Σαν σήμερα, στις 4 Οκτωβρίου 1853, η Οθωμανική Αυτοκρατορία κήρυξε τον πόλεμο στη Ρωσία, σηματοδοτώντας την απαρχή μιας από τις πιο δραματικές συγκρούσεις του 19ου αιώνα, τον Κριμαϊκό Πόλεμο.

Η σύγκρουση ξεκίνησε ως ρωσοτουρκική, αλλά γρήγορα πήρε ευρωπαϊκές διαστάσεις, με την εμπλοκή της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Σαρδηνίας, τον Μάρτιο του 1854, στο πλευρό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Τα «ΑΘΗΝΑΪΚΑ NEA» του Ιουνίου 1940, αφιέρωσαν τρεις συνεχόμενες ημέρες σε εκτενές αφιέρωμα, με τίτλο «Ο Κριμαϊκός Πόλεμος: Η Ελαφρά Ταξιαρχία», στην στήλη «Σελίδες της Ιστορίας».

Οι απαρχές

Στο πρώτο μέρος, που δημοσιέυθηκε στις 28 Ιουνίου 1940, καταγράφονται τα «σκοτεινά σημεία» του πολέμου που θα άφηνε στις επόμενες γενιές την «ρομαντική παράδοση της ηρωικής επελάσεως της ελαφράς ταξιαρχίας»:

«Αφορμή του πολέμου τούτου υπήρξεν ή φιλοδοξία του τσάρου Νικολάου Ά ο οποίος επωφθαλμιούσε την Κωνσταντινούπολιν και τα Στενά. Με την ιδέαν ότι η τουρκική αυτοκρατορία ευρίσκετο εις αθλίαν εσωτερικήν κατάστασιν ο τσάρος επρότεινε εις τον Άγγλον πρεσβευτήν τον διαμελισμόν της και την διανομήν των εδαφών της μεταξύ των δύο μεγάλων χωρών.

Πορτρέτο του Νικολάου Α΄ (1854)

»Η αγγλική κυβέρνησις απέρριψε την πρότασιν αυτήν και ο τσάρος Νικόλαος απήτησε τότε από την Τουρκίαν να του εκχωρήση προτεκτοράτου εις τους αγίους τόπους και κηδεμονίαν επί των χριστιανών κατοίκων της ευρωπαϊκής Τουρκίας. Δια να κάμη αποδεκτήν την αξίωσίν του εισέβαλε εις την Βλαχίαν και την Μολδαυΐαν.

Η απόρριψη των αξιώσεων και η εισβολή των ρωσικών στρατευμάτων οδήγησαν στην κήρυξη του πολέμου τον Μάρτιο του 1854.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, υπό τον Σουλτάνο Αμπντούλμετζίτ Α΄, αντιπαρατάχθηκε στη Ρωσία με τη στήριξη της Αγγλίας, όπου στον θρόνο βρισκόταν η βασίλισσα Βικτωρία και στην πρωθυπουργία ο λόρδος Άμπερντην (αργότερα τον διαδέχθηκε ο Λόρδος Πάλμερστον). Στο πλευρό της στάθηκαν, επίσης, η Γαλλία, υπό τον αυτοκράτορα Λουδοβίκο-Ναπολέοντα, και αργότερα το βασίλειο της Σαρδηνίας, υπό τον βασιλιά Βίκτωρα Εμμανουήλ.

Στα χαρακώματα της Κριμαίας

»Έως ότου φθάσουν όμως τα συμμαχικά στρατεύματα εις την Τουρκίαν οι Ρώσσοι, επειδή συνήντησαν ισχυρωτάτην αντίστασιν εκ μέρους των Τούρκων, ηναγκάσθησαν να εκκενώσουν τα καταληφθέντα εδάφη.

