Για χρόνια, ο ΟΠΕΚΕΠΕ λειτουργούσε ως ο νευραλγικός κόμβος των αγροτικών επιδοτήσεων – ένας οργανισμός μέσα από τον οποίο διακινούνταν τα δισεκατομμύρια ευρώ της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, μέσω ενός συστήματος που έμοιαζε τεχνικά άρτιο, αλλά βασιζόταν σε δηλώσεις χωρίς τεκμήρια, σε αιτήσεις χωρίς ελέγχους, σε παραχωρήσεις χωρίς ιδιοκτήτες. Στην πράξη, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί λειτουργούσαν υποτυπωδώς, αν όχι προσχηματικά. Κανείς δεν ρωτούσε, κανείς δεν έψαχνε. Μέχρι που κάποιος αποφάσισε να το κάνει.

Στην καρδιά του συστήματος βρισκόταν το ΟΣΔΕ, μια πλατφόρμα-φίλτρο για δηλώσεις, παραστατικά και πληρωμές, που όμως δεν ανήκε στον ΟΠΕΚΕΠΕ. Ανήκε στη Neuropublic, μια ιδιωτική εταιρεία πληροφορικής που είχε αναλάβει την ανάπτυξη, λειτουργία και υποστήριξη του πληροφοριακού συστήματος από το 2009 έως και τα τέλη του 2022 (σ.σ στη συνέχεια θα εμφανιζόταν ξανά).

Η σχέση με τον οργανισμό δεν ήταν συμβατική, ήταν λειτουργική, βαθιά και σε πολλά επίπεδα ανεξέλεγκτη. Πολλές φορές υπηρεσιακοί παράγοντες διαπίστωναν πως «ο Οργανισμός δεν είχε πλήρη πρόσβαση στο ίδιο του το σύστημα». Όσοι επιχείρησαν να τροποποιήσουν τη σχέση του ΟΠΕΚΕΠΕ με την εν λόγω εταιρεία ή να εισαγάγουν εναλλακτικές λύσεις, παραγκωνίζονταν ή απομακρύνονταν.

Η ρήξη Βάρρα με Βορίδη

Το 2020, ο πρόεδρος του ΟΠΕΚΕΠΕ Γρηγόρης Βάρρας, ύστερα από καταγγελίες για αδιαφάνεια, επιχειρεί να ελέγξει τις ροές πληρωμών. Πραγματοποιεί ανάλυση κινδύνου και εντοπίζει 3.500 ΑΦΜ με ενδείξεις σοβαρής παρατυπίας. Οι ΑΦΜ αυτοί αντιστοιχούν σε δηλώσεις αγροτεμαχίων χωρίς νόμιμα τεκμήρια. Παράλληλα, εκείνη την εποχή ανοίγει για πρώτη φορά η κουβέντα για αυτονόμηση του ΟΠΕΚΕΠΕ από το πληροφοριακό μονοπώλιο.

Η κίνηση αυτή προκαλεί την πρώτη μεγάλη εσωτερική σύγκρουση, αφού ο κ. Βάρρας επιχειρεί τη διακοπή της σύμβασης με τη Neuropublic. Αν και θεωρούνταν προσωπικός φίλος του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, η ρήξη του με τον τότε υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης Μάκη Βορίδη φέρεται να ήταν καταλυτική για την απομάκρυνσή του από τον Οργανισμό.

Λίγο προτού αποχωρήσει, όμως, ο κ. Βάρρας κάνει κάτι που έμελλε να αποδειχθεί κομβικό: τοποθετεί μια υπάλληλο σε θέση ελέγχου στον τομέα των αχρεωστήτως καταβληθέντων. Τη θεωρεί έντιμη και «εκτός συστήματος». Της αναθέτει να συμμετάσχει σε μια επιτροπή ελέγχου για τις επιδοτήσεις του εθνικού αποθέματος 2019-2020. Το όνομά της είναι Παρασκευή Τυχεροπούλου, οι φίλοι της τη φωνάζουν Βιβή.

