Αντιμέτωπη με το σενάριο της διαμόρφωσης μιας προνομιακής/ειδικής σχέσης ΕΕ – Τουρκίας εξαιτίας της προσφυγικής κρίσης βρίσκεται η Αθήνα. Σε μια περίοδο που οι ελληνοτουρκικές σχέσεις κινούνται στον αυτόματο πιλότο και οι εξελίξεις στο Κυπριακό ενδέχεται να είναι ταχύτατες εντός του 2016 δημιουργώντας επιπλέον δυναμική, η απόφαση των Βρυξελλών και μεγάλων ευρωπαϊκών πρωτευουσών, όπως το Βερολίνο, να στραφούν προς την Αγκυρα για την αναχαίτιση των προσφυγικών ροών δημιουργεί ευνοϊκότατες προϋποθέσεις για μια ειδική σχέση που ουσιαστικά θα προέλθει de facto διά της διολισθήσεως.
Η Αθήνα μένει έξω


Αυτό σημαίνει ότι η Αθήνα θα μπορούσε να αποκλειστεί από τη συνδιαμόρφωση της νέας κατάστασης που θα έπρεπε να γίνει σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Είναι άλλωστε πασιφανές ότι η ελληνική πλευρά παραμένει προσκολλημένη στη στρατηγική του Ελσίνκι. Αυτή, όπως παραδέχονται έμπειροι παρατηρητές των ελληνοτουρκικών σχέσεων, είναι πλέον αναποτελεσματική καθώς δεν προσφέρει μοχλούς επιρροής στην Αθήνα.
Οι μεθοδικές τουρκικές αναθεωρητικές κινήσεις το επιβεβαιώνουν, όπως φάνηκε από τις πρόσφατες NAVTEX και NOTAMs που δεσμεύουν περιοχές για ασκήσεις στο Αιγαίο σε ετήσια βάση. Ανάλογη κίνηση είχε κάνει πέρυσι η Αγκυρα με αφορμή τα πεδία βολής.
Αντίθετα, η Αγκυρα εμφανίζεται ευέλικτη. Προτιμά, σε κάθε ευκαιρία, να ενθυλακώνει συγκεκριμένα οφέλη σε τομείς που την ενδιαφέρουν. Οι τομείς αυτοί είναι η εξωτερική πολιτική και η πολιτική ασφαλείας, η τελωνειακή ένωση, η απελευθέρωση της χορήγησης θεωρήσεων κ.ά. Στελέχη του υπουργείου Εξωτερικών αναφέρονται στην τουρκική τακτική ως επιδίωξη επίτευξης «στρατηγικής ισότητας» ΕΕ – Τουρκίας. Οι Σύνοδοι Κορυφής όπως αυτή της 29ης Νοεμβρίου και η προγραμματιζόμενη για τον Φεβρουάριο «κουμπώνουν» στη λογική αυτή.
Τα «παγωμένα» κεφάλαια


