο εξαλείφεται και οι όροι «άντρες» και «γυναίκες» χάνουν το νόημά τους.

Το παράδειγμα της Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, που έχει γράψει τα βιβλία του Χάρι Πότερ, είναι ενδεικτικό: η αγαπημένη συγγραφέας των παιδιών σε ολόκληρο τον κόσμο έχει τον τελευταίο καιρό γίνει στόχος μιας χωρίς προηγούμενο εκστρατείας ακύρωσης επειδή τόλμησε να πει ότι υπάρχουν βιολογικές διαφορές ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες. Οι επιθέσεις που δέχεται η Ρόουλινγκ επειδή εξέφρασε το αυτονόητο είναι πρωτοφανείς: φυσικά κατηγορείται ως τρανσφοβική, τα βιβλία της μποϊκοτάρονται, όταν δεν καίγονται σε δημόσια θέα, ενώ καθημερινά δέχεται απειλές για τη ζωή της.

Η εξάλειψη των φύλων

Η εξάλειψη των φύλων έχει περάσει και στην επιστημονική και ακαδημαϊκή κοινότητα. Πρόσφατα το διεθνούς κύρους επιστημονικό περιοδικό «The Lancet» αναφέρθηκε στις γυναίκες ως «σώματα με αιδοίο», προκαλώντας μια θύελλα αντιδράσεων από φεμινιστικές οργανώσεις και όχι μόνο, που είχαν ως αποτέλεσμα το περιοδικό να ζητήσει συγγνώμη. Τον περασμένο Ιούνιο η Αμερικανική Ιατρική Ενωση ανακοίνωσε ότι «το φύλο πρέπει να αφαιρεθεί ως αναφορά στα πιστοποιητικά γέννησης» με το σκεπτικό ότι μπορεί να δημιουργήσει διακρίσεις και στιγματισμό εις βάρος ατόμων των οποίων η ταυτότητα φύλου δεν συνάδει με το βιολογικό τους φύλο. Τόσο το «Nature» όσο και το «Scientific American» (σοβαρές επιστημονικές εκδόσεις) έχουν δημοσιεύσει άρθρα τα οποία αμφισβητούν την ύπαρξη «σαφών κριτηρίων για την ταξινόμηση των ανθρώπων ως αρσενικών και θηλυκών».

Γυναικεία αθλήματα

Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο η Νέα Ζηλανδία έστειλε την πρώτη τρανς αρσιβαρίστρια Λόρελ Χάμπαρντ. Ως άντρας αρσιβαρίστας είχε μέτριες επιδόσεις, αλλά ως τρανς άρχισε να κερδίζει το ένα μετάλλιο μετά το άλλο. Η τρανς κολυμβήτρια Λία Τόμας, φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, συναγωνίζεται με γυναίκες και όπως είναι φυσικό καταρρίπτει το ένα ρεκόρ μετά το άλλο, οδηγώντας τις συναθλήτριές της σε απόγνωση, καθώς γνωρίζουν ότι ο συναγωνισμός τους με τη Λία είναι άνισος και ως εκ τούτου καταδικασμένος να αποτύχει.

«Η κοινωνία επιμορφώνεται μέσα από την εξοικείωση»

«Ο ορισμός της λέξης “γυναίκα-άντρας” έχει αλλάξει δραματικά μέσα στους αιώνες» λέει στο «Βήμα» ο κ. Νικόλας Κακκούφας, λέκτορας και διευθυντής προπτυχιακών σπουδών του προγράμματος Ελληνικών Σπουδών του Τμήματος Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Columbia των ΗΠΑ. «Μιλάμε συχνά για νέες ταυτότητες, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε ότι αυτές οι σωματικές συμπεριφορές δεν είναι καινούργιες και ταυτόχρονα ότι αφορούν και επηρεάζουν όχι μόνο όσους θεωρούνται μειονότητες ή διαφορετικοί ανά περιόδους, αλλά όλους μας» τονίζει και προσθέτει: «Από τη μία έχουμε την πολιτεία, η οποία οφείλει να συμπεριφέρεται στους πολίτες με τον απαραίτητο σεβασμό, αποδίδοντάς τους τα δικαιώματα που απορρέουν από την ύπαρξή τους και από την άλλη την κοινωνία – της οποίας μέρος είμαστε όλοι – η οποία επιμορφώνεται μέσα από την εξοικείωση. Στην Αμερική έρευνες έχουν δείξει το ποσοστό αποδοχής των γάμων μεταξύ ομοφυλοφίλων να αυξάνεται σημαντικά κάθε χρόνο από τότε που το ανώτατο δικαστήριο αναγνώρισε στα ομόφυλα ζευγάρια το δικαίωμα στον γάμο. Οι πολίτες – όλοι μας δηλαδή – γινόμαστε πιο έτοιμοι να αποδεχθούμε τις αλλαγές όταν έχουμε εμπειρική γνώση και όταν επίσης έχουμε το σχετικό λεξιλόγιο που είναι απαραίτητο για να κατανοήσουμε τον κόσμο που αλλάζει. Αλλο η ταυτότητα φύλου, άλλο η έκφραση φύλου, άλλο η σεξουαλικότητα. Οι τέχνες και η λογοτεχνία έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο σε αυτό».