Μόλις συγκροτείται η επιτροπή ελέγχου, αρχίζουν αμέσως οι πρώτες πιέσεις. Ορισμένοι υπάλληλοι εντός του ΟΠΕΚΕΠΕ επιχειρούν να την απομακρύνουν από τη θέση της, επικαλούμενοι προσχηματικά κωλύματα. Αλλοτε λένε πως έχει υπερβολικό φόρτο εργασίας, άλλοτε αμφισβητούν την επάρκειά της. Εκείνη όμως παραμένει και προχωρεί σε διασταυρωτικούς ελέγχους δηλώσεων. Πολύ σύντομα διαπιστώνει κάτι που, ως τότε, περνούσε κάτω από το ραντάρ. Τα ίδια αγροτεμάχια δηλώνονταν από διαφορετικούς δικαιούχους, σε διαφορετικές χρονιές, με ενοικιαστήρια που ανανεώνονταν κάθε χρόνο, αλλάζοντας πρόσωπα, χωρίς επαληθεύσιμη λογική ή διαφάνεια.

Η εξαφάνιση του φακέλου

Την ίδια στιγμή, η επιτροπή επεκτείνεται. Νέα μέλη προστίθενται, όχι όμως για να ενισχυθεί ο έλεγχος, αλλά για να περιοριστεί η ευθύνη: κάθε ελεγκτής αναλαμβάνει περίπου δέκα ΑΦΜ και μόνο για μία χρονιά. Οχι διαχρονικά, όχι συγκριτικά. Οδηγία ρητή: «έλεγχος ανά έτος, όχι σε βάθος χρόνου».

Η Παρασκευή Τυχεροπούλου, όμως, έχει ήδη ολοκληρώσει ένα μεγάλο μέρος της έρευνάς της. Παραδίδει μια έκθεση με 99 ΑΦΜ, πλήρη διασταυρωτική τεκμηρίωση και μια συνοδευτική επιστολή με συμπεράσματα. Παράλληλα, ολοκληρώνει και τον επίσημο έλεγχο των δέκα περιπτώσεων που της είχαν αναθέσει στην επιτροπή.

Οι υπόλοιποι υπάλληλοι, ακολουθώντας τις εντολές, περιορίζονται στην εξέταση μιας μόνο χρονιάς, χωρίς να εξετάσουν αν ο ίδιος δικαιούχος έχει δηλώσει άλλες χρονιές την ίδια γη, με διαφορετικά στοιχεία. Σιγά-σιγά, η αλήθεια αρχίζει να σχηματίζεται, όχι ως αποτέλεσμα μιας θεσμικής λειτουργίας, αλλά ως η αντανάκλαση της αντίδρασης μιας υπαλλήλου απέναντι στο σύστημα που έλυνε και έδενε εντός του οργανισμού. Μια αντίδραση ήσυχη, διοικητική, που σύντομα θα γινόταν εκρηκτική.

Δύο εβδομάδες μετά την απομάκρυνση του Γρηγόρη Βάρρα από τον Οργανισμό, στις 10 Νοεμβρίου του 2020, της αφαιρείται η αρμοδιότητα και καλείται να παραδώσει τα ευρήματά της στον αντιπρόεδρο και στην προϊσταμένη τεχνικών ελέγχων.

Οταν αναζητεί την έκθεση την οποία παρέδωσε, αντιλαμβάνεται πως ο φάκελος με τους 99 ΑΦΜ έχει εξαφανιστεί. Την ίδια στιγμή, τη μετακινούν εσωτερικά και τοποθετείται στην «Εκπαίδευση», χωρίς πρόσβαση πλέον στο πληροφοριακό σύστημα και χωρίς αρμοδιότητα. Μπαίνει στο «ψυγείο». Κάθε φορά που ζητεί να επιστρέψει στις ελεγκτικές της αρμοδιότητες, η απάντηση είναι σιωπή. Αρχίζει να αντιμετωπίζεται ως απειλή, δέχεται αμφισβητήσεις από συναδέλφους, υπηρεσιακές παραπομπές. Συνεχίζει, ωστόσο, να συλλέγει κρίσιμα στοιχεία.

Από το περιθώριο σε νέο ρόλο

Στις 8 Φεβρουαρίου 2022, ο Γιώργος Γεωργαντάς αναλαμβάνει το χαρτοφυλάκιο του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης. Δεν είναι πρωτάρης στην κυβέρνηση, ούτε νέος στην πολιτική. Αλλά έρχεται σε έναν Οργανισμό όπου τα πράγματα λειτουργούν μέσα σε ένα καθεστώς διαφθοράς και σιωπής.