»Απεφασίσθη μολαταύτα να δοθή ένα μάθημα εις τους Ρώσσους για της καταλήψεως και καταστροφής του ισχυρού φρουρίου της Σεβαστουπόλεως εις την Μαύρην Θάλασσαν. Τοιουτοτρόπως ο πόλεμος μετεφέρετο εις την Κριμαίαν.

Οι συνθήκες εκεί ήταν εξοντωτικές. Η κακουχία, η πείνα και η έλλειψη ειδήσεων από την πατρίδα έφθειραν το ηθικό των συμμαχικών στρατευμάτων:

»Σιτιζόμενοι κακώς, πλήττοντες από την απραξίαν και εκνευρισμένοι από την αναμονήν, οι άνδρες των συμμαχικών στρατευμάτων υπέκυπτον εις νόσους ενδημικάς εις την Μεσόγειον. Οι ιατροί και οι χειρούργοι ήσαν ελάχιστοι. Οι άνδρες παρεπονούντο διαρκώς για την έλλειψιν ειδήσεων από την Αγγλίαν, διότι το ταχυδρομείον δεν έφθανε ποτέ εις την Τουρκίαν. Το μοναδικόν βιβλίον που υπήρχε εις το αγγλικόν στρατόπεδον στο “Οι τρεις σωματοφύλακες” του Δουμά. Οι στρατιώτες είχαν ξεσχίση τας σελίδας του και το εδιάβαζαν με την σειράν ένα-ένα ούλλο…».

Τα «ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ» της 29ης Ιουνίου 1940, αναφέρουν ότι οι κακουχίες συνεχίστηκαν με την άφιξη των συμμαχικών στρατευμάτων στα εχθρικά εδάφη, όπου για το αγγλικό εκστρατευτικό σώμα «η πρώτη νύχτα υπήρξε η αθλιεστέρα»:

«Η αποβίβασις ήτανε τόσον ανοργάνωτος, ώστε να μη καταστή δυνατόν να στηθή ούτε μία σκηνή. […] Οι άνδρες δεν ήξεραν πού να καταφύγουν και πώς να προστατευθούν όταν κατά τα μεσάνυκτα άρχισε να πέφτη μία καταρρακτώδης βροχή.

»[…] Οι Τούρκοι και οι Γάλλοι, οι οποίοι είχαν αποβιβασθή ταυτοχρόνως με τους Άγγλους, είχαν κατορθώση να στήσουν τις σκηνές των και δεν έπαθαν τίποτε. Αι απώλειαι των Άγγλων κατά την πρώτην αυτήν νύκτα επί εχθρικού εδάφους ήσαν 1.500 νεκροί ή ετοιμοθάνατοι.

Οι μάχες

Μετά από έξι ημέρες τα στρατεύματα κατόρθωσαν να φτάσουν ως την Σεβαστούπολη, όπου και συνάντησαν αντίσταση άνωθεν του ποταμού Άλμα.

»Οι Ρώσσοι ήσαν τόσον βέβαιοι, πώς θα νικούσαν τους συμμάχους, που μερικοί από τους αξιωματικούς έφεραν γυναίκες φίλες των να παρακολουθήσουν το θέαμα. Αλλά οι Ρώσσοι ηττήθησαν και υπεχώρησαν εσπευσμένως προς την Σεβαστούπολιν μαζί με τις γυναίκες, οι οποίες εμπόδιζαν τας κινήσεις των. Είχαν αφήση επί του πεδίου της μάχης 750 νεκρούς και τραυματίας.

Η πολιορκία της Σεβαστούπολης

»Οι Άγγλοι τραυματίαι μετεφέρθησαν οπίσω εις τα πλοία, ενώ δε ο αγγλικός στρατός προχωρούσε προς την Σεβαστούπολιν.

»Εν τω μεταξύ ο λόρδος Ράγκλαν (σ.σ. βρετανός στρατάρχης και αρχιστράτηγος των αγγλικών δυνάμεων στην Κριμαία) είχε ενεργήσει μία αξιομνημόνευτη πορεία, έως τα υψώματα γύρω από την Σεβαστούπολιν και έτσι άρχισε η περίφημος πολιορκία. […]Ένδεκα μήνες διήρκεσε η κοπιαστική αυτή πολιορκία.

