Για να καταλάβεις καλύτερα το μέγεθος της καταστροφής σε έναν εργασιακό κλάδο – ή αν όχι της καταστροφής, τότε το βάθος του προβληματισμού γύρω από αυτόν -, αρκεί να ρωτήσεις έναν επαγγελματία τι θα συμβούλευε τους μελλοντικούς του συναδέλφους. Οι μεταφραστές και οι μεταφράστριες που μίλησαν στο ΒΗΜΑ, για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, ήταν στην πλειοψηφία τους ξεκάθαροι: μην το κάνετε, ψάξτε για κάτι άλλο.

Αν υποθέσουμε ότι σε ένα ευρύχωρο δωμάτιο χωρούν όλοι οι επαγγελματίες μεταφραστές της Ελλάδας (δεν μιλάμε για τους μεταφραστές λογοτεχνίας), τότε το δωμάτιο αυτό είναι γεμάτο, αλλά όχι ασφυκτικά γεμάτο. Και επειδή όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους, από τα χαμηλά έως τα ανώτερα κλιμάκια, αποφάσισαν να κρατήσουν την ανωνυμία τους.

Άλλωστε, κινδυνεύουν να παρασυρθούν στη δίνη της τεχνητής νοημοσύνης, μία ακόμη ανησυχία αγκιστρωμένη στο αριστερό τους εγκεφαλικό ημισφαίριο, μήπως και χάσουν τη δουλειά τους, θα ήταν πρόβλημα και το μόνο πρόβλημα με το οποίο θα ήθελαν να ασχοληθούν στην παρούσα φάση, έχει να κάνει με την πτώση των τιμών, άρα και τη μείωση του εισοδήματός τους.

Αβεβαιότητα, φόβος και υποτίμηση

Η Χ. αποφοίτησε από τη σχολή Μετάφρασης του Ιονίου Πανεπιστημίου και εργάζεται πάνω στο αντικείμενό της τα τελευταία έξι χρόνια. Όπως λέει, με την έλευση της τεχνητής νοημοσύνης οι συνάδελφοί της νιώθουν απειλή. «Αρκετοί κάνουν πλέον μεταφράσεις περιστασιακά. Και με το δίκιο τους. Οι χαμηλές τιμές και η απαξίωση του επαγγέλματος φέρνουν άσχημα συναισθήματα εκτός από πτώση του εισοδήματος. Επιμορφώνονται σε άλλους κλάδους, κάνουν μεταπτυχιακά ή και άλλα πτυχία».

Η απαξίωση του επαγγέλματος οφείλεται στη γεμάτη από καμένα πίξελ εικόνα που έχουμε οι περισσότεροι για τη μετάφραση. Αν γνωρίζεις καλά αγγλικά, δε σημαίνει ότι θα αποδώσεις σωστά ένα κείμενο. Η φράση «θα μπορούσα να κάνω και μόνος μου τη μετάφραση αλλά βαριέμαι και στη δίνω να την κάνεις εσύ» είναι επίσης συνηθισμένη στον κλάδο από ιδιώτες πελάτες.

«Οι πελάτες μεγαλύτερου βεληνεκούς», υποστηρίζει η Χ., «υποτιμούν τη χρησιμότητα της μετάφρασης ενώ βγάζουν πάνω στην πλάτη των μεταφραστών δισεκατομμύρια, δίνοντας ψίχουλα αλλά ζητώντας πάντα την άριστη ποιότητα. Με τη μηχανική μετάφραση, όπως είναι για παράδειγμα το Google Translate και την τεχνητή νοημοσύνη, τα πράγματα χειροτέρεψαν για πολλούς συναδέλφους. Δεν μπόρεσαν να συμβαδίσουν με τις νέες τεχνολογίες».

Οι πελάτες δεν χάθηκαν, οι μεγάλες μεταφραστικές εταιρείες διανέμουν τον όγκο δουλειάς σε μικρότερες ή σε freelancers και οι όλοι αναγνωρίζουν – αν και όχι στον ίδιο βαθμό με τα προηγούμενα χρόνια – την ανάγκη ύπαρξης ανθρώπινου παράγοντα στη μεταφραστική διαδικασία. Ωστόσο, ο όγκος δουλειάς μεγαλώνει καθώς η τεχνητή νοημοσύνη και η μηχανική μετάφραση μπορούν να μεταφράσουν περισσότερο περιεχόμενο από τον άνθρωπο.

«Εμείς καλούμαστε να κάνουμε μετεπιμέλεια ώστε να μοιάζει ανθρώπινη η μετάφραση. Οι τιμές όμως μειώνονται καθώς οι πελάτες σου λένε “στο έδωσα σχεδόν έτοιμο μεταφρασμένο, άρα θα σου ρίξω την τιμή γιατί η προσπάθεια που κάνεις δεν είναι μεγάλη”. Αυτό είναι λάθος. Ο μεταφραστής αφιερώνει περισσότερο χρόνο και φαιά ουσία στην μετεπιμέλεια διότι σουλουπώνει ένα μηχανικά μεταφρασμένο κείμενο ή από ΑΙ» καταλήγει η Χ.

«Διαβλέπω τεράστια μείωση των πελατών το επόμενο διάστημα» λέει η Ξ. «Η διαδικασία της μετάφρασης θα ευτελιστεί και οι τιμές θα πέσουν κατακόρυφα. Όσοι μείνουν στο χώρο, θα αναγκαστούν να τις δεχτούν για να μην μείνουν εκτός δουλειάς. Αυτό θα οδηγήσει στο να δουλεύουν περισσότερες ώρες με μικρότερα έσοδα».

Το αστείο μεταξύ των μεταφραστών έχει να κάνει με τις διάφορες εναλλακτικές, το πώς θα επιβιώσουν αν τελικά αναγκαστούν να αλλάξουν επάγγελμα. Η Ε., οκτώ χρόνια πλέον στο χώρο της μετάφρασης, έχει βρεθεί μπροστά σε συζητήσεις που ακούει «τρελές και απίθανες εναλλακτικές». Μία από αυτές είναι ότι «όλοι θα γίνουμε πυροσβέστες. Είναι το αστείο μας, αλλά σίγουρα υπάρχει το αίσθημα της αβεβαιότητας και του φόβου».

Η απαραίτητη ανθρώπινη παρέμβαση

Αγγλικά, γαλλικά και ισπανικά μιλάει ο Δ., που άλλοτε από τη θέση του μεταφραστή και άλλοτε από τη θέση του project manager, έχει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για τις ανάγκες των πελατών αλλά και την πρακτική πλευρά της δουλειάς. «Όταν λέω με τι ασχολούμαι, όλοι σκέφτονται τη μεταφρασμένη λογοτεχνία και στους εκδοτικούς οίκους, που πιθανότατα αποτελεί ένα από τα μικρότερα και “κλειστά” κομμάτια του κλάδου».

Η αλήθεια είναι πως όταν ακούμε για μετάφραση, σκεφτόμαστε αυτόματα τα λογοτεχνικά βιβλία που μας κοιτάζουν από τα ράφι. Η μετάφραση όμως υπάρχει παντού, από τις οδηγίες των φαρμάκων μέχρι και τις πτυχιακές εργασίες. Η λογοτεχνία, ωστόσο, όπως και άλλα δημιουργικά πεδία, χρειάζονται την ανθρώπινη παρέμβαση – για την ώρα.

«Η λογοτεχνική μετάφραση χρειάζεται τον μεταφραστή να παίξει με τη γλώσσα, να αυτοσχεδιάσει και πιθανότατα να ξεφύγει από το πρωτότυπο. Η μετάφραση διαφημιστικού υλικού και marketing είναι ένα πολύ απαιτητικό κομμάτι καθώς χρειάζεται καλή αντίληψη του κοινού και των πολιτικών ιδιαιτεροτήτων καθιστώντας τη πολύ δύσκολη για την τεχνητή νοημοσύνη» σημειώνει ο Δ., και μοιράζεται ένα διαφορετικό σκεπτικό:

«Το ΑΙ κάνει καλύτερη δουλειά από το Google Translate αλλά και πάλι δεν θα μας κλέψει τις δουλειές. Προφανώς υπάρχουν αρκετοί συνάδελφοι, είτε τεχνοφοβικοί είτε μεγαλύτεροι σε ηλικία, που είναι σε πανικό και είναι έτοιμοι να τα παρατήσουν. Πιθανότατα ο ρόλος του μεταφραστή θα αλλάξει, θα πάψει να είναι ο παραδοσιακός που έπιανε το λεξικό του ή μια βάση ορολογίας και μετέφραζε».

Η μετάφραση των βιβλίων, η δημιουργική μετάφραση όπως το μάρκετινγκ υλικό, υλικό προσαρμογής σλόγκαν ή brand awareness material, δεν έχουν να φοβούνται κάτι. «Ωστόσο, δεν θα αργήσει πολύ να ξεκινήσει να λειτουργεί καλά και στους παραπάνω τομείς, είναι θέμα χρόνου», πιστεύει η Χ.

Τελικά, το επάγγελμα της μετάφρασης θα επιβιώσει;

Από το 2020 έως και σήμερα ο Ν. εργάζεται σε μεταφραστικό γραφείο και σύμφωνα με τον ίδιο, οι τιμές και ζήτηση έχουν μειωθεί, μια εξέλιξη που του προκαλεί έντονη δυσαρέσκεια, αλλά και σοβαρά ερωτήματα, όπως το πώς θα επιβιώσει το επάγγελμα. Δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξος και στην ερώτηση για το ποια συμβουλή θα έδινε σε κάποιον που σκέφτεται να ακολουθήσει τη μετάφραση, απαντά με ένα ξερό «δεν το συνιστώ».

Την ίδια στιγμή, θυμάται πότε άρχισε να αισθάνεται περιττός: «Σταδιακά, βλέποντας τα translation tasks να μετατρέπονται σε Machine Translation Post-Editing tasks», δηλαδή επιμέλεια της μετάφρασης από άνθρωπο αφού μεταφραστεί πρώτα από μηχανή ή ΑΙ.

Η Ε., από την πλευρά της, πιστεύει ότι μόνο ένα μικρό κομμάτι της μετάφρασης θα μείνει ζωντανό, ενώ η και η Ξ. θεωρεί ότι σύντομα η δουλειά θα αλλάξει μορφή και μόνο όσοι έχουν εξειδικευτεί πάνω στο κομμάτι της τεχνητής νοημοσύνης, με γλωσσικό υπόβαθρο και μεταφραστική εκπαίδευση θα προσαρμοστούν. Και πάλι, όμως, δεν θα συμβούλευε τη νέα γενιά να ασχοληθεί με τη μετάφραση.

«Δεν θεωρώ ότι θα χαθούμε, αλλά θα σίγουρα θα μείνουμε λιγότεροι» λέει η Χ. «Η προσαρμοστικότητα είναι το μεσαίο όνομα των μεταφραστών. Σε ένα νέο παιδί χωρίς καμία εμπειρία που μόλις βγήκε από τη σχολή ή που θέλει να μπει στη σχολή, θα έλεγα να μην μπει. Δυστυχώς είναι η αλήθεια του κλάδου μας, δεν θα είμαστε ακόμα εδώ για πολύ με την παραδοσιακή έννοια».