Ο κ. Γεωργαντάς δείχνει από νωρίς ότι θέλει να ρίξει το βάρος στο εσωτερικό του ΟΠΕΚΕΠΕ. Δεν τον ενδιαφέρουν μόνο οι επιδόσεις και τα νούμερα, τον ενδιαφέρει και πώς παράγονται. Σε αντίθεση με κάποιους προκατόχους του κινείται προς διαφορετική κατεύθυνση και κάνει μια επιλογή με ισχυρό συμβολισμό. Αναγνωρίζει την εργασία της Παρασκευής Τυχεροπούλου και όχι μόνο δεν τη θέτει στο περιθώριο, αλλά της δίνει ουσιαστικό ρόλο.

Πριν από τις πληρωμές του Δεκεμβρίου 2022, ο ΟΠΕΚΕΠΕ παγώνει τις ενισχύσεις και καλεί τους φερόμενους ως δικαιούχους να προσκομίσουν αποδεικτικά. Από τους 6.000, ανταποκρίνονται μόλις 1.900. Αργότερα αποκαλύπτεται πως ακόμη και αρκετοί από αυτούς, περίπου 1.200 από τους επιλέξιμους, είχαν δηλώσει πλαστά συμβόλαια, ανύπαρκτες διαθήκες, εικονικές παραχωρήσεις.

Την ορίζει υπεύθυνη για τον σχεδιασμό και την εποπτεία διασταυρωτικών ελέγχων σε αιτήσεις αγροτικών ενισχύσεων, σε μια από τις πιο ευαίσθητες υπηρεσιακές ενότητες του Οργανισμού. Της αναθέτει τη σύνταξη ειδικής μεθοδολογίας για τον εντοπισμό περιπτώσεων πολλαπλής δήλωσης γης, καθώς και την ευθύνη παρακολούθησης των αποτελεσμάτων σε διαχρονικό επίπεδο. Η πολιτική απόφαση είναι ξεκάθαρη: εκεί που το σύστημα επιχειρούσε να σκεπάσει, η διοίκηση Γεωργαντά τής ζητάει να φωτίσει.

Μαζί με έναν ακόμη υπάλληλο, τον τοπογράφο Πάνο Θεοδωρόπουλο, ο οποίος βρίσκεται σήμερα εκτός ΟΠΕΚΕΠΕ, ξεκινά να στήνεται ένα νέο, παράλληλο σύστημα ελέγχου. Εντοπίζουν 3.800 ΑΦΜ με πανομοιότυπα χαρακτηριστικά: επαναλαμβανόμενες δηλώσεις επί των ίδιων εκτάσεων, χωρίς έλεγχο τεκμηρίων, με ενοικιαστήρια-«καρμπόν» και διαφορετικούς δηλούντες κάθε χρόνο. Στο μεταξύ, ο  Γιώργος Γεωργαντάς, όσο ήταν υπουργός, είχε ήδη δεσμεύσει περίπου 2.000 ΑΦΜ, με ενδείξεις παρατυπιών σχετιζομένων με το εθνικό απόθεμα. Το σύνολο των περιπτώσεων αγγίζει περίπου τις 6.000.

Πριν από τις πληρωμές του Δεκεμβρίου 2022, ο ΟΠΕΚΕΠΕ παγώνει τις ενισχύσεις και καλεί τους φερόμενους ως δικαιούχους να προσκομίσουν αποδεικτικά. Από τους 6.000, ανταποκρίνονται μόλις 1.900. Αργότερα αποκαλύπτεται πως ακόμη και αρκετοί από αυτούς, περίπου 1.200 από τους επιλέξιμους, είχαν δηλώσει πλαστά συμβόλαια, ανύπαρκτες διαθήκες, εικονικές παραχωρήσεις. Μύλος…

Η έφοδος του ελληνικού τμήματος της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας στα γραφεία του οργανισμού περιλάμβανε και την κατάσχεση για εξονυχιστικό έλεγχο εγγράφων, φακέλων και ψηφιακών εγγράφων.

Εσωτερικές αντιδράσεις

Δίνεται εντολή να κλείσουν οι τρύπες, να δομηθεί μηχανισμός διασταυρωτικών ελέγχων και να μετατραπεί ο ΟΠΕΚΕΠΕ από φορέας παθητικής εκτέλεσης πληρωμών σε ουσιαστικό ελεγκτικό μηχανισμό. Για πρώτη φορά έπειτα από χρόνια, ο Οργανισμός καταφέρνει να προχωρήσει σε πληρωμές χωρίς την τεχνική διαμεσολάβηση της Neuropublic. Με ένα μικρό εσωτερικό επιτελείο, φτιάχνει ένα προσωρινό σύστημα για να προχωρήσουν κρίσιμες ενισχύσεις. Η αίσθηση είναι σχεδόν επαναστατική: ο ΟΠΕΚΕΠΕ λειτουργεί μόνος του.

Σύντομα, όμως, αρχίζουν οι εσωτερικές αντιδράσεις. Η αυτονομία του Οργανισμού δεν γίνεται αντιληπτή ως επιτυχία, αλλά ως απειλή. Γιατί κάθε γραμμή κώδικα που γραφόταν εσωτερικά, σήμαινε και μια σύμβαση λιγότερη, κάθε πληρωμή που περνούσε χωρίς διαμεσολάβηση, σήμαινε και μια αναθέτουσα αρχή λιγότερη, κάθε δείκτης διαφάνειας, ένα λιγότερο περιθώριο μεσολάβησης.

Λίγες εβδομάδες μετά, την άνοιξη του 2023, η Neuropublic επιστρέφει με κανονική σύμβαση, ο οργανισμός ξαναμπαίνει στη λογική «πληρώνουμε μόνο με το δικό τους σύστημα». Στις 27 Ιουνίου 2023, ο Λευτέρης Αυγενάκης αντικαθιστά τον Γιώργο Γεωργαντά και οι ισορροπίες στον ΟΠΕΚΕΠΕ αρχίζουν να αναδιατάσσονται.

Η ώρα της Εισαγγελίας

Προς τα τέλη του 2023, η Παρασκευή Τυχεροπούλου περνά την πόρτα της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας στην Αθήνα. Δεν χρειάζεται να συστηθεί. Οι εισαγγελείς την αναγνωρίζουν αμέσως – όχι απλώς ως στέλεχος του ΟΠΕΚΕΠΕ, αλλά ως πρόσωπο-κλειδί με πρόσβαση σε έναν κόσμο που για χρόνια παρέμενε αόρατος στους ελεγκτικούς μηχανισμούς. Ξέρουν ποια είναι. Ξέρουν τι κουβαλά.

Λίγες εβδομάδες αργότερα, ορίζεται επίσημα ως ειδική επιστήμονας από την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία, σε υπόθεση του εθνικού αποθέματος όπου φέρεται να γίνεται έρευνα για εκχωρήσεις τεράστιων εκτάσεων με εικονικά μισθωτήρια, ώστε τρίτοι να εισπράττουν ενισχύσεις μέσω του ΟΣΔΕ. Σύμφωνα με τα πρώτα στοιχεία, οι αποδέκτες ήταν εταιρείες-σφραγίδες και πρόσωπα χωρίς αγροτική δραστηριότητα, ενώ οι συμβάσεις φέρεται να συντάσσονταν από το ίδιο νομικό γραφείο και να επαναλαμβάνονταν σχεδόν αυτούσιες κάθε χρόνο. Το ύψος των ενισχύσεων που ερευνώνται αγγίζει, σύμφωνα με εκτιμήσεις, εκατομμύρια ευρώ.

Την επόμενη μέρα, η Τυχεροπούλου ενημερώνεται για τη μετάθεσή της στη Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης. Σύντομα μεταφέρεται εκ νέου, αυτή τη φορά στον Εσωτερικό Ελεγχο, ένα τμήμα χωρίς πραγματικό αντικείμενο για εκείνη, χωρίς πόρους, χωρίς πρόσβαση. Της αφαιρούν τον υπολογιστή, της κόβουν την πρόσβαση στο πληροφοριακό σύστημα. Δεν της ανατίθεται καμία εργασία. Βρίσκεται πάλι στο απόλυτο κενό.

Λίγο πριν από το τέλος του 2023, ο τότε πρόεδρος του ΟΠΕΚΕΠΕ Ευάγγελος Σημανδράκος απομακρύνεται με άνωθεν πολιτική παρέμβαση. Η κόντρα του με τον υπουργό, Λευτέρη Αυγενάκη, είναι γνωστή. Η απομάκρυνση παρουσιάζεται ως «παραίτηση», όμως όσοι γνωρίζουν τον Οργανισμό από μέσα μιλούν για μια καρατόμηση με πολιτικά χαρακτηριστικά. Ο κ. Σημανδράκος είχε διατηρήσει τη στρατηγική επιλογή Γεωργαντά, τη στήριξη στους εσωτερικούς ελέγχους και την αποδέσμευση από την απόλυτη εξάρτηση του Οργανισμού από εξωτερικούς παρόχους.