Απαιτείται γνωμάτευση

Στη χώρα μας, σύμφωνα με τον νόμο 4491/2017, σε περίπτωση ασυμφωνίας μεταξύ ταυτότητας φύλου και καταχωρισμένου φύλου το πρόσωπο μπορεί να ζητήσει διόρθωση του καταχωρισμένου φύλου του. Για τη διόρθωση αυτή απαιτείται πλήρης δικαιοπρακτική ικανότητα με εξαίρεση τους ανηλίκους 17 ετών για τους οποίους απαιτείται ρητή συναίνεση των γονέων και τους ανηλίκους από 15 ετών για τους οποίους απαιτείται επιπλέον θετική γνωμάτευση διεπιστημονικής επιτροπής στην οποία μετέχουν ένας παιδοψυχίατρος, ένας ψυχίατρος, ένας ενδοκρινολόγος, ένας παιδοχειρουργός, ένας ψυχολόγος, ένας κοινωνικός λειτουργός και ένας παιδίατρος. Δεν απαιτείται το πρόσωπο να έχει υποβληθεί σε οποιαδήποτε προηγούμενη ιατρική επέμβαση.

Αλλαγή με απλή διοικητική πράξη

Σε 108 χώρες του κόσμου – στις περισσότερες ευρωπαϊκές, στον Καναδά, σε όλη τη Λατινική Αμερική, πλην της Νικαράγουας, της Βενεζουέλας και της Παραγουάης όπου απαγορεύεται – οι πολίτες έχουν δικαίωμα να αλλάξουν φύλο χωρίς να απαιτείται να προχωρήσουν σε χειρουργική επέμβαση.

Στην Ευρώπη, η Δανία είναι η χώρα που πρώτη, το 2014, εξασφάλισε το δικαίωμα αλλαγής φύλου με απλή διοικητική πράξη από την ηλικία των 16 ετών, ενώ η Ελβετία και το Βέλγιο έχουν επίσης ανάλογη νομοθεσία. Η Γερμανία διαθέτει νομοθεσία για την αλλαγή φύλου από το 1982 ενώ το 2022 ψήφισε νέους νόμους για τον αυτοπροσδιορισμό του φύλου. Στην Πορτογαλία, το 2018 θεσπίστηκε νομοθεσία για το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού του φύλου από την ηλικία των 16 ετών. Στη Γαλλία, τον Σεπτέμβριο του 2022, το Συμβούλιο Επικρατείας απεφάνθη ότι τα παιδιά στα σχολεία έχουν δικαίωμα να χρησιμοποιούν το όνομα που αυτά έχουν επιλέξει όπως και την ενδυμασία. Το ίδιο δικαστήριο ωστόσο απέκλεισε, τον Ιούλιο του 2022, το δικαίωμα των τρανς ανδρών στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.

Στη Φινλανδία, στην Τσεχία, στη Ρουμανία, στη Βουλγαρία, στη Ρωσία η αλλαγή φύλου είναι νόμιμη αλλά απαιτείται χειρουργική επέμβαση, όπως και στο Ιράν, στην Ινδία, στο Καζακστάν, στη Μογγολία, στην Κίνα, στο Βιετνάμ, στο Λάος, στην Ινδονησία, στην Ιαπωνία, στην Αίγυπτο και στη Νότια Αφρική.

Στις ΗΠΑ, η κατάσταση είναι πιο σύνθετη: σε 34 εκ των 50 Πολιτειών η αλλαγή φύλου είναι νόμιμη. Σε 14 είναι νόμιμη υπό την προϋπόθεση της χειρουργικής επέμβασης. Το 2022, η αλλαγή φύλου κρίθηκε παράνομη στη Μοντάνα και στην Οκλαχόμα.