Η απόσταση από το λιμάνι της Μπαλακλάβας, όπου εκφορτώνονταν τρόφιμα και πυρομαχικά, αποδείχθηκε μοιραία, αφού δεν κατασκευάστηκε ποτέ δρόμος για την τροφοδοσία.

Τα επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα κατέστησαν τη μετακίνηση αδύνατη. Οι στρατιώτες εκτεθειμένοι στο κρύο και την ανία, στερούνταν ακόμη και το καθημερινό συσσίτιο:

»Εάν συνήθως συμβαίνει οι πολιορκούμενοι να υποφέρουν περισσότερον από τους πολιορκητάς, εις την περίπτωσιν αυτήν εκείνοι οι οποίοι υπέφερον από παντοειδείς στερήσεις ήσαν οι πολιορκηταί και όχι οι πολιορκούμενοι».

Στρατόπεδο του βρετανικού στρατού στη Μπαλακλάβα κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Η θρυλική «Ελαφρά Ταξιαρχία»

Μέσα σε αυτήν τη ζοφερή πραγματικότητα γεννήθηκε ο θρύλος της «Ελαφράς Ταξιαρχίας».

Τα «ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ» της 30ης Ιουνίου 1940, αναφέρουν:

«Την 25ην Οκτωβρίου το ρωσσικόν ιππικόν επετέθη κατά των Τούρκων και κατώρθωσε να κυριεύση μερικές θέσεις των παρά την Μπαλακλάβαν. Κατόπιν οι Ρώσσοι επετέθησαν κατά του Σκωτικού συντάγματος του Σερ Κόλιν Κάμπελ, αλλά απεκρούσθησαν ευχερώς, αμέσως δε αντεπετέθη με θαυμαστήν ορμητικότητα η βαρεία ταξιαρχία, υπό τον στρατηγόν Σκάρλετ.

»Και εις τας δύο αυτάς περιπτώσεις αι αγγλικαί επιτυχίαι ήσαν γεγονότα μεγάλης στρατιωτικής αξίας και ηρωϊσμού, αλλά επεσκιάσθησαν εις την κοινήν γνώμην από την εκθαμβωτικήν, αλλά κακώς μελετηθείσαν επέλασιν της ελαφράς ταξιαρχίας, την οποίαν ωδήγησε με θαυμαστόν θάρρος ένας νεαρός αξιωματικός, ο λόρδος Κάρτιγκαν.

»[…] Σαν μεθυσμένοι οι άνδρες της ελαφράς ταξιαρχίας ώρμησαν εναντίον των ρωσσικών θέσεων με επικεφαλής τον λόρδον Κάρντιγκαν, ο οποίος επροπορεύετο καλπάζων.

»Η ηρωϊκή αυτή έπελασις, η οποία έγινε επί αμφιθεατρικού πεδίου, με θεατάς τέσσαρας στρατούς εις τα γύρω υψώματα, κατέλαβε θέσιν εις τα στρατιωτικά χρονικά ως μία από τας πλέον μεγαλειώδεις καταστροφάς της στρατιωτικής Ιστορίας.

»Η ελαφρά ταξιαρχία διεπέρασε τας ρωσσικάς πυροβολαρχίας, διήλθε διά μέσου εχθρικής φάλαγγος πεζικού και επέστρεψε. Κατά την επιστροφήν της μάζες ολόκληρες λογχοφόρων της επετέθησαν από τα πλάγια και συνήφθη μάχη εκ του συστάδην.

Γαλλικό στρατόπεδο, ιππικές γραμμές και πλοία, στο λιμάνι του Καμίες

Η μάχη του Ίνκερμαν

Δέκα ημέρες αργότερα, στις 5 Νοεμβρίου 1854, δόθηκε η μάχη του Ίνκερμαν. Οι Ρώσοι που υπερτερούσαν των Άγγλων έξι φορές περισσότερο, κατάφεραν – με σχεδόν μηδενική ορατότητα, λόγω ομίχλης –  έως τις σκηνές τους.