Στις 28 Δεκεμβρίου 2023, εν μέσω εορτών και υπηρεσιακής ραστώνης, συγκαλείται Διοικητικό Συμβούλιο χωρίς τον τότε πρόεδρο του ΟΠΕΚΕΠΕ Ευάγγελο Σημανδράκο, ο οποίος απουσιάζει. Τη συνεδρίαση διευθύνει ο αντιπρόεδρος, Κυριάκος Μπαμπασίδης. Εκεί, αποφασίζεται η απομάκρυνση της Παρασκευής Τυχεροπούλου από τη θέση-κλειδί στις Αμεσες Ενισχύσεις. Δεν είναι απλώς μια διοικητική μετακίνηση, είναι το τελευταίο επεισόδιο ενός πολέμου φθοράς.

Η υπηρεσιακή καθαίρεση

Την επόμενη μέρα, η Τυχεροπούλου ενημερώνεται για τη μετάθεσή της στη Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης. Σύντομα μεταφέρεται εκ νέου, αυτή τη φορά στον Εσωτερικό Ελεγχο, ένα τμήμα χωρίς πραγματικό αντικείμενο για εκείνη, χωρίς πόρους, χωρίς πρόσβαση. Της αφαιρούν τον υπολογιστή, της κόβουν την πρόσβαση στο πληροφοριακό σύστημα. Δεν της ανατίθεται καμία εργασία. Βρίσκεται πάλι στο απόλυτο κενό. Ενα κενό τιμωρητικό, σχεδόν συμβολικό.

Την ίδια περίοδο, ο πολιτικός χρόνος επιταχύνεται. Υπό τη νέα ηγεσία το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης αλλάζει ρότα. Το ίδιο και ο ΟΠΕΚΕΠΕ. Η Neuropublic επανέρχεται στο προσκήνιο, ενώ η πολιτική πίεση για να ξεπαγώσουν οι ΑΦΜ εντείνεται.

Καθημερινά χτυπάει την κάρτα εισόδου και περνάει ώρες σ’ ένα άδειο γραφείο χωρίς υπολογιστή, χωρίς αρμοδιότητες, χωρίς συνεργάτες. Ο,τι χρειάζεται να κάνει, το κάνει με το χέρι. Με σημειωματάρια, με στυλό, με κόλλες Α4. Μια δημόσια υπάλληλος που είχε ερευνήσει χιλιάδες δηλώσεις, που είχε αποκαλύψει το πιο σύνθετο σύστημα παράκαμψης της νομιμότητας, γράφει πια εκθέσεις με το χέρι, σαν να της λέει το κράτος ότι η τεχνολογία δεν της αξίζει.

Η υπηρεσιακή της καθαίρεση ακολουθεί, ενώ λίγες ημέρες αργότερα έρχεται και το τελετουργικό της απομάκρυνσης, μια πράξη πειθαρχικού θεάματος. Καθώς επιστρέφει στο γραφείο της, βρίσκει την πόρτα κλειδωμένη και την προσωπική ντουλάπα της ανοιχτή. Οι φάκελοι έχουν κάνει φτερά. Μαζί τους και προσωπικά της αντικείμενα, σημειώσεις, τετράδια, ακόμα και οι ζωγραφιές των παιδιών της. Σοκάρεται.

Δεν έχει προηγηθεί ενημέρωση, ούτε εντολή ούτε εξήγηση. Καταθέτει υπηρεσιακό έγγραφο. Δεν παίρνει απάντηση. Προχωρεί σε μήνυση για αυτοδικία, ζητώντας να μάθει ποιος μπήκε στον προσωπικό της χώρο και με ποιο δικαίωμα. Δεν της απαντά κανείς. Ο,τι υπήρχε, έχει χαθεί. Και μαζί του, το τελευταίο ίχνος θεσμικής προστασίας. Το μήνυμα είναι σαφές, το πρόβλημα δεν είναι μόνο οι φάκελοι, είναι αυτή. Πρέπει να σιωπήσει.

Την ίδια περίοδο, ο πολιτικός χρόνος επιταχύνεται. Υπό τη νέα ηγεσία το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης αλλάζει ρότα. Το ίδιο και ο ΟΠΕΚΕΠΕ. Η Neuropublic επανέρχεται στο προσκήνιο, ενώ η πολιτική πίεση για να ξεπαγώσουν οι ΑΦΜ εντείνεται.

Η Παρασκευή Τυχεροπούλου, που είχε συμβάλει στον εντοπισμό 3.800 ύποπτων ΑΦΜ (σε συνέχεια των 2.000 που είχαν ήδη δεσμευτεί επί Γεωργαντά), βλέπει τα δεσμευμένα αυτά στοιχεία να επανενεργοποιούνται. Πληρωμές που έχουν «παγώσει» επειδή δεν προσκομίστηκαν επαρκή τεκμήρια και που σε πολλές περιπτώσεις βασίζονταν σε πλαστά ενοικιαστήρια ή ανύπαρκτες διαθήκες προχωρούν κανονικά. Το σύστημα επιστρέφει στις παλιές του ισορροπίες. Μόνο που αυτή τη φορά δεν υπάρχει πια κανείς να το ελέγξει εκ των έσω.

Το κουβάρι ξετυλίγεται

Οι ίδιες οι υπηρεσίες που της είχαν αναθέσει ελέγχους, εμφανίζονται τώρα να την κατηγορούν ότι τους ξεπέρασε. Ορισμένοι διευθυντές μιλούν για «υπέρβαση αρμοδιοτήτων», για «υπερβολικό ζήλο», για «επιλεκτική στοχοποίηση». Παράλληλα, την κατηγορούν για μια λάθος πληρωμή, κανείς όμως δεν αναφέρεται στην ουσία των ελέγχων.

Ωστόσο, οι φάκελοι της Παρασκευής Τυχεροπούλου δεν έχουν εξαφανιστεί όλοι. Κάποια από τα ευρήματά της έχουν διαβιβαστεί στη Συντονιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας στην Αθήνα. Εκεί, η εισαγγελέας Πόπη Παπανδρέου (της οποίας το όνομα έχει γίνει γνωστό για την εμπλοκή της σε κρίσιμες ευρωπαϊκές έρευνες) καθώς και ένας ακόμη εξαίρετος έλληνας εισαγγελικός λειτουργός με εμπειρία στους οικονομικούς ελέγχους, γνωστός για τη μεθοδικότητά του, έχουν αρχίσει ήδη να ξετυλίγουν το κουβάρι.

Στις αρχές του 2024, η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία ξεκινά προανακριτική διαδικασία για σειρά παρατυπιών στις άμεσες ενισχύσεις και στο Εθνικό Απόθεμα. Συγκεκριμένα, πλήθος ΑΦΜ έχουν δηλωθεί πολλαπλώς, υπάρχουν πλαστά ενοικιαστήρια, συμβόλαια που φέρουν ημερομηνίες με λάθη ή αναδρομικές τροποποιήσεις, χρηματοδοτήσεις που δεν συνοδεύονται από επαληθεύσιμα στοιχεία. Η ζημιά για το ευρωπαϊκό ταμείο εκτιμάται πλέον ότι ξεπερνά τα 70 εκατομμύρια ευρώ ετησίως.

Σε μια διοίκηση που έμαθε να λειτουργεί με την αδράνεια ως κανονικότητα και την αδιαφορία ως μέθοδο επιβίωσης, όποιος ζητούσε να εφαρμοστούν οι κανόνες φάνταζε επικίνδυνος. Το πρόβλημα δεν ήταν η διαφθορά στον ΟΠΕΚΕΠΕ, το πρόβλημα ήταν εκείνος που την εντόπιζε. Οποιος έσπαζε τον κύκλο της σιωπής, δεν ανταμειβόταν, αντιθέτως βίωνε μια άγρια απομόνωση. Το σύστημα, σαν ζωντανός οργανισμός, κινητοποιούνταν για να αποβάλει το ξένο σώμα.

Ομως, σε κάθε σύστημα που χτίστηκε για να μην ελέγχεται, αργά ή γρήγορα έρχεται εκείνη η καθοριστική ρωγμή. Κάποιος που δεν αντέχει να κάνει τα στραβά μάτια. Κι αν υπάρχει ακόμη ελπίδα για το Δημόσιο, δεν θα έρθει από ψηλά. Θα ξεκινήσει εκεί που κανείς δεν κοιτάζει, σ’ ένα άδειο γραφείο, με σημειωματάρια, κόλλες Α4 και μια υπάλληλο που ακόμα και την ώρα που της τα έχουν πάρει όλα, εκείνη συνεχίζει να χτυπάει κάθε πρωί την κάρτα της.