Εικαστικά τραύματα με αναφορές στον Μπέκετ

«Obsolescence». Δηλαδή απαρχαίωση αλλά πρωτίστως απαξίωση. Αυτή η λέξη, και η αδιάλλακτη έννοια που εμπεριέχει, σε υποδέχεται κατά πρόσωπο όταν περνάς το κατώφλι της γκαλερί Bernier/Eliades στο Θησείο στη νέα ατομική έκθεση του εικαστικού Νίκου Ναυρίδη με τίτλο «When you sing». Τη σχηματίζουν μικρά φωτάκια LED τοποθετημένα πάνω σε μια επίπεδη επιχρυσωμένη επιφάνεια, μια απρόσμενη συνύπαρξη που όχι μόνο μετριάζει τη βία της νομοτέλειας του νοήματος που εμπεριέχει η λέξη, αλλά μοιάζει να τη διαφημίζει κιόλας ως μια αξία θελκτική παρ’ όλη τη δυσβάστακτη απολυτότητά της. Αυτό είναι εξάλλου το πρόσταγμα της εποχής, ένα δημοφιλές δόγμα που δοξάζει την ευκολία και αποδέχονται πολλοί «πιστοί» εις αναζήτηση πρόσκαιρης θρησκείας.  «You ‘re on earth» ρίχνει το φως του ένα άλλο έργο με μικρά LED σε μια πανομοιότυπη, χρυσή επιφάνεια όταν στρέψεις το κεφάλι σου αριστερά. «Words are all we have» υπενθυμίζει μια φράση στον απέναντι τοίχο. Αυτός θα μπορούσε να είναι ένας «ναός» όπου το παράλογο της ύπαρξης δοξάζεται μέσα από μια αλληλουχία εικόνων με τους «χρησμούς» μιας άγνωστης θεότητας τυπωμένους πάνω τους. Ολοι τους είναι φράσεις από το έργο του ιρλανδού λογοτέχνη, ποιητή και θεατρικού συγγραφέα Σάμιουελ Μπέκετ.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση αλλά και γενικότερα, «επιλέγονται σαν «χαϊκού» ή σαν «σπαράγματα χαϊκού»», όπως λέει ο Ναυρίδης, και είναι φράσεις «διαχρονικές και διαπολιτισμικές που συλλαμβάνουν τη στιγμή και τη διατηρούν αιώνια, και ακόμα και αν δεν μιλάνε για τα πάντα, τουλάχιστον καταλαβαίνουν τα πάντα. Αντιμετωπίζουν με το πιο λιτό και ακραίο χιούμορ τα σοβαρότερα θέματα, με την πλέον αριστοκρατική σοβαρότητα τις πιο αστείες καταστάσεις. Αποκομμένες οι φράσεις του από το κείμενο, γίνονται «εντολές δύσκολης παρηγορίας», «οδηγίες σκηνικής απόδρασης», «ασκήσεις ισορροπίας», γίνονται εν τέλει ένα σύνολο λέξεων όπου κάθε ήχος, κίνηση, ρυθμός, ανάσα και σιωπή έρχονται σε απόλυτη ένωση».

Εξάλλου, όπως θα έλεγε και ο Μπέκετ, ο απεγκλωβισμός από το αδιέξοδο είναι οικουμενικώς μια ανθρώπινη υπόθεση. Μια σισύφεια προσπάθεια όπου δεν υπάρχει άλλη επιλογή από το «Πάντα να προσπαθείς. Πάντα να αποτυγχάνεις. Δεν πειράζει. Να προσπαθήσεις ξανά. Να αποτύχεις ξανά. Να αποτύχεις καλύτερα» όπως έγραφε στο έργο του «Worstward Ho» (1983). Μια φράση («…fail again, fail better») που επέλεξε ο Ναυρίδης για να φωτίσει με LED την ομώνυμη εγκατάστασή του από στάχυα που μεταφύτευσε στον υπαίθριο χώρο του παλιού ελαιουργείου της Ελευσίνας στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Αισχύλεια 2013» και συνέδεε με τρόπο ιδιαίτερα ποιητικό το δύσκολο ιστορικό παρελθόν της μικρής αυτής πόλης με την οικονομική κρίση της χώρας. «Στην έκθεση «When you sing» τα χρυσά στάχυα μετατρέπονται σε φύλλα χρυσού και απλώνονται πέρα από το Θριάσιο Πεδίο» λέει o Ναυρίδης. «Oι «χρυσές επιφάνειες» με τα λόγια του Μπέκετ είναι πόρτες που δεν οδηγούν πουθενά. Είναι χτισμένα ανοίγματα χωρίς διαφυγή. Μιλάνε για μια απειλή εξωτερική που προέρχεται από μέσα και οδηγεί βαθιά πίσω» συμπληρώνει.

