Στο άρθρο της στο «Βήμα» την περασμένη Κυριακή, η Δήμητρα Κρουστάλλη έθεσε δύο καίρια ερωτήματα για τις μεταρρυθμίσεις: αν εφαρμόστηκαν και αν πέτυχαν, εξηγώντας ότι οι πολίτες θέλουν να βλέπουν στην πράξη «να πιάνουν τόπο» τα χρήματα που το κράτος δικαίως εισπράττει από αυτούς.

Η πρόσφατη συζήτηση για τη βία στα πανεπιστήμια μας βοηθεί να συνειδητοποιήσουμε πράγματι ότι το μέτρο της επιτυχίας μιας μεταρρύθμισης δεν είναι οι καλές προθέσεις που τη δικαιολογούν, ούτε οι προβλέψεις που τη συνοδεύουν. Είναι το αποτέλεσμα. Η μετρήσιμη, εμπειρικά βεβαιωμένη θετική αλλαγή που επιφέρει στη ζωή του πολίτη.

Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα γνώρισε πέντε τέτοιες μεταρρυθμίσεις. Η επιτυχία τους επιβεβαιώνεται από τον τρόπο με τον οποίο άλλαξαν την καθημερινότητά μας. Από την άλλη μεριά, υπήρξαν και άλλες πέντε μεταρρυθμίσεις που αποδείχθηκαν προβληματικές. Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αν η Ελλάδα μπορεί να μεταρρυθμιστεί, είναι χρήσιμο να τις θυμηθούμε και τις δέκα.

 

Πέντε προβληματικές μεταρρυθμίσεις

Ανεπαρκής προετοιμασία, περιττή αναστάτωση, εκλογική φθορά, κοινωνικές αντιστάσεις και λειτουργικά εμπόδια περιβάλλουν με προβλήματα τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια και την κάμπτουν.

(α) Ανεπαρκής προετοιμασία: Η μεταρρύθμιση για την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα είναι χαρακτηριστική περίπτωση. Αναγγέλθηκε αμέσως μετά τις εκλογές του 2023, τον Ιούλιο, ο σχετικός όμως νόμος ψηφίστηκε πολύ αργότερα, μόλις τον Μάρτιο του 2024. Το υπουργείο δεν ήταν έτοιμο να ξεπεράσει το βασικό εμπόδιο που ετίθετο, ότι το Σύνταγμα ρητώς αποκλείει την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων. Η αδυναμία εύρεσης λύσης οδήγησε σε καθυστερήσεις. Οι κινητοποιήσεις των αντιτιθέμενων στο σχέδιο άλλαξαν το κλίμα: η κοινή γνώμη, αρχικά θετική, έγινε στη συνέχεια επιφυλακτική.

(β) Περιττή αναστάτωση: Είναι η περίπτωση της επιβολής εισοδηματικών τεκμηρίων, ουσιαστικώς αμάχητων, σε όλες σχεδόν τις κατηγορίες των ελεύθερων επαγγελματιών. Με επίκληση ενός ηθικού επιχειρήματος, επιβλήθηκαν στους ελεύθερους επαγγελματίες τα ίδια σε όλους εισοδηματικά τεκμήρια, αν και είναι επιστημονικά αδύνατο να υπολογιστεί η μαύρη οικονομία ανά ειδικότερο επαγγελματικό κλάδο. Προκλήθηκε έντονη κοινωνική αναστάτωση και φθορά στο κυβερνητικό κόμμα. Ομως τα φορολογικά έσοδα αυξάνονταν γρήγορα, καθώς η φοροδιαφυγή μειωνόταν δραστικά από την ψηφιοποίηση των συναλλαγών και τις ψηφιακές διασταυρώσεις στους ελέγχους.