Σύμφωνα με ελληνικές και ξένες πηγές, στην έδρα της ΕΕ έχει ληφθεί η απόφαση ότι χωρίς την Τουρκία δεν μπορεί να υπάρξει λύση στο Προσφυγικό. Πρόκειται για μια θέση επί της οποίας υπάρχει απόλυτη ταύτιση απόψεων μεταξύ Βρυξελλών και Βερολίνου, από όπου φαίνεται ότι και εκπορεύεται. Τούτο δε παρά το γεγονός ότι η Ανγκελα Μέρκελ δεν έχει την παραμικρή εμπιστοσύνη στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αν και κυβερνητικές πηγές στη γερμανική πρωτεύουσα έχουν καλύτερη άποψη για τον πρωθυπουργό Αχμέτ Νταβούτογλου.
Ωστόσο, στο Βερολίνο πηγές που γνωρίζουν το παρασκήνιο επισημαίνουν ότι «δεν έχουμε άσους στο μανίκι μας έναντι του Ερντογάν. Νομίζουμε ότι ο μόνος μας άσος είναι η επιθυμία της Αγκυρας να ενταχθεί στην ΕΕ. Παράλληλα όμως ουδείς στη Γερμανία την επιθυμεί» λένε αφοπλιστικά. Αλλοι αξιωματούχοι παραδέχονται ότι συγκεκριμένες δεσμεύσεις, όπως η απελευθέρωση της βίζας, είναι πολύ δύσκολο, αν όχι απίθανο, να γίνουν αποδεκτές λέγοντας ότι μια προνομιακή/ειδική σχέση θα ήταν προτιμότερη από την πλήρη ένταξη.
Η κοινοτική πολιτική στο ζήτημα της προσφυγικής κρίσης και του τουρκικού ρόλου σε αυτό καθοδηγείται από τον πρόεδρο της Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, με εκτελεστικό βραχίονα τον αντιπρόεδρο Φρανς Τίμερμανς, άνθρωπο της απολύτου εμπιστοσύνης του λουξεμβούργιου πολιτικού. Ο κ. Τίμερμανς είναι άλλωστε αυτός που έχει αναλάβει κατ’ αποκλειστικότητα τις διαπραγματεύσεις με την Αγκυρα στο θέμα της προσφυγικής κρίσης, με προμετωπίδα το Κοινό Σχέδιο Δράσης, σε σημείο να έχει προκαλέσει την ενόχληση της Αθήνας.
Η οικονομική βοήθεια ύψους 3 δισ. δολαρίων προς την Τουρκία ώστε αυτή να μπορέσει να ανασχέσει τη ροή προσφύγων (μέσω π.χ. της χορήγησης αδειών εργασίας σε πρόσφυγες) έχει κλέψει τα φώτα της δημοσιότητας, αλλά για την Αθήνα (και φυσικά τη Λευκωσία) είναι μάλλον δευτερεύουσας σημασίας. Αυτό που θα έπρεπε να έχει προτεραιότητα είναι η επίμονη προσπάθεια της Κομισιόν να υπερκεράσει τις αντιδράσεις ώστε να ανοίξουν τα πέντε κεφάλαια των ενταξιακών διαπραγματεύσεων που μπλοκάρει η Λευκωσία.
Οι πιέσεις που ενδέχεται να ασκηθούν δεν θα είναι αμελητέες. Αυτό προκύπτει από τη σχετική επιστολή που έστειλε στις αρχές Δεκεμβρίου προς τον Αχμέτ Νταβούτογλου ο κ. Γιούνκερ.
Ο πρόεδρος της Κομισιόν του επισημαίνει ότι θα υπάρξει πρόοδος στο άνοιγμα των κεφαλαίων μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2016, χωρίς όμως να είναι γνωστό πού εδράζεται τέτοια δέσμευση. Είχε προηγηθεί η άκομψη παρέμβαση του κ. Τίμερμανς σε επίπεδο Συμβουλίου Μονίμων Αντιπροσώπων στα μέσα Οκτωβρίου ώστε να υπάρξει ρητή αναφορά στο «ξεπάγωμα» κεφαλαίων.
Και αν η Λευκωσία έχει διαμηνύσει ότι δεν πρόκειται να άρει το βέτο της, η θέση της Αθήνας είναι μάλλον αμφίσημη. Η σχετική δήλωση του Αλέξη Τσίπρα κατά την επίσκεψή του στην Αγκυρα δημιούργησε ερωτηματικά, παρά την εκ των υστέρων προσπάθεια διόρθωσης. Είναι δε σαφές, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, ότι στο υπουργείο Εξωτερικών υπάρχει διαφορετική άποψη επί του θέματος.
Η ελληνική κυβέρνηση δεν μοιάζει να έχει επεξεργαστεί σαφή θέση στο θέμα των ευρωτουρκικών σχέσεων. Εμφανίζεται θετική στην απελευθέρωση της βίζας όταν άλλα ευρωπαϊκά κράτη ζητούν από την Αγκυρα να αυστηροποιήσει τη δική της πολιτική έναντι τρίτων χωρών οι υπήκοοι των οποίων μπαίνουν στην Τουρκία χωρίς βίζα.
Γεωπολιτικό πόκερ


Η επιτάχυνση της απελευθέρωσης της βίζας, αν μάλιστα δεν συνοδευτεί από πλήρη εφαρμογή της Συμφωνίας Επανεισδοχής ΕΕ – Τουρκίας που θα περιλαμβάνει και την Κύπρο, συνιστά κλασική περίπτωση διαμόρφωσης ειδικής σχέσης. Κορυφαίοι διπλωματικοί παράγοντες το είχαν επισημάνει από την πρώτη στιγμή της δημοσιοποίησης του Κοινού Σχεδίου Δράσης.
Επιπλέον, εντός του 2016 αναμένεται να υπογραφεί η αναθεώρηση της Τελωνειακής Ενωσης ΕΕ – Τουρκίας που θα προσφέρει στην Αγκυρα και τη δυνατότητα ένωσης με τη Διατλαντική Συμφωνία Εμπορίου και Επενδύσεων (ΤΤΙΡ).
Παράλληλα μέσα στο νέο έτος προωθείται η αναθεώρηση της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Ασφαλείας που χρονολογείται από το 2003. Σε αυτήν, σύμφωνα με διασταυρωμένες πληροφορίες, θα δίνεται μεγάλη έμφαση στη συνεργασία της ΕΕ με εταίρους όπως η Τουρκία, καθώς και με το ΝