Οι Έλληνες επιστήμονες που βραβεύτηκαν από το Ίδρυμα Μποδοσάκη, μιλούν στο ΒΗΜΑ για το πρωτοποριακό έργο τους

Μια λαμπρή στιγμή για την ελληνική επιστήμη. Αυτές είναι οι λέξεις που περιγράφουν τον θεσμό των Επιστημονικών Βραβείων του Ιδρύματος Μποδοσάκη. Για 13η φορά επιβραβεύτηκε η πορεία αξιοσημείωτων νέων Ελλήνων επιστημόνων στον παγκόσμιο ερευνητικό χάρτη και τα διεθνούς αξίας ερευνητικά τους επιτεύγματα.

«Η τελετή αυτή έχει για εμάς ιδιαίτερη σημασία. Αναδεικνύει τη σταθερές που καθορίζουν το έργο του Ιδρύματος: την παιδεία, την αριστεία και την αξιοκρατία. Η πορεία του θεσμού όλα αυτά τα χρόνια μάς γεμίζει χαρά, υπερηφάνεια και αισιοδοξία. Επιβεβαιώνει ότι οι Έλληνες επιστήμονες παράγουν ερευνητικό έργο που αναγνωρίζεται και καταξιώνεται διεθνώς», ανέφερε η Αθηνά Δεσύπρη, πρόεδρος Ιδρύματος Μποδοσάκη, στο κατάμεστο Περιστύλιο του Ζαππείου κατά τη διάρκεια της απονομής. 

Ιδέες, έμπνευση, κοπιώδης δουλειά και συγκίνηση. Οι τέσσερις επιστήμονες που ανέβηκαν διαδοχικά στο βήμα θέλησαν με λόγια απλά να εξηγήσουν το αντικείμενό τους. Μίλησαν με πάθος και αγάπη για την έρευνά τους, επιβεβαιώνοντας ότι η ανάγκη μας για θετικά πρότυπα είναι ζωτικής σημασίας.

Κατά τη διάρκεια της τελετής, οι βραβευθέντες ζωντάνεψαν τους συναρπαστικούς τους επιστημονικούς κόσμους: βλέποντας τον εγκεφαλικό φλοιό με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης, μοντελοποιώντας το αόρατο σύμπαν, αποκαλύπτοντας τον βαθμό κοινωνικής ένταξης των μεταναστών με στατιστικά δεδομένα, αποκωδικοποιώντας τις αλληλεπιδράσεις των μικροβίων στο ανθρώπινο σώμα με τη σύζευξη χημείας και μικροβιολογίας.

Ο Ιωάννης Γκιουλέκας, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ινστιτούτο Ρομποτικής, Carnegie Mellon University, η Μαρία Πετροπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια Φυσικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, η Βίκυ Φούκα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης, Stanford University και η Σταυρούλα Χάτζιου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Μοριακής, Κυτταρικής και Αναπτυξιακής Βιολογίας και Χημείας, Yale University, μίλησαν στο ΒΗΜΑ για το πρωτοποριακό έργο τους.

Από το 1992 έως σήμερα, στο πλαίσιο των κοινωφελών σκοπών του Ιδρύματος Μποδοσάκη για την προαγωγή της παιδείας και την ανάδειξη της επιστημονικής αριστείας, 65 Έλληνες και Ελληνίδες επιστήμονες έχουν διακριθεί μέσω του θεσμού των Επιστημονικών Βραβείων, ο οποίος αναδεικνύει το έργο Ελληνίδων και Ελλήνων – κατά την ιθαγένεια ή το γένος – επιστημόνων ηλικίας έως 40 ετών.

Κριτήρια για την απονομή των Επιστημονικών Βραβείων Μποδοσάκη αποτελούν η εξαιρετική επίδοση των υποψηφίων στον επιστημονικό τους τομέα στον οποίο έχουν να παρουσιάσουν ολοκληρωμένο έργο, η συμβολή των υποψηφίων στην πνευματική, επιστημονική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας μας, καθώς και η συμβολή τους, με το ήθος και το έργο τους, στη διεθνή προβολή της Ελλάδας.