»Οι Άγγλοι χωρίς εφεδρείας και χωρίς υποστήριξιν, ηγωνίσθησαν με πείσμα, όταν δε εξηντλήθησαν τα πυρομαχικά των, ημύνθησαν με τας ξιφολόγχας των και εις το τέλος υπεχώρησαν. Κατόπιν ενισχύσεων που έλαβον από τους Γάλλους αντεπετέθησαν και έτρεψαν τον εχθρόν εις φυγήν.

Ο φονικός χειμώνας

Ο χειμώνας του 1854-1855 στην Κριμαία, αποδείχθηκε σκληρότερος από τις μάχες. Το αφιέρωμα περιγράφει:

»Την νύκτα της 14ης Νοεμβρίου εξέσπασε καταιγίς, συνοδευομένη με πτώσιν χιόνος. Μέσα σε ολίγα λεπτά δεν έμεινεν ούτε μια σκηνή ορθή. Ολόκληρον το στράτευμα με τους ασθενείς του και τους τραυματίας του παρέμεινε εκτεθειμένον όλην την νύκτα και ολόκληρον την επομένην ημέραν χωρίς τροφήν και χωρίς κατάλυμα. Οι θάνατοι από ψύξιν είχαν φθάση εις απίστευτον αριθμόν. Τα άλογα του Ιππικού είχαν μείνη τα μισά.

»Όταν κατορθώθη να στηθούν και πάλιν οι σκηνές, το έδαφος εκαλύπτετο από στρώμα λάσπης, πάχους ενός περίπου μέτρου και βροχή εσυνεχίζετο… […] Δεν είχαν ούτε θερμά ενδύματα, ούτε ξύλα προς θέρμανσιν, ούτε προστασίαν εναντίον της βροχής, διότι οι σκηνές είχαν φθαρθή και τα νερά της βροχής τις διαπερνούσαν. […] Εις όλην αυτήν την αθλιότητα δεν έφθανε ούτε ένα γράμμα από την Αγγλίαν.

»Ήλθαν όμως τα θερμά ενδύματα κατά τας πρώτας ημέρας της ανοίξεως, όταν ήταν πλέον πολύ αργά για να σωθούν τόσοι και τόσοι στρατιώται που απέθανον από τας κακουχίας και το ψύχος. Ήλθε επίσης και μία κυβερνητική μεταβολή εις την Αγγλίαν κατόπιν καταψηφίσεως της κυβερνήσεως του λόρδου Άμπερντην, από το κοινοβούλιον, δια την κακήν διεξαγωγήν του πολέμου. Πρωθυπουργός είχε γίνη επί τέλους ο λόρδος Πάλμερστον.

»Εν τω μεταξύ η πολιορκία εσυνεχίζετο με μεγάλην αθλιότητα εις το στρατόπεδον των πολιορκητών. […] Τον Ιούνιον απέθανε ο διοικητής του αγγλικού εκστρατευτικού σώματος λόρδος Ράγκλαν και η διοίκησις ανετέθη εις τον στρατηγόν Σίμψον, ο οποίος εν τέλει ωδήγησε τα στρατεύματά του εις την νίκην κατόπιν σειράς αποφασιστικών επιθέσεων διά των οποίων η Σεβαστούπολις εκυριεύθη».

Η λήξη

Ο Κριμαϊκός Πόλεμος τερματίστηκε το 1856 με τη Συνθήκη των Παρισίων και την αποδοχή της ουδετερότητας της Μαύρης Θάλασσας από τη ρωσική πλευρά.

Ένας πόλεμος που άφησε πίσω του βαριές απώλειες, αλλά και μια παρακαταθήκη που καθόρισε την σύγχρονη ιστορία.