Η Μάνη, η λακωνική Μάνη, η Μέσα Μάνη, δεν είναι ο τόπος των επιφωνημάτων. Δεν σου κάνει εντύπωση και δεν σε κερδίζει από την πρώτη ώρα. Αραιοκατοικημένα χωριά, εγκαταλελειμμένοι πύργοι, φαντάσματα προηγούμενων αιώνων και μία κωμόπολη, η Αρεόπολη, μικρή, ήσυχη, χωρίς πολλή κίνηση, χωρίς να επιβάλλεται στον επισκέπτη. Κι όμως, για πολλούς –και σίγουρα για εμένα –είναι ο σπουδαιότερος τόπος της Ελλάδας. Γιατί δεν είναι ακριβώς «τόπος». Η Μάνη δεν είναι «τουρισμός». Η Μάνη δεν είναι προορισμός. Η Μάνη είναι προσανατολισμός στη ζωή. Η Μάνη είναι ψυχή.
«Ψυχή» είναι μία από τις ερμηνείες του ονόματος «Μάνη». Κάποιοι πιστεύουν πως η λέξη «Μάνη» προέρχεται από το «manes» των Ρωμαίων αφού, φτάνοντας στο Ταίναρο, έμαθαν πως εκεί βρισκόταν η μυθολογική πύλη του Αδη. Από το Ταίναρο περνούσαν οι ψυχές για τον κάτω κόσμο προτού εμφανιστούν στον κόσμο οι Ρωμαίοι. Κι εκεί βρισκόταν το Ψυχοπομπείο, αφιερωμένο στον Ποσειδώνα, ερείπια του οποίου εξακολουθούν να υπάρχουν στο Ταίναρο –και μάλιστα περπατώντας ανάμεσά τους αισθάνεται κανείς σαν να εξασθενεί η βαρύτητα…
Αλλοι λένε ότι η Μάνη πήρε το όνομά της από τη «μανία της σιωπής», μια που η σιωπή στη Μάνη είναι βαριά κι απόλυτη, σαν να μιλάει ο τόπος μέσα από την ίδια τη σιωπή του. Γι’ αυτό τη Μάνη την καταλαβαίνεις μόνο όταν σιωπήσεις και συνειδητοποιήσεις ότι περπατάς ίσως στον μοναδικό τόπο σε ολόκληρη την Ευρώπη και σε ολόκληρη τη Γη που υπήρξε ανελέητα διεκδικούμενος από τόσους διαφορετικούς πολιτισμούς, αλλά δεν υποτάχθηκε σε κανέναν. Πώς μοιάζει ένας τόπος που κανένας δεν κατάφερε να κατακτήσει; Μοιάζει με τη Μάνη. Σπαρτιάτες κατέφυγαν στο Ταίναρο και διεκδίκησαν την ανεξαρτησία τους από τη Σπάρτη το 203 π.Χ. και, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, η Μάνη παραμένει ανεξάρτητη, ελεύθερη και αυτόνομη μέχρι σήμερα. Δεν είναι αυτό ένα μοναδικό θαύμα; Πώς εξηγείται; Ο τόπος είναι φτωχός, ταπεινός. Δεν είναι εύφορος, είναι άγονος και δύσκολος. Δεν είχε να δώσει σχεδόν τίποτα στον κάτοικο, παρά μόνο ένα αγαθό, την ελευθερία του, γιατί ο δυσπρόσιτος αυτός τόπος εξασφαλίζει φυσική οχύρωση, είναι μια πέτρινη πανοπλία, μια άμυνα. Και έτσι, μέσα στους αιώνες, διαμόρφωσε ανθρώπους με τον λεγόμενο «μανιάτικο χαρακτήρα», ο οποίος μοιάζει με «οχυρό», ο χαρακτήρας της αξιοπρέπειας, της σιωπής και της περιχαράκωσης στον εαυτό. Αν η Ιθάκη, ως σύμβολο, σου προσφέρει «το ωραίο ταξίδι», η Μάνη είναι μια αλληγορία στην αυτονομία, στην αυτάρκεια, στη μοναχικότητα. Στην ασυμβίβαστη ζωή. Οι «απολήξεις» του τόπου αυτού ήταν πάντοτε άνθρωποι που ήθελαν πάνω απ’ όλα να είναι ανεξάρτητοι και γι’ αυτό ζούσαν στη Μάνη και όχι σε πιο «ευχάριστες» πόλεις και κοιλάδες. Από τους Σπαρτιάτες που δεν άντεχαν να ζουν στο βασίλειο της Σπάρτης, ως τους πρίγκιπες της Πόλης μετά την Αλωση του 1453, οι πιο διαφορετικοί άνθρωποι με κοινό τον πόθο για ελευθερία και αυτονομία σε αυτόν τον τόπο βρήκαν τον τόπο τους.
