Δρόμοι-φαντάσματα δεν υπάρχουν μόνο στα παραμύθια. Στην «καρδιά» του Παγκρατίου, μια γειτονιά κρύβει ένα… μυστικό πέρασμα: την οδό Αγίου Φανουρίου. Για περισσότερο από έναν αιώνα αυτό το στενάκι περπατήθηκε, κατοικήθηκε, έζησε γιορτές και πανηγύρια, αλλά, μέχρι πρότινος, παρέμενε «αόρατο» για το κράτος.

Εξαώροφες πολυκατοικίες υψώθηκαν εκεί τη δεκαετία του ’60. Δίπλα τους, παλιές διπλοκατοικίες και το εκκλησάκι του Αγίου Φανουρίου. Δεν είναι βυζαντινό, ούτε ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, αλλά έχει κι αυτό την ιστορία του. Λέγεται πως το έχτισε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ο Γεώργιος Τσαντίλης, ένας από τους πρώτους οικιστές του Βατραχονησίου, της κατάφυτης τότε νησίδας του Ιλισού που σήμερα αποτελεί τμήμα του πυκνοδομημένου κέντρου της πρωτεύουσας.

Κάθε Αύγουστο «βούλιαζε» από κόσμο και μοσχοβολούσε από τις φανουρόπιτες που έφερναν οι γυναίκες από κάθε γωνιά της Αθήνας για να τιμήσουν τη μνήμη του αγίου. Εκεί, στην είσοδό του, στριμώχνονταν για να μπουν στον ναό, επί της οδού Αγίου Φανουρίου, η οποία εμφανίζεται σε πωλητήριο συμβόλαιο του 1895 (αρ. 36712/22-10-1895) του συμβολαιογράφου Αθηνών Σπυρίδωνα Αρμάγου.

Αόρατος έως τα τέλη Ιουλίου

Κι όμως, αυτός ο υπεραιωνόβιος δρόμος έως τα τέλη του περασμένου Ιουλίου ήταν αόρατος στα σχέδια πόλης. Για δεκαετίες τα κτίρια είχαν μοναδικό «πρόσωπο» σε έναν δρόμο που δεν ήταν  αναγνωρισμένος, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη νομιμότητά τους.

Οπως αναφέρεται και σε σχετικό έγγραφο του Τμήματος Πολεοδομικού Σχεδιασμού της Διεύθυνσης Σχεδίου Πόλεως και Αστικού Περιβάλλοντος του Δήμου Αθηναίων για την ανάγκη αναγνώρισης συγκεκριμένου τμήματος της οδού Αγίου Φανουρίου, «εκατέρωθεν υφίστανται ιδιοκτησίες με μοναδικό πρόσωπο σε αυτό, συνεπώς δεν δύναται να καταργηθεί, δεδομένου ότι εξακολουθεί έως σήμερα να εξυπηρετεί κοινόχρηστες ανάγκες, ως αποκλειστική δίοδος ιδιοκτησιών, από και προς ήδη εγκεκριμένες οδούς». Επισημαίνεται επίσης ότι «τεχνικά  δεν καθίσταται δυνατή η τακτοποίησή τους ώστε να φέρουν πρόσωπο απευθείας σε ήδη εγκεκριμένες οδούς».

Τελικά, το πρόβλημα λύθηκε με μια υπουργική απόφαση του υφυπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας Νίκου Ταγαρά, που έβγαλε τον δρόμο από τη… σκιά και τον συμπεριέλαβε στον πολεοδομικό χάρτη της Αθήνας. Το σχέδιο πόλης άλλαξε και το παλιό ενιαίο οικοδομικό τετράγωνο που οριοθετούσαν οι οδοί Φιλολάου, Χρεμωνίδου, Δαμάρεως και Ιφικράτους χωρίστηκε στα δύο από την αναγνωρισμένη πλέον οδό Αγίου Φανουρίου. Ετσι, τα κτίρια που είχαν αποκλειστική είσοδο σε έναν δρόμο πολεοδομικά ανύπαρκτο απέκτησαν νόμιμο «πρόσωπο».

Στα δύο νέα οικοδομικά τετράγωνα θα ισχύουν οι όροι δόμησης και οι χρήσεις γης που είχαν καθοριστεί για το πρώην ενιαίο οικοδομικό τετράγωνο. Δηλαδή αρτιότητα 200 τ.μ. και ελάχιστο πρόσωπο 10 μ., ενώ, κατά παρέκκλιση, για τα ακίνητα που προϋφίστανται της 9ης Ιουνίου 1973 αρτιότητα 112,50 τ.μ. και πρόσωπο 6 μ. Ο συντελεστής δόμησης ορίζεται στα 3,6 και η μέγιστη κάλυψη των οικοπέδων στο 60% της επιφάνειάς τους.

Τουλάχιστον δέκα δρόμοι δεν είχαν αναγνωριστεί

Ωστόσο, η περίπτωση της οδού Αγίου Φανουρίου δεν είναι μοναδική. Μόνο στον Δήμο Αθηναίων, την τελευταία δεκαπενταετία, διαδικασίες αναγνώρισης έχουν προχωρήσει για περισσότερους από δέκα δρόμους, προϋφιστάμενους του 2023. Από τον Αγιο Παντελεήμονα μέχρι το Μεταξουργείο και την πλατεία Αττικής έως το Μετς, δρόμοι όπως η Σεβαλιέ, η Μερσίνη, η Μαντινείας, η Κυναιγείρου κ.ά. αποκτούν νομική υπόσταση.

Λίγους μήνες πριν, ο κ. Ταγαράς προχώρησε σε άλλη μία αναγνώριση. Με απόφασή του ενέκρινε τροποποίηση του εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου του Δήμου Αθηναίων σε περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα που περιβάλλεται από τις οδούς Αλκιβιάδου, Εϋνάρδου, Μιχαήλ Βόδα και Παρασίου, με την αναγνώριση της οδού Σεβαλιέ ως προϋφιστάμενης του 1923. Οπως αναφέρει ο ίδιος μιλώντας στο «Βήμα», υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις με μη αναγνωρισμένους δρόμους προϋφιστάμενους του 1923. Σύμφωνα με τον υφυπουργό, όταν μια περιοχή εντάσσεται στο σχέδιο πόλης, μπορεί ένας δρόμος που υπήρχε την ώρα της ένταξης να μην αποτυπωθεί ως δημοτικός δρόμος από τους μελετητές. «Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να κινηθεί η διαδικασία για αναγνώρισή του, έπειτα από αίτημα του Δήμου, ώστε να αποκτήσει κοινοχρησία και τα υφιστάμενα ακίνητα πρόσωπο στον δρόμο» επισημαίνει.

Ανάλογη ιστορία και στη συνοικία της πλατείας Αττικής. Το δημοτικό συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων πρότεινε τον Ιούλιο του 2023 την αναγνώριση της οδού Μερσίνης (μεταξύ των οδών Εϋνάρδου και Προύσης). Αντίστοιχες αποφάσεις ακολούθησαν την ίδια χρονιά και για την οδό Μαντινείας – περικλείεται από τις οδούς Δημοσθένους, Πύλου, Πλάτωνος και Ναυπλίου στον Κολωνό – ως προϋφιστάμενης του έτους 1923.

Οσο για την πάροδο της Ιουλίου Σμιθ, ένα στενάκι με χαμηλά σπίτια, πίσω από το θερινό σινεμά του Θησείου, στη σκιά της Πνύκας και του Αστεροσκοπείου Αθηνών, αναγνωρίστηκε το 2015, οπότε χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέα και εγκρίθηκε και η πεζοδρόμησή της από το Δημοτικό Συμβούλιο Αθηναίων. Τότε έγινε και η αναγνώριση της οδού Βίκτωρος Ουγκώ (στο τμήμα της μεταξύ των οδών Κεραμέων και Θ. Δηληγιάννη) στην περιοχή του Μεταξουργείου ως προϋφιστάμενης του 1923, ο χαρακτηρισμός της ως διατηρητέας και ο καθορισμός οικοδομικής γραμμής, εκατέρωθεν της οδού, στα όρια των ιδιοκτησιών.

Σε Αρδηττού-Μετς και Μεταξουργείο

Παράλληλα, εκείνη τη χρονιά προχώρησαν και οι διαδικασίες – έπειτα από αίτημα του Συλλόγου «Αρδηττός» – για την αναγνώριση της οδού Κεφάλου. Βρίσκεται στη συνοικία Αρδηττού-Μετς από τα τέλη του 19ου αιώνα, αποτελεί δε αναπόσπαστο τμήμα του πολεοδομικού ιστού και της ιστορίας της γειτονιάς και είναι ένας από τους τέσσερις δρόμους που οριοθετούν επισήμως τον αρχαιολογικό χώρο του ναού της Αγροτέρας Αρτέμιδος.

Δύο χρόνια πριν, το 2013, είχε εγκριθεί και η τροποποίηση του εγκεκριµένου ρυµοτοµικού σχεδίου της πόλεως των Αθηνών στο Μεταξουργείο µε αναγνώριση της οδού Κυναιγείρου και καθορισµό οικοδομικής γραμμής στα όρια υφιστάμενων διατηρητέων κτιρίων και των μαντρότοιχών τους.

Αντιστοίχως το 2012 είχε προωθηθεί από τον Δήμο Αθηναίων αναγνώριση και πεζοδρόμηση δύο μη θεσμοθετημένων οδών μεταξύ των οδών Ρόδου και Δόρδου στα Σεπόλια. Ακόμη και τυφλά οικόπεδα σε γειτονιές όπως τα Κάτω Πατήσια βρήκαν διέξοδο μέσα από την αναγνώριση ανύπαρκτων έως τότε παρόδων, όπως έγινε το 2011 με αποκλεισμένο οικόπεδο που είχε πρόσωπο στη μη αναγνωρισμένη πάροδο Παπαντωνίου.

Τα «κενά» στα σχέδια πόλης δεν είναι απλή γραφειοκρατική λεπτομέρεια· επηρεάζουν κτίρια, ιδιοκτησίες και ολόκληρες γειτονιές. Η αναγνώριση δρόμων «ξεχασμένων» δεν προσθέτει απλώς γραμμές στο σχέδιο πόλης, αλλά αποκαθιστά τη νομιμότητα, βάζοντας τα κομμάτια του πολεοδομικού παζλ στη θέση τους.