Σταυρούλα Χάτζιου

«Ήμουν τυχερή που είχα πολύ δυνατές γυναίκες μέντορες σε όλη την καριέρα μου»

Σταυρούλα Χάτζιου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Μοριακής, Κυτταρικής και Αναπτυξιακής Βιολογίας και Χημείας, Yale University.

Η Σταυρούλα Χάτζιου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Μοριακής, Κυτταρικής και Αναπτυξιακής Βιολογίας και Χημείας στο Yale University, ανοίγει νέους δρόμους για θεραπείες σοβαρών ασθενειών μέσα από την καινοτόμο έρευνά της στη χημεία και τη μικροβιολογία.

Βραβεύτηκε με το Επιστημονικό Βραβείο για τις Βιοεπιστήμες στον κλάδο των Βιοϊατρικών Επιστημών.

Ο πρωταρχικός στόχος του ερευνητικού προγράμματος του εργαστηρίου της είναι να κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο τα βακτηριακά κύτταρα και τα κύτταρα ξενιστές προσαρμόζονται στο οξειδωτικό στρες κατά τη διάρκεια της μόλυνσης, καθώς η προσαρμογή μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη σοβαρών ασθενειών.

Η ομάδα της έχει αναδείξει κρίσιμα μονοπάτια και αντιοξειδωτικούς μηχανισμούς άμυνας για τη βελτίωση της διάγνωσης και της θεραπείας ασθενειών, συμπεριλαμβανομένων σοβαρών γαστρεντερικών καρκίνων.

Έχει πραγματοποιήσει μεγάλο αριθμό δημοσιεύσεων σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά όπως το Nature Chemical Biology και Cell και έχει βραβευθεί μεταξύ άλλων με το Sloan Research Fellowship in Chemistry και το Beckman Young Investigator Award.

Η έρευνά σας στο Yale φέρνει κοντά τη χημεία και τη μικροβιολογία, με στόχο την κατανόηση πολύπλοκων αλληλεπιδράσεων στο ανθρώπινο σώμα. Ποια είναι τα πιο σημαντικά νέα ευρήματα που έχουν προκύψει από αυτή τη διεπιστημονική προσέγγιση;

Η έρευνά μου επικεντρώνεται ειδικά στον τρόπο με τον οποίο τα μικρόβια αλληλεπιδρούν με τα κύτταρα του γαστρεντερικού συστήματος. Συγκεκριμένα, μελετάμε πώς τα βακτήρια και τα κύτταρα ξενιστές προσαρμόζονται στο οξειδωτικό στρες, το οποίο συμβάλλει στη βλάβη των ιστών και προκαλείται από μικρόβια στον γαστρεντερικό σωλήνα, όταν οξειδωτικά συσσωρεύονται στα κύτταρα.

Προσπαθούμε να κατανοήσουμε πώς αυτά τα οξειδωτικά διαμορφώνουν την ανάπτυξη γαστρεντερικών ασθενειών. Σχετικά με τα ευρήματα, ένα παράδειγμα είναι ότι ανακαλύψαμε ότι ένα συγκεκριμένο μικρόβιο, το Helicobacter pylori, παράγει οξειδωτικά που αλλοιώνουν μια πρωτεΐνη ξενιστή με τρόπο που αυξάνει την ανάπτυξη του όγκου.

Τώρα, προσπαθούμε να κατανοήσουμε εάν αυτή η πρωτεΐνη, όταν τροποποιηθεί, μπορεί να είναι χρήσιμη για την ανίχνευση και ίσως τη θεραπεία του καρκίνου. Επίσης, το εργαστήριό μου ανακάλυψε ότι τα βακτήρια από το ανθρώπινο έντερο μπορούν να μεταβολίσουν μια αντιοξειδωτική βιταμίνη από τη διατροφή του ξενιστή.

Στους ανθρώπους, τα χαμηλά επίπεδα αυτής της βιταμίνης έχουν συσχετιστεί με τη φλεγμονή. Προσπαθούμε τώρα να κατανοήσουμε πώς η σύνθεση του εντερικού μικροβιώματος επηρεάζει τον μεταβολισμό αυτού του αντιοξειδωτικού και την ανάπτυξη ασθενειών.

Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζει μια γυναίκα επιστήμονας για να φτάσει μέχρι τη βράβευση για το έργο της;

Πιστεύω ότι οι γυναίκες συχνά αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο σκεπτικισμό σχετικά με τις ικανότητές τους. Είναι, όμως, απαραίτητο να πιστεύουμε στον εαυτό μας, ακόμα και όταν οι άλλοι δεν πιστεύουν.

Ο συνδυασμός μιας ανεξάρτητης καριέρας στην επιστήμη με τη μητρότητα συνιστά επίσης πρόκληση, καθώς καλούμαστε να εξισορροπούμε συνεχώς τις προσωπικές με τις επαγγελματικές ευθύνες.

Μερικές φορές αυτό σημαίνει ότι η έρευνα στο εργαστήριο θα διαρκέσει περισσότερο ή ότι θα εγκαταλείψεις ορισμένες επαγγελματικές ευκαιρίες. Σε προσωπικό επίπεδο, όμως, πιστεύω ότι το να είμαι μητέρα με έχει κάνει καλύτερη και πιο δημιουργική επιστήμονα.

Καθώς ο χρόνος μου στο εργαστήριο είναι πιο περιορισμένος αναγκάζομαι να επικεντρωθώ σε αυτούς που θεωρώ τους πιο συναρπαστικούς στόχους και να τους επιδιώξω με πάθος. Επίσης, ήμουν τυχερή που είχα πολύ δυνατές γυναίκες μέντορες σε όλη την καριέρα μου, οι οποίες είδαν τις δυνατότητές μου και με ενθάρρυναν να συνεχίσω.

Ο πατέρας μου ήταν επίσης επιστήμονας και ποτέ δεν με άφησε να αμφιβάλλω για τις ικανότητες μου.

Τι σημαίνει για εσάς η βράβευσή σας;

Είναι μεγάλη μου τιμή να λαμβάνω το Επιστημονικό Βραβείο του Ιδρύματος Μποδοσάκη στον τομέα των Βιοεπιστημών. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για ‘μένα, δεδομένης της βαθιάς εκτίμησης που έχω στην ελληνική μου κληρονομιά και της μακράς παράδοσης επιστημονικής αριστείας που αντιπροσωπεύει ο θεσμός των Επιστημονικών Βραβείων του Ιδρύματος Μποδοσάκη.

Είμαι απίστευτα ευγνώμων στο Ίδρυμα Μποδοσάκη για την αναγνώριση της ερευνητικής πορείας μου και της θεμελιώδους σημασίας που διαδραματίζει η επιστημονική έρευνα στην κοινωνία μας. Θέλω να εκφράσω τις ειλικρινείς ευχαριστίες μου στην επιτροπή επιλογής, στους μέντορες μου και στην οικογένειά μου για την υποστήριξή τους.

Βίκυ Φούκα

«Η ένταξη των μεταναστών δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς αλλαγή και από την πλευρά της κοινωνίας υποδοχής»

Βίκυ Φούκα, Καθηγήτρια έδρας Bing Ανθρώπινης Βιολογίας και Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης, Stanford University.

Η Βίκυ Φούκα, Καθηγήτρια έδρας Bing Ανθρώπινης Βιολογίας και Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Stanford University, μελετά πώς οι κοινωνικοί και ψυχολογικοί παράγοντες διαμορφώνουν την πολιτική και κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων, συμβάλλοντας στην εξαγωγή συμπερασμάτων για τον σχεδιασμό δημόσιων πολιτικών.

Εξάγοντας πληροφορίες από ιστορικά δεδομένα, μελετά την εξέλιξη εννοιών όπως οι κοινωνικές και ομαδικές ταυτότητες στον χρόνο, τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζονται από κρατικές πολιτικές, καθώς και την επίδρασή τους σε κοινωνικές και πολιτικές συμπεριφορές με σημαντικό αντίκτυπο, όπως η εκλογική συμπεριφορά, η επιλογή συντρόφου ή τόπου διαμονής, καθώς και φαινόμενα όπως η βία κατά μελών άλλων φυλετικών ή εθνοτικών ομάδων.

Στην Τελετή Απονομής των Επιστημονικών Βραβείων του Ιδρύματος Μποδοσάκη έλαβε το Βραβείο στον τομέα των Κοινωνικών Επιστημών, στον κλάδο των Πολιτικών Επιστημών, για την καινοτόμο έρευνά της, που συνδυάζει θεωρητικά εργαλεία και μεθόδους από διαφορετικούς κλάδους των κοινωνικών επιστημών, αξιοποιώντας μοντέλα ανθρώπινης συμπεριφοράς από την οικονομική επιστήμη και την κοινωνική ψυχολογία.

Άρθρα της έχουν δημοσιευτεί σε κορυφαία επιστημονικά περιοδικά, συμπεριλαμβανομένων των American Political Science Review, Annual Review of Political Science και Review of Economic Studies, ενώ έχει βραβευτεί με το Austin Robinson Memorial Prize, Economic Journal και το Joseph L. Bernd Best Paper Award, Journal of Politics.

Η έρευνά σας συνδυάζει εργαλεία από διαφορετικούς κλάδους -από την οικονομική επιστήμη έως την κοινωνική ψυχολογία- για την κατανόηση της κοινωνικής και πολιτικής συμπεριφοράς. Τι νέο μπορούμε να μάθουμε σήμερα για τον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνικές ταυτότητες επηρεάζουν τόσο προσωπικές όσο και συλλογικές επιλογές;

Οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον κόσμο μέσα από το πρίσμα της ομαδικής ταυτότητας. Ως είδος, ζήσαμε για εκατομμύρια χρόνια σε μικρές ομάδες και η εξέλιξη ευνόησε γνωστικές διεργασίες που μας επιτρέπουν να αναγνωρίζουμε γρήγορα ποιος είναι «με εμάς» και ποιος «με τους άλλους».

Η ψυχολογία μας είναι τέτοια ώστε να εντοπίζει άμεσα την κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκει ο καθένας. Ανάλογα με το πώς κατηγοριοποιούμε κάποιον, τροποποιούμε και τη συμπεριφορά μας απέναντί του.

Επιπλέον, ανάλογα με το πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας ως μέλος μιας ομάδας μπορεί να ενεργούμε ενάντια στο προσωπικό μας συμφέρον, προκειμένου να προωθήσουμε το συμφέρον της ομάδας.

Για παράδειγμα, κάποιος που ταυτίζεται με το έθνος μπορεί να θυσιάσει ακόμη και τη ζωή του γι’ αυτό. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι οι ομάδες με τις οποίες ταυτιζόμαστε ή τις οποίες αντιλαμβανόμαστε ως σημαντικές αλλάζουν, ανάλογα με το περιβάλλον και τις συνθήκες.

Υπάρχει εκτενής έρευνα, ανάμεσά της και η δική μου, που προσπαθεί να κατανοήσει ποιοι κανόνες διέπουν αυτές τις αλλαγές και ποιες ταυτότητες αποκτούν σημασία σε κάθε περίσταση ή και χειραγωγούνται, για παράδειγμα, από πολιτικούς ή τα μέσα ενημέρωσης.

Ένα μεγάλο μέρος του έργου σας επικεντρώνεται στη μετανάστευση και στους τρόπους με τους οποίους αυτή αναδιαμορφώνει τις κοινωνίες. Ποια βασικά ευρήματα έχετε καταγράψει σχετικά με τον αντίκτυπο των κρατικών πολιτικών στη συμπεριφορά και την ένταξη των μεταναστών, αλλά και στις ευρύτερες κοινωνικές σχέσεις;

Στη δουλειά μου έχω ασχοληθεί κυρίως με την κοινωνική ένταξη των μεταναστών. Ως ακραία παραδείγματα, υπάρχουν δύο μοντέλα: το πολυπολιτισμικό, στο οποίο οι χώρες υποδοχής ενθαρρύνουν ή ακόμα και χρηματοδοτούν τη διατήρηση της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας των μεταναστών, και το «αφομοιωτικό», στο οποίο επιδιώκεται η πλήρης εξάλειψη της διαφοράς.

Η έρευνά μου δείχνει ότι κανένα από τα δύο μοντέλα από μόνο του δεν επιτυγχάνει τον στόχο της ένταξης. Οι πολιτικές που αποδεικνύονται αποτελεσματικές είναι εκείνες που παρέχουν πόρους και κίνητρα στους μετανάστες ώστε να κάνουν βήματα προσέγγισης προς τις κοινωνίες υποδοχής, χωρίς όμως να τους επιβάλλουν την απάρνηση βαθιά προσωπικών αξιών, όπως οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και πρακτικές.

Ένα ακόμη συμπέρασμα είναι ότι η ένταξη δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς αλλαγή και από την πλευρά της κοινωνίας υποδοχής. Η ξενοφοβία αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια στην ένταξη και διαιωνίζει τον κοινωνικό αποκλεισμό, παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι μετανάστες, τόσο ιστορικά όσο και σήμερα, αντιδρούν σε αυτήν.

Τι σημαίνει για εσάς η βράβευσή σας;

Ευχαριστώ το Ίδρυμα Μποδοσάκη για την καθιέρωση των Επιστημονικών Βραβείων. Είμαι ευγνώμων για την ύπαρξη σπάνιων θεσμών σαν αυτόν, που δίνουν σε νέους Έλληνες επιστήμονες την ικανοποίηση της αναγνώρισης του έργου τους και προάγουν ως πρότυπο την αριστεία και τη συνεχή προσπάθεια στην υπηρεσία της γνώσης.

Νιώθω μεγάλη τιμή που λαμβάνω ένα βραβείο που στο παρελθόν έχει δοθεί σε επιστήμονες παγκόσμιου βεληνεκούς, τους οποίους θαυμάζω και θεωρώ και δικά μου πρότυπα.

Ιωάννης Γκιουλέκας

«Στο μέλλον θα δούμε μεγάλη βελτίωση στις δυνατότητες απεικόνισης εγκεφάλου και εγκεφαλικών λειτουργιών»

Ιωάννης Γκιουλέκας, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Ινστιτούτο Ρομποτικής, Carnegie Mellon University.

Το έργο του Ιωάννη Γκιουλέκα, Αναπληρωτή Καθηγητή στο Ινστιτούτο Ρομποτικής του Carnegie Mellon University, κινείται μεταξύ της τεχνητής νοημοσύνης, της όρασης υπολογιστών και των γραφικών υπολογιστών και εστιάζει στην υπολογιστική απεικόνιση.

Μελετά τον συνδυασμό και την ενσωμάτωση οπτικών, ηλεκτρονικών, και υπολογιστικών τεχνικών, με σκοπό τη δημιουργία συστημάτων απεικόνισης με πρωτοφανείς δυνατότητες.

Εφαρμογές της έρευνάς τους συναντάμε στην ιατρική σε συστήματα για τη μη επεμβατική απεικόνιση αγγείων αίματος ή εγκεφαλικών κυττάρων, σε συστήματα οπτικής τομογραφίας για εφαρμογές επίβλεψης και αντιμετώπισης καταστροφών και σε συστήματα που «βλέπουν» γύρω από γωνίες σε εφαρμογές πλοήγησης και παρακολούθησης.

Έχει συμβάλει καίρια στην απόδοση για την ογκομετρική απεικόνιση και το έργο του έχει λάβει σημαντική αναγνώριση, καθώς μεταξύ άλλων διακρίσεων έχει λάβει το βραβείο NSF CAREER και Sloan Research Fellowship.

Στον κ. Γκιουλέκα απονεμήθηκε το Επιστημονικό Βραβείο Ιδρύματος Μποδοσάκη στον τομέα των Εφαρμοσμένων Επιστημών/Τεχνολογίας, στον κλάδο της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Οι εφαρμογές του τομέα που ερευνάτε, της δημιουργίας συστημάτων απεικόνισης μέσω της ρομποτικής και της Τεχνητής Νοημοσύνης, οδηγούν σε θετική και επωφελή χρήση σε πολλούς τομείς: από την ιατρική διάγνωση έως την πρόληψη φυσικών καταστροφών. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η μεγαλύτερη καινοτομία που φέρνουν αυτά τα συστήματα στην ιατρική , αλλά και στον τρόπο που «βλέπουμε» και κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας; Και τι σημαίνουν για τον απλό άνθρωπο;

Φυσικά στην ιατρική, η υπολογιστική απεικόνιση έχει ήδη αλλάξει δραστικά πώς οι γιατροί διαγνώσκουν ασθένειες, πολύ πριν τη δημιουργία των μοντέρνων τεχνικών τεχνητής νοημοσύνης.

Παραδείγματα τεχνολογιών υπολογιστικής απεικόνισης που πλέον είναι καθημερινή εμπειρία για εκατομμύρια ασθενείς περιλαμβάνουν: ακτινογραφίες, αξονικές και μαγνητικές τομογραφίες, ρετινογραφίες, διάφορες τεχνολογίες υπερήχων.

Στο μέλλον, θεωρώ ότι θα δούμε μεγάλη βελτίωση στις δυνατότητες απεικόνισης εγκεφάλου και εγκεφαλικών λειτουργιών, καθώς αυτή είναι μια ερευνητική περιοχή με πολύ έντονη δραστηριότητα και με πολλές ελπιδοφόρες τεχνικές υπό εξέλιξη.

Πέραν της ιατρικής, νομίζω το πιο απτό παράδειγμα του πώς μοντέρνοι συνδυασμοί συστημάτων υπολογιστικής απεικόνισης και τεχνητής νοημοσύνης θα αλλάξουν την καθημερινότητά μας είναι στην αυτόνομη οδήγηση.

Ήδη υπάρχουν αυτόνομα οχήματα που κυκλοφορούν καθημερινά στις Ηνωμένες Πολιτείες (τα ταξί Waymo One στο Σαν Φρανσίσκο και άλλες πόλεις), και τέτοια οχήματα θα γίνουν όλο και πιο κοινή εμπειρία στην ερχόμενη δεκαετία. Η εξέλιξη αυτή θα διευκολύνει δραστικά την καθημερινότητά μας και θα κάνει τους δρόμους πιο ασφαλείς.

Έχοντας διαπιστώσει ο ίδιος την επιτάχυνση της εξεύρεσης λύσεων μέσω ΑΙ, υπάρχει κάτι που σας ανησυχεί ως προς τη χρήση της;

Αρκετά πράγματα. Καταρχάς, είναι σημαντικό να θυμηθούμε ότι η τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης εξελίσσεται πλέον με εκθετικό ρυθμό -αντίστοιχα με τον περίφημο νόμο Moore για τους μικροεπεξεργαστές μεταξύ 1970–2010- γεγονός που κάνει ιδιαίτερα δύσκολο να προβλέψουμε τι δυνατότητες θα έχει ακόμα και σε σύντομο χρονικό ορίζοντα.

Δεδομένου αυτού, θα αναφέρω δύο κύριες ανησυχίες: Πρώτη, ότι θα φτάσουμε σε ένα σημείο που θα είναι αδύνατο να κρίνουμε κατά πόσο περιεχόμενο που καταναλώνουμε (κείμενο, βίντεο, ήχος) είναι γνήσιο ή προϊόν τεχνητής νοημοσύνης.

Μια τέτοια εξέλιξη, σε συνδυασμό με τη δυνατότητα γρήγορης διάδοσης ψευδούς πληροφορίας μέσω κοινωνικών δικτύων, θα οξύνει δραματικά τους κινδύνους από φαινόμενα παραπληροφόρησης που ήδη έχουν γίνει αρκετά κοινά.

Δεύτερη, ότι όπως τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που αυτόνομα ελέγχουν φυσικά συστήματα (η λεγόμενη embodied AI) θα γίνονται πιο διαδεδομένα, θα γίνει ιδιαίτερα δύσκολο να ελέγξουμε πώς αλληλεπιδρούν με ανθρώπους και τι επίδραση έχουν στην κοινωνία.

Είναι πολύ διαφορετικό να έχουμε ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης που τυπώνει κάποια πληροφορία σε μια οθόνη για να την επεξεργαστεί μετέπειτα ένας άνθρωπος χρήστης, και ένα πρόγραμμα που μπορεί απευθείας να δράσει στον φυσικό κόσμο με βάση αυτήν την πληροφορία χωρίς τη μεσολάβηση ανθρώπου.

Τι σημαίνει για εσάς η βράβευσή σας;

Είναι ιδιαίτερη τιμή να λαμβάνω το Επιστημονικό Βραβείο του Ιδρύματος Μποδοσάκη, μια μοναδική αναγνώριση της ερευνητικής μου συνεισφοράς από την πατρίδα μου.

Θυμάμαι ότι όταν ακόμα ονειρευόμασταν με τους συμφοιτητές μου στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο την εισαγωγή μας σε διδακτορικά προγράμματα και την προοπτική να γίνουμε ερευνητές σε τομείς αιχμής, βλέπαμε τους βραβευθέντες του Ιδρύματος Μποδοσάκη ως πρότυπα για την καριέρα που θα θέλαμε να ακολουθήσουμε.

Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος που πλέον ολοκληρώνεται αυτός ο προσωπικός κύκλος και ελπίζω οι βραβεύσεις του Ιδρύματος Μποδοσάκη να συνεχίσουν να δημιουργούν πρότυπα για νέους επιστήμονες στη χώρα μας.

Μαρία Πετροπούλου

«Μεγαλύτερη υπόσχεση της αστροφυσικής πολλαπλών αγγελιοφόρων: να μας φέρει αντιμέτωπους με το άγνωστο»

Μαρία Πετροπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια Φυσικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Η Μαρία Πετροπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια Φυσικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, βραβεύτηκε με το Επιστημονικό Βραβείο 2025 του Ιδρύματος Μποδοσάκη για τις Βασικές Επιστήμες στον κλάδο της Φυσικής.

Η κα Πετροπούλου ανέδειξε πώς ο συνδυασμός φωτός, κοσμικών ακτίνων και νετρίνων προσφέρει μια πιο πλήρη εικόνα για αντικείμενα που βρίσκονται εκατοντάδες εκατομμύρια έτη φωτός μακριά από εμάς.

Ξεκίνησε την ανεξάρτητη ερευνητική της πορεία το 2014 και έχει σημειώσει εντυπωσιακή πορεία δικών της δημοσιεύσεων με 97 άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά με κριτές, ~3700 αναφορές, και h-index 35. Η Αστροφυσική Υψηλών Ενεργειών και η Αστρονομία Πολλαπλών Αγγελιοφόρων, αποτελούν τα κύρια πεδία των ερευνητικών της ενδιαφερόντων.

Η αστροφυσική πολλαπλών αγγελιοφόρων, στην οποία ειδικεύεστε, θα μπορούσε στην εξέλιξή της να κρύβει εκπλήξεις για την ανθρωπότητα, με δεδομένο ότι μεταφέρει «ειδήσεις» για αντικείμενα πολύ μακριά από εμάς;

Σίγουρα κρύβει εκπλήξεις. Η αστροφυσική πολλαπλών αγγελιοφόρων μάς δίνει τη δυνατότητα να «κοιτάμε» το σύμπαν με διαφορετικά μέσα: φωτόνια, βαρυτικά κύματα, νετρίνα και κοσμικές ακτίνες.

Καθένας από αυτούς τους αγγελιοφόρους προσφέρει ένα ξεχωριστό παράθυρο στα πιο βίαια και ενεργητικά φαινόμενα του σύμπαντος — όπως η συγχώνευση μαύρων τρυπών ή οι πίδακες από ενεργούς γαλαξιακούς πυρήνες.

Το συναρπαστικό είναι ότι πολλές φορές τα «μηνύματα» που λαμβάνουμε δεν συμβαδίζουν με τις θεωρητικές μας προβλέψεις. Για παράδειγμα, μπορεί να ανιχνεύσουμε νετρίνα υψηλής ενέργειας χωρίς αντίστοιχη φωτεινή εκπομπή, ή να προέρχονται από πηγές που δεν θεωρούνταν μέχρι πρότινος «ύποπτες».

Η ανακάλυψη νέων τύπων πηγών βαρυτικών κυμάτων, όπως η κατάρρευση άστρων σε μαύρες τρύπες χωρίς ηλεκτρομαγνητική υπογραφή αλλά με εκπομπή νετρίνων ή νετρίνα από μακρινές, σκοτεινές πηγές, είναι μερικά παραδείγματα πιθανών μελλοντικών εκπλήξεων.

Η γνώση που αποκτούμε με αυτόν τον τρόπο μπορεί να μεταμορφώσει την κατανόησή μας για τη φυσική του σύμπαντος και τη δομή των αστροφυσικών αντικειμένων.

Μπορεί να μην έχει πάντα άμεση πρακτική εφαρμογή, αλλά έχει τεράστια επιστημονική και φιλοσοφική αξία. Άλλωστε, κάθε φορά που διευρύνουμε τους τρόπους που παρατηρούμε το σύμπαν, ανακαλύπτουμε κάτι που δεν περιμέναμε.

Και αυτό είναι ίσως η μεγαλύτερη υπόσχεση της αστροφυσικής πολλαπλών αγγελιοφόρων: να μας φέρει αντιμέτωπους με το άγνωστο.

Είναι τελικά πιο εύκολο να είσαι άνδρας (και) στις επιστήμες; Ο δρόμος των γυναικών παραμένει δύσβατος στον τομέα των θετικών επιστημών;

Η ερευνητική σταδιοδρομία, από τη φύση της, είναι απαιτητική και συχνά προϋποθέτει προσωπικές θυσίες. Παρότι οι γυναίκες στις θετικές επιστήμες είναι παρούσες και δυναμικές – ιδίως στα πρώτα στάδια της καριέρας τους – συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν εμπόδια που δεν είναι εξίσου έντονα για τους άνδρες συναδέλφους τους.

Ένα σημαντικό ζήτημα είναι οι ασυνείδητες προκαταλήψεις. Γυναίκες σε ηγετικές θέσεις, όπως διευθύντριες ερευνητικών ομάδων ή καθηγήτριες, συχνά αντιμετωπίζονται με αμφισβήτηση ή ερμηνεύεται η επιτυχία τους κυρίως βάσει οργανωτικών ικανοτήτων και όχι λόγω των επιστημονικών τους δεξιοτήτων — μια αντιμετώπιση που σπανίως εφαρμόζεται στους άνδρες.

Επιπλέον, η ερώτηση για την οικογενειακή κατάσταση μιας γυναίκας εξακολουθεί να είναι πολύ πιο «φυσιολογική» στον εργασιακό χώρο απ’ ό,τι για έναν άνδρα. Σε συνδυασμό με την αναγκαιότητα πολλών χρόνων μεταδιδακτορικής εμπειρίας, συχνά σε διαφορετικά ιδρύματα του εξωτερικού, η διατήρηση προσωπικών σχέσεων ή η δημιουργία οικογένειας γίνεται ιδιαίτερα περίπλοκη, ενώ η επαγγελματική κινητικότητα απαιτεί συχνά προσαρμογές και από τον σύντροφο.

Παράλληλα, φαινόμενα σεξισμού και παρενόχλησης στον εργασιακό περιβάλλον δυστυχώς συνεχίζουν να πλήττουν δυσανάλογα τις γυναίκες. Αν και υπάρχουν θεσμικά εργαλεία προστασίας, πολλές ερευνήτριες επιλέγουν τη σιωπή, φοβούμενες τις επαγγελματικές επιπτώσεις ή ακόμα και αντίποινα, όπως αρνητικές συστατικές επιστολές.

Τέλος, η διατήρηση της ερευνητικής παραγωγικότητας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή τους πρώτους μήνες μετά τον τοκετό είναι εξαιρετικά απαιτητική, τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά.

Τι σημαίνει για εσάς η βράβευσή σας;

Το Επιστημονικό Βραβείο του Ιδρύματος Μποδοσάκη αποτελεί βαθιά, τιμητική αναγνώριση των πολλών ωρών εργασίας, της αφοσίωσης και της επιμονής μου στην έρευνα. Είναι πηγή ηθικής ικανοποίησης και ταυτόχρονα ισχυρό κίνητρο να συνεχίσω την ερευνητική μου δουλειά με το ίδιο πάθος.

H ενασχόληση με την έρευνα μου έχει χαρίσει στιγμές αυθεντικού ενθουσιασμού, από τη χαρά της επίλυσης ενός προβλήματος που με απασχολούσε για μήνες, μέχρι τη συναρπαστική στιγμή που διαμορφώθηκε μια νέα ιδέα για την ερμηνεία ενός φαινομένου.

Με έχει κερδίσει η ελευθερία σκέψης και η δημιουργικότητα που απαιτείται στην επιστήμη, καθώς και η συνεχής αναζήτηση νέας γνώσης.