Ο Ναυρίδης παραμένει πιστός στον υπαρξιστή φιλόσοφο του παραλόγου, Μπέκετ, ο οποίος είναι σταθερό σημείο αναφοράς στο έργο του τα τελευταία χρόνια. Απ’ όταν εντόπισε την εκλεκτική συγγένεια που τον ενώνει με τον ιρλανδό θεατρικό συγγραφέα και ποιητή, θραύσματα των κειμένων του επανέρχονται στο έργο του. «Είμαι εικαστικός, όχι μπεκετολόγος ή θεατρικός καταναλωτής του έργου του. Το έργο του το προσεγγίζω στο σύνολό του αλλά το επεξεργάζομαι αποσπασματικά» εξηγεί. Ετσι, από τη βιντεοεγκατάσταση «Breath» (2005) με την οποία εκπροσώπησε την Ελλάδα στην Μπιενάλε της Βενετίας το 2005 και ήταν βασισμένη στο ομώνυμο έργο του Μπέκετ μέχρι την πιο πρόσφατη εγκατάσταση «Oλα από παλιά. Τίποτα άλλο ποτέ», που παρουσίασε στην 1η Μπιενάλε της Ρίγας την προηγούμενη άνοιξη (με τίτλο δανεισμένο από το βιβλίο «Worstward Hο»), το μεταμοντέρνο παράλογο του ιρλανδού συγγραφέα τροφοδοτεί τη δουλειά του έλληνα εικαστικού. Στην τωρινή έκθεση, ο Ναυρίδης συνδέει το μπεκετικό παράλογο με την ιαπωνική παράδοση. Πιο σωστά, δημιουργεί αυτές τις συνάψεις με πιο έντονο τρόπο απ’ ό,τι στις προηγούμενες δουλειές του. Εξάλλου, «ο Μπέκετ με κάποιον τρόπο είναι ανατολίτης με το ένα του πόδι, έχει μια βαθιά συνάφεια με αυτόν τον πολιτισμό. Οι Ιάπωνες μιλάνε για τα πάντα σαν να είναι πεπερασμένα, σαν να πρόκειται για ευμετάβλητες πρόσκαιρες πραγματικότητες. Οπως κάνει και ο Μπέκετ» λέει ο Ναυρίδης. Η σύνδεση γίνεται μεν μέσα από την παρομοίωση των θραυσματικών φράσεων του ιρλανδού συγγραφέα με τα χαϊκού αλλά και χάρη στα γιαπωνέζικα Kintsugi. Αυτή ήταν μια μέθοδος του 15ου αιώνα με την οποία οι Ιάπωνες επισκεύαζαν σπασμένα κεραμικά κομμάτια. Αντί να προσπαθούν να εξαφανίσουν τη ζημιά, επιδείκνυαν τις ατέλειές τους καθώς κάλυπταν τις «ουλές» τους ρίχνοντας λεπτή σκόνη χρυσού πάνω στην επιφάνεια της κόλλας. Ετσι η ζημιά τονιζόταν και τα γερασμένα κεραμικά επιδείκνυαν τις ατέλειές τους, στην ουσία δηλαδή την εμπειρία της ζωής τους. Ετσι και οι επιχρυσωμένες επιφάνειες στην γκαλερί Bernier/Eliades αποτελούν ουσιαστικά για τον Ναυρίδη «μια ελάχιστη, υπό κλίμακα λεπτομέρεια ενός τεράστιου θραύσματος». Είναι ένα μέρος «από το τεράστιο παζλ που διαλυμένο μάς κατακλύζει» και τα σπασμένα κομμάτια του συγκρατούνται μεταξύ τους κολλημένα με χρυσό. Η ομορφιά του τραύματος που πληγώνει τον κόσμο μας μάς αναδεικνύεται σε όλο της το μεγαλείο, ακριβώς όπως συμβαίνει και στο λογοτεχνικό σύμπαν του Μπέκετ.