Αιώνες μιας τέτοιας ζωής έχτισαν έναν πολιτισμό που έχει αφήσει παντού αποτυπώματα. Και δεν μπορείς παρά να αισθανθείς δέος κάθε φορά που αντικρίζεις τη μαρμάρινη επιγραφή στην πλατεία της Αρεόπολης, η οποία πληροφορεί ότι από αυτή την πλατεία ξεκίνησε η Επανάσταση, στις 17 Μαρτίου 1821, όταν ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης ζήτησε γενική τρέβα (ανακωχή) μεταξύ των πατριών (οικογενειών) της Μάνης και συγκέντρωσε 10.000 πολεμιστές οι οποίοι σε λίγες ημέρες απελευθέρωσαν την Καλαμάτα. Γνώρισα τη Μάνη μόλις πριν από δύο χρόνια και την επισκέπτομαι συχνά από τότε, για να την καταλάβω καλύτερα, πάντα με βάση το μικρό αναπαλαιωμένο και σύγχρονο πετρόκτιστο συγκρότημα «Αντάρης» στην Αρεόπολη, ένα από τα αρτιότερα, σύγχρονα και πραγματικά «μανιάτικα» καταφύγια ολόκληρης της Μάνης. Με «ορμητήριο» την Αρεόπολη, ανοίγεις τον χάρτη της Μέσα Μάνης και καταστρώνεις σχέδια. Το Οίτυλο, που δεσπόζει πάντοτε ακμαίο από τα χρόνια του Ομήρου μέχρι σήμερα, ο Γερολιμένας στον Νότο, το υπέροχο Γύθειο, αλλά και η Καρδαμύλη στα δυτικά είναι «στόχοι» ημερήσιων εκδρομών, όπως και τα πολλά άγνωστα χωριά, ορεινά και μη, γεμάτα πύργους φορτισμένους με δόξες, με θρύλους και με θρήνους, αλλά και οι πολλές παραλίες, που ακόμη και τον Αύγουστο δεν έχουν ίχνος «κυκλαδίλας». Η «Λέλα» στην Καρδαμύλη, ο «Πειρατής» στο Νέο Οίτυλο, ο «Μπαρμπα-Πέτρος» και το «Λιθόστρωτο» στην Αρεόπολη και (οπωσδήποτε) ο «Τάκης» στο Λιμένι είναι τα πέντε εστιατόρια που κάθε επισκέπτης δεν μπορεί παρά να επισκεφτεί. Η Μάνη, όμως, δεν είναι Κυκλάδες, ούτε Δωδεκάνησα, ούτε Επτάνησα. Δεν είναι παραλία, ποτάκι και ταβερνούλα. Είναι βίωμα, σιωπή και σκέψη. Γι’ αυτό απαραίτητη είναι η επίσκεψη στην «Αδούλωτη Μάνη», το βιβλιοπωλείο στην Αρεόπολη με όλα τα βιβλία για τη Μάνη. Κάποιοι από εμάς, όταν επιστρέφουμε από τη Μάνη, θυμόμαστε συχνά τον στίχο του Νίκου Γκάτσου: «Ηρθαν τα παιδιά / μα έχουν ακόμα την καρδιά / στην Μάνη». Αν η καρδιά μείνει στη Μάνη, τότε ένα βιβλίο για την Ιστορία ενός τόπου μεγαλύτερου από τη γεωγραφία του μπορεί να είναι αυτό ακριβώς που χρειάζεται. Εως το επόμενο ταξίδι στη Μάνη.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Σάββατο 18 Ιουνίου 2016
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
