Η γεωμετρία ασχολείται με χωρικές σχέσεις. Συχνά αναφερόμαστε στη μεταβαλλόμενη «γεωμετρία των σχέσεων». Η Ελλάδα μετά το 1963-64, με την ελληνοτουρκική, λόγω Κύπρου, σύγκρουση να φαίνεται αναπόφευκτη, «διαβάζει» τριγωνικά τις ελληνοαμερικανικές και τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Η καθ’ημάς τριγωνική σχέση Αθηνών, Ουάσινγκτον, Αγκυρας αποτελεί τη γεωμετρική αποτύπωση μιας μεταβαλλόμενης ισορροπίας μεταξύ τριών συμμαχικών χωρών. Με κυμαινόμενο περιοδικά βαθμό συνεννόησης, αντιπαλότητας και σύγκρουσης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Μεταξύ δύο διαφορετικών ποιοτικών χαρακτηριστικών και ισχύος κρατών και της τρίτης πλευράς, των ΗΠΑ.

Επιστροφή στη γεωμετρία: Στην τριγωνική αποτύπωση της σχέσης, καίτοι θεμιτή, ατελέσφορη μάλλον ήταν η επιδίωξη της Ελλάδος να οικοδομήσει ισχυρότερες σε σύγκριση με την Τουρκία σχέσεις με την Ουάσινγκτον. Ενόσω η αρίστη αυτή περίπτωση αποκλειόταν, για την Αθήνα το ιδανικό τρίγωνο των σχέσεων θα μπορούσε να ήταν ισόπλευρο, με τις ίσες πλευρές να έχουν ως εξής: ΑΒ (Ελλάδα), ΑΓ (Τουρκία) και ΒΓ (ΗΠΑ). Εφόσον και η απεικόνιση αυτή δεν είναι ρεαλιστική, τότε το επόμενο για την Αθήνα καλύτερο σενάριο ήταν το σχήμα ενός ισοσκελούς τριγώνου. Με τις ίσες πλευρές – συμμετρικές σχέσεις εγγύτητας και αποστάσεως από την Ουάσινγκτον – να αποτυπώνονται ως εξής: ΑΒ πλευρά (Ελλάδα) και ΑΓ πλευρά (Τουρκία). Συχνά, η απεικόνιση αυτή αντανακλούσε περισσότερο μάλλον την προσδοκία μας και λιγότερο την πραγματικότητα. Από τη δική τους πλευρά, τόσο η Τουρκία όσο και οι ΗΠΑ είτε δεν απεδέχθησαν ως υπαρκτή την τριγωνική αυτή σχέση είτε είχαν υπόψη διαφορετική μορφή τριγώνου. Για παράδειγμα, ένα σκαληνό ανισοσκελές τρίγωνο με τρεις άνισες πλευρές: όπου η πλευρά ΑΒ=Ελλάδα, η ΑΓ=Τουρκία και η ΒΓ=ΗΠΑ.

Το 1976, εν τούτοις, η τριγωνική αυτή σχέση αντικατοπτρίστηκε ως επίσημη πολιτική της Ουάσινγκτον. Επεδίωξε κάποια συμμετρία και ισορροπία με τους δύο συμμάχους της. Εγινε πολιτική με απόφαση της εκτελεστικής εξουσίας και περιεβλήθη τον τύπο νομοθετικής πράξης του Κογκρέσου. Το 1976, επί Προέδρου Τζέραλντ Φορντ και υπουργού Εξωτερικών Χένρι Κίσιντζερ, προκρίθηκε η τριγωνική αυτή σχέση με τις εξής ενέργειες:

α) Την κατάργηση του εμπάργκο όπλων κατά της Τουρκίας, που είχε επιβληθεί λόγω της χρήσης αμερικανικών όπλων κατά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.

β) Τη νομοθετική δέσμευση για παροχή ετήσιας αμερικανικής βοήθειας στις δύο χώρες στη βάση του λόγου 7 (Ελλάδα) προς 10 (Τουρκία).

γ) Την ανάληψη έναντι της Ελλάδας πολιτικών δεσμεύσεων, οι οποίες πάντως δεν αποτελούσαν εγγυήσεις ασφαλείας (επιστολή της 10ης Απριλίου 1976 του Χένρι Κίσιντζερ).

Το 2020, 44 χρόνια αργότερα, η Αθήνα εξακολουθεί να θεωρεί αναγκαία την εξασφάλιση πολιτικών δεσμεύσεων (επιστολή υπουργού Εξωτερικών Μάικ Πομπέο προς τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη).

Παρά τη στρατηγική μετατόπιση του κέντρου βάρους των αμερικανικών ζωτικών συμφερόντων εθνικής ασφάλειας σε Απω Ανατολή και Ειρηνικό, επί Προέδρων Ομπάμα και Τραμπ, η περιοχή μας ερεθίζει το ενδιαφέρον της Ουάσινγκτον. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις αξιολογούνται ταυτόχρονα ως διαχειρίσιμα προβλήματα και ως εστία σύγκρουσης – κάτι εκ πρώτης όψεως παράδοξο, αλλά κατανοητό παρά ταύτα για τις επιδιώξεις της συμμαχικής υπερδύναμης. Οι σχέσεις με Ελλάδα και Τουρκία αξιολογούνται τόσο ως «σταθερές» όσο και ως ευμετάβλητες πλευρές ή έδρες ενός γεωμετρικού σχήματος.

Υπάρχει δυνατότητα γεωμετρικής αποτύπωσης της σημερινής πραγματικότητας; Δύσκολο, καθόσον η συμμετρία και η ισορροπία δεν ευδοκιμούν στο περιφερειακό σύστημα σταθερότητας και ισορροπίας (Ευρωπαϊκή Ενωση, ΝΑΤΟ κ. π.), κατ’ εξοχήν όμως στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Δεν είναι εύκολο να αποτυπώσεις σε γεωμετρικά σχήματα μία τόσο ευμετάβλητη σχέση. Ειδικά τώρα που προστίθεται η «σταθερά» του πανδημικού κορωνοϊού. Στην απεικόνιση των σχέσεων Ελλάδας – ΗΠΑ – Τουρκίας σήμερα ενδεικτικά συνυπολογίζονται:

l η σύγκρουση για τα ενεργειακά αποθέματα και τους αγωγούς,

l η επιλεκτική προβολή της αμερικανικής ισχύος στην περιοχή,

l η σταθερή προώθηση των ρωσικών συμφερόντων,

l η αδυναμία της ΕΕ να ενεργεί με μία φωνή και μία πολιτική,

l το ειδικό βάρος της Κίνας,

l το «ερντογανικό» δόγμα αναθεωρητισμού, κυριαρχίας και συνόρων και πανοθωμανισμού και η διαχείριση του πολιτικοστρατιωτικού «απλώματος» της Τουρκίας,

l η αμείωτη εν τούτοις σημασία της Τουρκίας για το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ,

l η ενισχυμένη σημασία της Ελλάδος ως απαραίτητου και αξιόπιστου συμμάχου των ΗΠΑ (διευκολύνσεις Σούδας, Αλεξανδρούπολης κ.λπ.).

Οι τρεις πλευρές του τριγώνου μεταλλάσσονται σήμερα σε τετράεδρο, στην τριγωνική δηλαδή πυραμίδα, το θεμελιακό κατά Πλάτωνα γεωμετρικό στερεό. Το «γεωμετρικό μικροσύστημα» θα μπορούσε να προσδιοριστεί από τα τέσσερα ισόπλευρα τρίγωνα της πυραμίδας, με ενδεικτικούς παράγοντες, προσδιοριστικούς της γεωμετρίας των σχέσεων στην περιοχή:

Τρίγωνο (Α): Ενέργεια – οικονομία – πληθυσμός.

Τρίγωνο (Β): Δημοκρατία – θεσμική κοινωνική συνοχή – θρησκεία.

Τρίγωνο (Γ): Συμμαχίες – γεωγραφία – αντίληψη ισχύος.

Τρίγωνο (Δ): Πρότυπο Ηγεσίας και πολιτική συνοχή – εσωτερική και εξωτερική νομιμοποίηση – κίνητρα και ηθικό.

Εν τέλει, η πλατωνική επιγραφή «Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω μοι τη θύρα» ισχύει κατ’ εξοχήν και για την κατανόηση της δικής μας περιοχής.

Ο κ. Αλέξανδρος Μαλλιάς είναι πρέσβης ε.τ. και ο κ. Ανδρέας Σιδέρης είναι εκδότης και πολιτικός επιστήμονας.