Σαν σήμερα, την 1η Μαρτίου 1445, γεννήθηκε στη Φλωρεντία ένας από τους πιο εμβληματικούς ζωγράφους της Αναγέννησης, ο Σάντρο Μποτιτσέλι. Στο άκουσμα του ονόματος του, το μυαλό μας πηγαίνει αυτόματα στις αέρινες μορφές και τη λυρική ομορφιά των πιο γνωστών έργων του, όπως η Άνοιξη και η Γέννηση της Αφροδίτης. Ωστόσο, ο Μποτιτσέλι υπήρξε επίσης, αφηγητής σκοτεινών και δραματικών εικόνων. Ένα από τα πιο σπουδαία έργα του, αλλά λιγότερο γνωστά είναι η εικονογράφηση της Θείας Κωμωδίας του Δάντη Αλιγκέρι, που αποτυπώνει το ταξίδι του ποιητή από την Κόλαση στον Παράδεισο.
«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 26ης Οκτωβρίου 2003, περιγράφει την καλλιτεχνική πορεία του αναγεννησιακού ζωγράφου που εξελίχθηκε παράλληλα με τις πολιτικές αναταράξεις της εποχής του:
«Τα σχέδιά του κυρίως συνδέονται άρρηκτα με τα συμβάντα του ταραγμένου φλωρεντινού 15ου αιώνα, από την γεμάτη πνευματικότητα και ευφορία Αυλή των Μεδίκων ως την αυστηρή και ασκητική αντιμετώπιση του κόσμου από τον Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα.
Η Γέννηση της Αφροδίτης. Ο Μποτιτσέλι απεικονίζει την Αφροδίτη να στέκεται σε ένα κοχύλι που επιπλέει, ενώ ο Ζέφυρος και η Αύρα την οδηγούν στη στεριά, όπου μία από τις Ώρες την περιμένει για να την καλύψει με ένα μανδύα.
Από τα παιδικά χρόνια ως τον θάνατο
»Γεννημένος στην Φλωρεντία το 1445 ο Αλεσάντρο Φιλιπέπι μετονομάστηκε “Μποτιτσέλι” πιθανώς από το όνομα κάποιου χρυσοχόου “Μποτιτσέλο” στο εργαστήρι του οποίου είχε μαθητεύσει είτε ο Σάντρο είτε ο αδερφός του Τζιοβάνι, ο οποίος ήταν χρυσοχόος. Η πηγή του ονόματος “Μποτιτσέλι” παραμένει ιστορικά αδιευκρίνιστη. Πάντως ξέρουμε ότι την τέχνη του ζωγράφου ο Μποτιτσέλι την διδάχτηκε στο εργαστήρι του δομινικανού μοναχού και καταξιωμένου ζωγράφου Φίλιππο Λίπι και ότι γρήγορα άρχισε να αναλαμβάνει ο ίδιος παραγγελίες.
»Ανάμεσα στο 1481 και στο 1482 ο Μποτιτσέλι πήγε στη Ρώμη όπου εργάστηκε και αυτός στις τοιχογραφίες της Καπέλα Σιξτίνα. Η μεγάλη καλλιτεχνική άνθηση του Μποτιτσέλι συμπίπτει σχεδόν με την περίοδο όπου άρχοντας της Φλωρεντίας ήταν ο Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής (1449 – 1492). Μετά τον θάνατο του Λαυρεντίου, την εκδίωξη των Μεδίκων από την Φλωρεντία και την επικράτηση του Σαβοναρόλα, ο Μποτιτσέλι επηρεάστηκε από τα πύρινα κηρύγματα του ιερωμένου. Οι πίνακες του άρχισαν να γίνονται όλο και πιο μυστικιστικοί. Για τα τελευταία χρόνια της ζωής του Μποτιτσέλι δεν υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες. Πέθανε το 1510».
«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 22.12.1956, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Οι πολιτικές επιρροές και η Θεία Κωμωδία
Η καλλιτεχνική πορεία του Μποτιτσέλι αντανακλά τις αντιφάσεις της εποχής του. Το έργο του εξελίχθηκε, συμβαδίζοντας με τις πολιτικές αναταράξεις της Φλωρεντίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, στράφηκε προς πιο μυστικιστικά και δραματικά θέματα, γεγονός που αποτυπώνεται έντονα στην εικονογράφηση της Θείας Κωμωδίας. Η Θεία Κωμωδία, το αριστούργημα του Δάντη Αλιγκέρι, περιγράφει το ταξίδι του ποιητή μέσα από την Κόλαση, το Καθαρτήριο και τον Παράδεισο, και είναι γεμάτο από έντονες, δραματικές, εικόνες. Ο Μποτιτσέλι δημιούργησε μια σειρά από 100 σχέδια που αποτυπώνουν τις πιο δραματικές σκηνές από το ποίημα, όπως οι καταδικασμένοι στις φρικτές τιμωρίες της Κόλασης, οι μετανιωμένοι στο Καθαρτήριο και οι άγγελοι και άγιοι του Παραδείσου.
Προσωπογραφία του Δάντη, Μποτιτσέλι, 1495
«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 24ης Σεπτεμβρίου 2000, παρουσιάζει την σπάνια έκθεση «Ο Σάντρο Μποτιτσέλι, ζωγράφος της Θείας Κωμωδίας» που διεξήχθει στις Scuderie Papali του Κυριναλίου και αναδεικνύει την σπουδαιότητα του έργου:
«Ο επισκέπτης της έκθεσης θα έρθει αντιμέτωπος με έναν άγνωστο Μποτιτσέλι: Στα χρωματιστά η μονόχρωμα, ημιτελή η μισοσβησμένα σχέδια παρουσιάζονται μορφές που δεν θυμίζουν στο ελάχιστο την εξιδανικευμένη ομορφιά των μορφών των γνωστών πινάκων του.
»Ο ζωγράφος, περιγράφοντας εικαστικά τα όσα ο Δάντης αφηγείται, διατηρεί και επαυξάνει την δραματικότητα των καταστάσεων: Η καθεμιά από τις εκατοντάδες μορφές έχει τη δική της προσωπικότητα, την δική της έκφραση: Οι καταδικασμένοι στα φρικτά βασανιστήρια της κόλασης φαίνονται να βογκούν. Οι μετανοούντες του Καθαρτηρίου εκφράζουν την προσμονή τους για τον Παράδεισο των αιωνίως ευδαιμόνων.
Οι σπάνιες σωζόμενες εικονογραφήσεις
»Τούτη η έκθεση αποτελεί ύψιστο καλλιτεχνικό γεγονός επειδή είναι η πρώτη φορά εδώ και 500 περίπου χρόνια όπου εικονογράφησης του Μποτιτσέλι για τη Θεία Κωμωδία παρουσιάζονται “εν σώματι”. Εκτός από τα σχέδια οκτώ Ασμάτων που έχουν χαθεί, στην έκθεση έχουν συγκεντρωθεί όλες οι σωζόμενες εικονογραφήσεις των υπολοίπων 92 Ασμάτων.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 24.9.2000, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
»Η εικονογράφηση της Θείας Κωμωδίας είχε παραγγελθεί στον Μποτιτσέλι το 1492 από τον Μέδικο Λορέντσο Ντιμπουκ Πιερφραντσέσκο, ο οποίος ήταν ο κυριότερος προστάτης του (αυτός του είχε παραγγείλει την Άνοιξη και την Γέννηση της Αφροδίτης).
»Μολονότι ο Τζιόρτζιο Βαζάρι στους Βίους του αναφέρει αυτή την εικονογράφηση της Θείας Κωμωδίας ως “θαύμα για το οποίο όλοι μιλούν και ελάχιστοι το έχουν δει”, με την πάροδο των αιώνων τα φύλλα των περγαμηνών με τα σχέδια του Μποτιτσέλι σκορπίστηκαν στους πέντε ανέμους.
»Ένα μικρό τμήμα (επτά φύλλα) επέστρεψε τον 17ο αιώνα στην Ιταλία (στο Βατικανό) μέσω Σουηδίας. Το μεγαλύτερο όμως μέρος, 85 φύλλα, κοσμούσε ως το 1882 την ιδιωτική συλλογή του Δούκα του Χάμιλτον ο όποιος το πούλησε μέσω του Sotheby’s.
»Αγοραστές, κατ’ εντολήν του Κάιζερ, ήταν τα Γερμανικά Αυτοκρατορικά Μουσεία. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την διαίρεση της Γερμανίας, 57 σχέδια βρέθηκαν στο Ανατολικό Βερολίνο και 28 στο Δυτικό. Με την επανένωση της Γερμανίας ενώθηκαν και τα σχέδια του Μποτιτσέλι, τα οποία μαζί με τα επτά του Βατικανού εκτίθενται τώρα στη Ρώμη».
