Ακούγεται αξιοπερίεργο αν όχι οξύμωρο. Όμως η Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης καταφέρνει κάθε χρόνο να ενδιαφέρει, να συγκινεί ή τουλάχιστον να ερεθίζει την περιέργεια ακόμα και κοινών με μηδαμινή έως ανύπαρκτη παράδοση στη λεγόμενη κλασική μουσική. Όπως για παράδειγμα στη χώρα μας, όπου η ζωντανή μετάδοσή της, που θα γίνει και φέτος από την ΕΡΤ1 στις 12.15μ.μ., καταφέρνει να συγκεντρώνει διψήφια ποσοστά τηλεθέασης, με άλλα λόγια ευμεγέθη και σίγουρα όχι συνήθη για τα προγράμματα της δημόσιας τηλεόρασης.
Για έβδομη φορά στην καριέρα του ο Ρικάρντο Μούτι θα διευθύνει φέτος στη Βιέννη το φωτογενές συναυλιακό γεγονός
Το παραπάνω μαζί με την πληροφορία ότι η συναυλία μιας από τις αρχαιότερες και κυρίως τις αρτιότερες ορχήστρες του κόσμου αναμεταδίδεται τηλεοπτικά σε 90 χώρες του κόσμου και μόνο πέρσι, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της EBU, προσέλκυσε μπρος στη μικρή οθόνη περισσότερους από 46 εκατομμύρια τηλεθεατές επαληθεύει τις διαστάσεις θεσμού που έχει λάβει η πρωτοχρονιάτικη παράσταση της βιεννέζικης ορχήστρας, η οποία το 2025 θα συμπληρώσει αισίως 182 χρόνια ζωής και δράσης.
Άρτος & ακροάματα
Η αλήθεια είναι βέβαια πως παρά την ιστορία σχεδόν δύο αιώνων της Φιλαρμονικής και μολονότι οτιδήποτε συνδεδεμένο με την πρωτεύουσα της Αυστρίας είναι τόσο παλιό, ώστε να λογίζεται ως κλασικό, η Πρωτοχρονιάτικη συναυλία είναι μια συγκριτικά όψιμη παράδοση. Και μάλιστα η ιδέα για την πραγματοποίησή της κάθε χρόνο στο μεταίχμιο της αλλαγής του έτους γεννήθηκε τρεις μήνες έπειτα από την εισβολή της Γερμανίας στην Πολωνία, η οποία έγινε η θρυαλλίδα για το ξέσπασμα του Β Παγκόσμιου Πολέμου, και εργαλειοποιήθηκε από το ναζιστικό καθεστώς.
Η πρώτη συναυλία πραγματοποιήθηκε όχι ανήμερα αλλά την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1940 και μεταδόθηκε ραδιοφωνικά στις χώρες του Ράιχ. Ήταν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για την τόνωση του φρονήματος αλλά και τη διασκέδαση των μαζών. Άλλωστε γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο επιλέχθηκαν έργα της μεγάλης των Στράους σχολής (Γιόχαν, Γιόχαν νεότερου, Γιόζεφ και Έντουαρντ), τα οποία έως τότε οι μουσικοί της Φιλαρμονικής της Βιέννης αρνούνταν ή έστω απέφευγαν να ερμηνεύουν, λόγω της ελαφράδας και της εύπεπτης αισθητικής τους.
Μόλις 700 από τα συνολικά δύο χιλιάδες και κάτι εισιτήρια – 1744 καθήμενων και 300 ορθίων- διατίθενται κάθε χρόνο προς πώληση, αφού τα υπόλοιπα προορίζονται για επισήμους, χορηγούς και λοιπές ευγενείς φυλές.
Βεβαίως από τα τέλη του 19ου αιώνα τα εκλεκτά μέλη της ορχήστρας είχαν αρχίσει να ρίχνουν νερό στο κρασί τους, αναθεωρώντας την ελιτίστικη προς την οικογένεια Στράους άποψή τους χάρη στη συνεργασία τους με τον Γιόχαν τον νεότερο. Μάλιστα, ο τελευταίος λέγεται πως αρρώστησε από πνευμονία σε συναυλία της φιλαρμονικής, την οποία ο ίδιος διεύθυνε το 1899, και άφησε τον μάταιο τούτο κόσμο λίγες εβδομάδες αργότερα.
Στιγμιότυπο από τις τελευταίες πρόβες για τη φετινή Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία
Σε κάθε περίπτωση οι αστραφτερές μαζούρκες, οι εκρηκτικές πόλκες και τα αιθέρια βαλς των Στράους αποδείχτηκαν ιδανικά και εξόχως αναζωογονητικά για τους πολίτες του Ράιχ. Υπό τη διεύθυνση του Κλέμενς Κράους που διατήρησε τη θέση μέχρι και το 1945 η ελίτ της βιεννέζικης μουσικής έδωσε την πρώτη πρωτοχρονιάτικη συναυλία της την τελευταία ημέρα του Δεκεμβρίου του 1939 – με διάρκεια πολύ μικρότερη από τη σημερινή σχεδόν τρίωρη- ενώ τα έσοδα που συγκεντρώθηκαν αποδόθηκαν στο Winterhilfswerk το φιλανθρωπικό ταμείο των Ναζί για τη στήριξη των μη προνομιούχων πολιτών του Ράιχ. Από την επόμενη χρονιά η συναυλία καθιερώθηκε να δίνεται την 1η Ιανουαρίου.
Τα βαλς της προπαγάνδας
Η Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης συνδέθηκε με πολλούς τρόπους με το ναζιστικό καθεστώς. Στο περιθώριο της συναυλίας του 1942 για παράδειγμα η ορχήστρα αποφάσισε να τιμήσει με την ύψιστη διάκρισή της έναν από τους πλέον ορκισμένους groupies της. Ο Μπάλντουρ φον Σίραχ, πρωτοπαλίκαρο των Ναζί, επικεφαλής της Νεολαίας του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος και κατόπιν Γκαουλάιτερ της Βιέννης ανταμείφθηκε για την αφοσίωσή του στο έργο της ορχήστρας και εξακολούθησε να απολαμβάνει τιμές από τον οργανισμό του μουσικού συνόλου ακόμα και μετά την αποφυλάκισή του το 1960 – υπενθυμίζεται ότι είχε καταδικαστεί σε 20ετή φυλάκιση για εγκλήματα πολέμου στη Δίκη της Νυρεμβέργης.
Η πρώτη συναυλία πραγματοποιήθηκε όχι ανήμερα αλλά την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1940 και μεταδόθηκε ραδιοφωνικά στις χώρες του Ράιχ.
Την ώρα που στις αρχές της δεκαετίας του ’40 οι επικεφαλής της ορχήστρας χαλύβδωναν τους δεσμούς τους με το ναζιστικό καθεστώς και απολάμβαναν το δίχως άλλο εύνοια, κάποιοι από τους μουσικούς της εκδιώκονταν, εκτοπίζονταν, αναμετριόνταν τελικά με το θάνατο. Οι εβραϊκής καταγωγής καλλιτέχνες αλλά και όσοι είχαν δεσμούς συγγένειας με Εβραίους αποβλήθηκαν από το μουσικό σύνολο ενώ με αποκλεισμό κινδύνευσε ακόμα και ο ίδιος ο Στράους όταν κυκλοφόρησε η πληροφορία πως είχε εβραϊκή ρίζα. Βέβαια, για τον Γκέμπελς, τον επικεφαλής της ναζιστικής προπαγάνδας αυτό δεν ήταν πρόβλημα. Μια παραχαράξη στο πιστοποιητικό γέννησής του αποσόβησε την παρολίγον καταστροφή.
Οι δεξιοτέχνες μουσικοί της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης σε απαρτία
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης, η οποία πλέον έχει αναγνωρίσει ακόμα και τις πιο σκοτεινές πτυχές της ιστορίας της, έχει αφαιρέσει τα μετάλλια και τους τίτλους από τους Ναζί και αποτίνει σε κάθε ευκαιρία φόρο τιμής στους εκδιωχθέντες και τελικά εκτοπισμένους μουσικούς της, το 1942 οι 60 από τους 123 σολίστες της δεν υποστήριζαν απλώς τους Ναζί αλλά ήταν μέλη του NSDAP.
Το ραντεβού των μεγάλων μαέστρων
Το 1948 ο μαέστρος της παρθενικής πρωτοχρονιάτικης συναυλίας ανέλαβε ξανά τα καθηκόντά του, αφού οι συμμαχικές δυνάμεις ήραν τον αποκλεισμό που του είχαν επιβάλει, και παρέμεινε στη θέση του έως το θάνατό του το 1954. Το βιολογικό τέλος του Κλέμενς Κράους προκάλεσε εύλογη αμηχανία αλλά και το φόβο πως η παράδοση που είχε ήδη αρχίσει να σχηματοποιείται θα περνούσε στη λήθη. Όμως ο διαδοχός του Βίλι Μποσκόφσκι κατάφερε να μεγεθύνει την αίγλη της συναυλίας σε τέτοιο βαθμό, ώστε διατήρησε το πόστο του έως το 1979 και παραμένει έως σήμερα ο ρέκορντμαν-μαέστρος με 25 πρωτοχρονιάτικα κονσέρτα.
Από το 1939 οι εβραϊκής καταγωγής καλλιτέχνες αποβλήθηκαν από το μουσικό σύνολο ενώ με αποκλεισμό κινδύνευσε ακόμα και ο ίδιος ο Στράους όταν κυκλοφόρησε η πληροφορία πως είχε εβραϊκή ρίζα.
Ο Μποσκόφσκι υπήρξε καθοριστικός για την πρωτοχρονιάτικη συναυλία της Φιλαρμονικής της Βιέννης, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Μια ξαφνική ασθένειά του το 1979 λίγες ημέρες πριν από την πραγματοποίηση του event οδήγησε τους μουσικούς στην καινοφανή για τα ειωθότα απόφαση να προσκαλέσουν έναν ξένο μαέστρο να διευθύνει τη συναυλία. Ο Αμερικανός Λόριν Μάαζελ ήταν αυτός που εγκαινίασε τον κύκλο των μετακλήσεων ενός λαοπρόβλητου διαφορετικού διευθυντή ορχήστρας κάθε χρόνο στη Βιέννη.
Από το 2014 τον εντυπωσιακό στολισμό του Musikverein έχουν αναλάβει οι ανθοκόμοι και οι κηπουροί της υπηρεσίας κήπων της πόλης της Βιέννης
Το 1987 ο Μάαζελ παρέδωσε τη σκυτάλη – ή εν προκειμένω την μπαγκέτα- στον Χέρμπερτ Φον Κάραγιαν και έκτοτε οι σπουδαιότεροι μαέστροι – από τον Κλαούντιο Αμπάντο μέχρι τον Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ κι από τον Γκουστάβο Ντουνταμέλ ως τον Κρίστιαν Τίλεμαν- αναλαμβάνουν κάθε χρόνο να διευθύνουν το πιο φωτογενές γεγονός κλασικής μουσικής και να καθοδηγήσουν ένα από τα πιο εκπαιδευμένα σώματα μουσικών στον κόσμο.
Φέτος το προνόμιο να διευθύνει την πρωτοχρονιάτικη συναυλία – ή πιο σωστά τις τρεις συναυλίες αφού ελέω ζήτησης πραγματοποιούνται τρεις πανομοιότυπες συναυλίες στις 30 Δεκεμβρίου, την Παραμονή και ανήμερα το πρωί της Πρωτοχρονιάς- έχει για έβδομη φορά ο διευθυντής Συμφωνικής του Σικάγο Ρικάρντο Μούτι.
Στην περίφημη χρυσή σάλα του Musikverein, του μεγάρου που στεγάζει από το 1870 τη Φιλαρμονική της Βιέννης και διαθέτει κορυφαία έως σήμερα ακουστική χάρη στο διορατικό (ή καλύτερα διαισθητικό) σχεδιασμό του Δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν, ο Ιταλός μαέστρος και οι 145 μουσικοί του θα αναλάβουν να χορτάσουν το ενδιαφέρον του παγκόσμιου κοινού αλλά κυρίως να αποσβέσουν τον κόπο, τις θυσίες και πιθανότατα τις μάχες που έδωσαν οι 2.044 πολίτες οι εξασφάλισαν μια θέση εντός του μεγάρου μουσικής της Βιέννης για το πρωινό της φετινής Πρωτοχρονιάς.
Το 1987 ο Χέρμπερτ Φον Κάραγιαν διεύθυνε για μία και μοναδική φορά την πρωτοχρονιάτικη συναυλία της ιστορικής ορχήστρας
Εισιτήρια; Ποια εισιτήρια;
Θα ήταν άδικος και φειδωλός κανείς εάν περιέγραφε τα εισιτήρια για τη συναυλία της Φιλαρμονικής της Βιέννης ως απλώς δυσεύρετα. Μόλις 700 από τα συνολικά δύο χιλιάδες και κάτι εισιτήρια – 1744 καθήμενων και 300 ορθίων- διατίθενται κάθε χρόνο προς πώληση, αφού τα υπόλοιπα προορίζονται για επισήμους, χορηγούς και λοιπές ευγενείς φυλές.
Αλλά ακόμα κι αν είναι κανείς διατεθειμένος να χτυπηθεί σώμα με σώμα – και να βάλει βαθιά το χέρι στην τσέπη – για ένα εισιτήριο, θα πρέπει προηγουμένως να έχει την τύχη με το μέρος του, αφού δικαίωμα αγοράς έχουν μόνο όσοι κληρωθούν. Οι τιμές των εισιτηρίων διαβαθμίζονται από τα 35 έως τα 1200 ευρώ ενώ για την πρωτοχρονιάτικη συναυλία του 2026 η περίοδος εκδήλωσης ενδιαφέροντος ξεκινά την 1η και ολοκληρώνεται την 28η Φεβρουαρίου του 2025.
Και φέτος τη μερίδα του λέοντος στα έργα που θα ερμηνεύσει η ορχήστρα θα έχει η οικογένεια Στράους, θα υπάρξουν ως είθισται τρία ανκόρ, τον εντυπωσιακό ανθοστολισμό έχει επιμεληθεί η υπηρεσία κήπων της πόλης της Βιέννης – από το 1980 έως το 2013 ο διάκοσμος προερχόταν από ένα ιταλικό χωριό της περιφέρειας της Λιγυρίας- ενώ οι μουσικοί θα εμφανιστούν και πάλι με τα κοστούμια που σχεδίασαν για τη συναυλία του 2017 η αείμνηστη Βίβιαν Γουέστγουντ και ο δεύτερος σύζυγός της Αντρέας Κροντχάλερ.
