Οι μάγισσες στον Μεσαίωνα δεν ήταν μόνο γυναίκες και δεν κάηκαν στην πυρά

Σαν σήμερα, 333 χρόνια πριν, στις 8 Φεβρουαρίου 1692, στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης, ένας γιατρός διέγνωσε δύο κορίτσια ως «δαιμονισμένα».

Έτσι ξεκινάει το πιο γνωστό «κηνύγι των μαγισσών» που στην πραγματικότητα αφορά τη μακρά περίοδο από το 1480 έως 1700. Ωστόσο, τα γεγονότα που ακολούθησαν τη διάγνωση αυτή έλαβαν τέτοιες διαστάσεις, ώστε να μιλάμε μέχρι σήμερα για τις «Μάγισσες του Σάλεμ».

Οι μάγισσες αποτελούν ένα από τα πιο ισχυρά σύμβολα του σύγχρονου φεμινισμού. Η μεσαιωνική νοοτροπία που οδηγούσε στην πυρά γυναίκες με τις κατηγορίες της σεξουαλικής ασυδοσίας, της συνεργίας με τον διάβολο και τις θυσίες βρεφών, το στίγμα και η κοινωνική περιθωριοποίηση που τις υπέβαλλε ο κοινωνικός περίγυρος, δίνουν στο σύγχρονο φεμινιστικό κίνημα βήμα για πολιτικό διάλογο, για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία.

Στην πραγματικότητα όμως, αυτές οι γυναίκες δεν ήταν μάγισσες. Δεν ήταν καν μόνο γυναίκες και δεν κάηκαν. Οι άνθρωποι που κατηγορήθηκαν, απαγχονίστηκαν βίαια.

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 15ης Νοεμβρίου 1992, με αφορμή τη συμπλήρωση 300 ετών από το περίφημο «κηνύγι των μαγισσών» στο Σάλεμ, γράφει:

«Οι Μάγισσες του Σάλεμ δεν αποτελούν μύθο. Από τον Ιούνιο ως τον Σεπτέμβριο του 1692 – σε ένα χώρο που έχει να παρουσιάσει τις διασημότερες δίκες δίωξης της μαγείας στην αμερικανική ιστορία – απαγχονίστηκαν 14 γυναίκες και 5 άνδρες, σε αυτούς  προσετέθη και άλλο ένα θύμα, που υπεβλήθη σε θανατηφόρα βασανιστήρια. Δεν επεφυλάχθη χριστιανική ταφή για τους φερόμενους ως ανθρώπους του Σατανά, αλλά τα πτώματά τους ρίχθηκαν σε κοινούς τάφους.

»Τριακόσια χρόνια αργότερα όμως, τα άτομα αυτά θεωρούνται μάρτυρες και τους αφιερώθηκε ένα μνημείο στο κοιμητήριο του Σάλεμ. Είκοσι πέτρες με επιγραφές και ολόγυρα χαρουπιές, τα δένδρα που σύμφωνα με τους ιστορικούς χρησίμευαν στους απαγχονισμούς. Κάθε επιγραφή μοιάζει περίπου με αυτή “Ρεβέκα Νερς, απηγχονισμένη στις 19 Ιουλίου 1692”.

Υστερία ή δαιμονισμός

»Στην πραγματικότητα, όλα είχαν αρχίσει τον προηγούμενο χειμώνα. Μια ομάδα από κοπέλες του χωριού συνήθιζε να συγκεντρώνεται τα χειμωνιάτικα βράδια στην κουζίνα του ντόπιου ιερέα, Σάμιουελ Πάρις. Απολάμβαναν να ακούν εξωτικούς μύθους, που τους διηγείτο ο Τιτούμπα, ο υπηρέτης του ιερέα από τις Αντίλλες. Του ζητούσαν να τους πει την τύχη τους ή έπαιζαν διάφορα παιχνίδια μαντείας.

»Δεν πέρασε όμως πολύς καιρός και το παιχνίδι εξελίχθηκε σε εφιάλτη. Η μία μετά την άλλη, οι νεαρές κοπέλες καταλαμβάνονταν από σπασμούς, προκαλώντας φόβο και ανησυχία στους γονείς τους. Ο γιατρός Ουίλιαμ Γκριγκς απεφάνθη ότι επρόκειτο για ένα “σατανικό χέρι” και οι γονείς ρωτούσαν: “Ποιος σας βασανίζει;”. Η… λαϊκή κρίση ξεχώρισε γρήγορα τους κύριους υπόπτους: κατ’αρχήν, τον Τιτούμπα, κατόπιν τη Σάρα Γκουντ, ζητιάνα  του χωριού, και, τέλος, τη Σάρα Όσμπορν, που είχε ζήσει μέσα στην αμαρτία με τον δεύτερο συζυγό της.

Η Τιτούμπα κάνει μάγια μπροστά στα κορίτσια. Απεικόνιση του 19ου αιώνα.

»Αλλά οι κρίσεις των νεαρών κοριτσιών κάθε άλλο παρά ηρέμησαν. Άρα οι αφορισμοί δεν μπορούσαν πλέον να περιοριστούν στους περιθωριακούς τύπους της κοινωνίας του Σάλεμ. Και τα θύματα της κρίσης ανέφεραν συνεχώς ονόματα υπόπτων, αναφορά που ισούτο με καταδίκη.

»Οι αποκρίσεις πολλαπλασιάστηκαν ώσπου, μια ημέρα του Οκτωβρίου, ο κυβερνήτης της Μασαχουσέτης είδε στον μακρύ κατάλογο των φερόμενων ως υπόπτων και το όνομα της συζύγου του. Η κατάσταση ήταν πλέον ανεξέλεγκτη και απαγχονίζονταν άτομα, επειδή μάρτυρες είχαν καταθέσει ότι είδαν τον Σατανά να τους μιλά εμπιστευτικά.

»Επρόκειτο για τον θρίαμβο της άγνοιας και της προκατάληψης επί της λογικής. Η σύγχρονη επιστήμη διδάσκει ότι η υστερία είναι σε θέση να προκαλέσει σχεδόν όλα τα παθολογικά φαινόμενα που είναι γνωστά στους ανθρώπους και ότι εκδηλώνεται όταν εκρήγνυνται σκέψεις και συγκινήσεις, που ήταν για καιρό καταπιεσμένες – συχνή συνέπεια της πουριτανικής αυστηρότητας.

Η εμπορική εκμετάλλευση

»Τώρα το Σάλεμ έχει ήσυχη τη συνείδησή του. Στιγματισμένη από το παρελθόν της, η μικρή πόλη της Μασαχουσέτης δεν το είχε ποτέ αρνηθεί, επειδή ήταν οικονομικά αποδοτικό: εκατοντάδες χιλιάδες τουρίστες συνέρρεαν κάθε χρονιά για κατάνυξη στο εφιαλτικότερο ίχνος της πουριτανικής της κληρονομιάς.

»Ήταν ακόμη περισσότεροι εφέτος, καθώς η συμπλήρωση 300 ετών από τον θάνατο των προαναφερθέντων 20 ατόμων έδωσε την ευκαιρία για τη δημιουργία ενός συνεχούς προγράμματος εκδηλώσεων, μεταξύ άλλων, σκηνοθετήθηκαν δίκες μαγείας, έγιναν συμπόσια με θέμα τις νομικές και ιατρικές εκφάνσεις της απόρριψης των μάγων και μαγισσών, ενώ παρευρέθησαν και εκπρόσωποι της Διεθνούς Αμνηστίας».