(γ) Εκλογικό κόστος: Η θεσμοθέτηση της ισότητας όλων στον γάμο παρήγαγε συνέπειες στις ευρωεκλογές που δεν είχαν μετρηθεί επαρκώς από την κυβέρνηση. Οπότε ο προβληματισμός που προκλήθηκε από τη μεταρρύθμιση αυτή, καθαρά ωφελιμιστικός, έπληξε τον μεταρρυθμιστικό οίστρο στο σύνολό του. Γεννήθηκε η απορία αν όντως αξίζει να γίνονται δίκαιες μεν μεταρρυθμίσεις, που όμως προκαλούν εκλογική συρρίκνωση του κόμματος που τις στηρίζει.

(δ) Αδυναμία εφαρμογής: Είναι η περίπτωση της πανεπιστημιακής αστυνομίας που επανήλθε στην επικαιρότητα. Μεταρρύθμιση αποδεκτή από την κοινή γνώμη, η οποία νομοθετήθηκε και εκτελέστηκε. Δεν μπόρεσε όμως να γίνει η πράξη γιατί στις αντιστάσεις που προβλήθηκαν στο πεδίο δεν αντιτάχθηκε πολιτική βούληση αντιμετώπισής τους. Στη βία εντός των πανεπιστημίων δεν μπορεί να αντιταχθεί η κρατική βία όταν κινδυνεύει να είναι θανατηφόρα. Αυτό ήταν γνωστό εξαρχής, και όταν έφτασε η ώρα της αλήθειας ήταν φυσικό όλο το κατασκεύασμα να καταρρεύσει καθώς έπασχε στη σύλληψή του.

(ε) Ανολοκλήρωτες μεταρρυθμίσεις: Είναι η περίπτωση της χωροταξίας. Δεν υπάρχει τίποτε πιο απαραίτητο για την εθνική μας οικονομία από την εφαρμογή ενός συνολικού, λειτουργικού χωροταξικού σχεδίου, που θα διευκολύνει τις επενδύσεις. Μεγάλες προσπάθειες έχουν ωστόσο καταβληθεί χωρίς αποτέλεσμα. Γιατί; Πολλές εξηγήσεις δίδονται, όμως ο χρόνος που έχει παρέλθει δείχνει την αποτυχία. Το Κτηματολόγιο ήταν μια αντίστοιχη περίπτωση, και όμως αυτό φαίνεται να ολοκληρώνεται. Τι άλλαξε σε αυτό; Μήπως μια ανάλογη αλλαγή χρειάζεται να γίνει και εδώ;

Και πέντε επιτυχημένες

Οι παθογένειες που περιγράφηκαν θα μας απογοητεύσουν; Οχι, γιατί στη ζυγαριά οφείλουμε να βάλουμε και τις μεταρρυθμίσεις που πέτυχαν.

(α) Η ψηφιοποίηση του κράτους επιχειρήθηκε με τη χρήση εργαλείων όπως η πλατφόρμα
gov.gr, όπου εντάχθηκαν 1.500 δημόσιες υπηρεσίες. Από την ψηφιακή υπογραφή, την αυτόματη έκδοση πιστοποιητικών, την άυλη συνταγογράφηση, το «112» για την πολιτική προστασία, μέχρι την αυτοματοποιημένη καταβολή επιδομάτων κατά την περίοδο της πανδημίας και την ψηφιακή πλατφόρμα ΕΡΓΑΝΗ για την προστασία των εργαζομένων και το chatbot MyAIGov, το κράτος έχει πλέον ψηφιοποιηθεί στο μεγαλύτερο μέρος του.

(β) Η «ψηφιακή Εφορία», έργο μακράς πνοής, ολοκληρώθηκε. Η χρήση POS γενικεύτηκε παντού, οι φορολογικού ενδιαφέροντος συναλλαγές διεξάγονται κατά το μεγαλύτερο μέρος τους ηλεκτρονικά. Πλατφόρμες όπως το myAADE και το Taxisnet αποτελούν εργαλεία καθημερινής σχεδόν χρήσης για τους φορολογουμένους, που έχουν εξοικειωθεί με αυτά.

(γ) Η ενεργειακή μετάβαση διεξήχθη με την απολιγνιτοποίηση, που σχεδόν ολοκληρώθηκε. Τα λεγόμενα target models, με αλγοριθμική πρόβλεψη της επιβάρυνσης του δικτύου, λειτουργούν ώστε να επιτευχθεί η αποθήκευση ενέργειας από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειες. Λειτουργεί επίσης το Hellenic Energy Exchange για τον αλγοριθμικό καθορισμό των τιμών ενέργειας. Εισήχθη η χρήση λογισμικών big data και τεχνητής νοημοσύνης στο εθνικό σχέδιο για την ενέργεια και το κλίμα.

(δ) Η ψηφιοποίηση στην απονομή των συντάξεων διεκπεραιώθηκε με τη χρήση του λογισμικού ATLAS, σε συνδυασμό με την ευχέρεια να εκδίδονται οι λεγόμενες «συντάξεις εμπιστοσύνης» με τον έλεγχό τους στη συνέχεια εντός αποσβεστικής προθεσμίας. Το ψηφιακό εργαλείο myΤΕΚΑ λειτουργεί ήδη για την επικουρική κεφαλαιουχική ασφάλιση.

(ε) Ως προς το Κτηματολόγιο, τέλος, αφού για πολλά χρόνια ήταν ο καθρέφτης της κρατικής αναποτελεσματικότητας, η γενική πλατφόρμα ktimatologio.gr λειτούργησε, ψηφιοποιήθηκαν 700 εκατ. σελίδες συμβολαίων και ο έλεγχός τους με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης επιταχύνθηκε.

Τα διαθέσιμα δεδομένα δείχνουν τα αποτελέσματα των αλλαγών: Το 96% των συναλλαγών του πολίτη με το κράτος διεξάγεται ψηφιακά από το σπίτι. Η φοροδιαφυγή από το 30% που υπολογιζόταν πριν από 10 χρόνια κινείται πλέον πολύ πιο κάτω από το 20%. Οι ρύποι μειώθηκαν στο 50% και η ενέργεια παράγεται μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε ποσοστό πάνω από το 50%. Από τις 300.000 εκκρεμείς αιτήσεις χορήγησης σύνταξης το 2021 πέσαμε στις 30.000, με maximum 90 ημέρες καθυστέρησης κατά μέσο όρο. Τέλος, οι επισκέψεις στα κτηματολογικά γραφεία μειώθηκαν κατά 80 χιλιάδες, ο χρόνος ελέγχου ενός συμβολαίου περιορίστηκε στα 10 λεπτά από τις δύο ώρες, ο δικηγόρος από το γραφείο του μπορεί πλέον να προβαίνει σε έλεγχο τίτλων.

 

Τι συμπέρασμα να αντλήσουμε από ό,τι προηγήθηκε;

Η πατρίδα μας μπορεί πράγματι να μεταρρυθμιστεί;

Πρέπει να δεχθούμε ότι υπήρξαν και μεταρρυθμίσεις που πέτυχαν. Οι πέντε που αναφέραμε είναι αντιπροσωπευτικές. Αυτές όλες βέβαια είχαν ψηφιακό υπόβαθρο, που πιθανόν να διευκόλυνε την εφαρμογή τους. Δεν περιορίζεται η εμβέλειά τους εν τούτοις σε απλή αντικατάσταση των παραδοσιακών διαδικασιών από ψηφιακές. Είχαν θετικό αποτέλεσμα, απτό, μετρήσιμο, όπως είδαμε, και οπωσδήποτε αισθητό στην καθημερινότητα των πολιτών.

Μια αισιοδοξία λοιπόν μπορεί να δικαιολογείται, ότι η χώρα μπορεί όντως να μεταρρυθμιστεί. Αρκεί να διδαχθούμε από την εμπειρία μας. Ετσι ώστε οι αλλαγές να σχεδιάζονται με προνοητικότητα, να εκτελούνται με τεχνική επάρκεια και να επιδιώκονται με οξυδέρκεια μέχρι να υπερπηδηθούν τα εμπόδια που συναντούν.

 

Ο κ. Ιωάννης Σαρμάς είναι τέως υπηρεσιακός πρωθυπουργός, επίτιμος πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου.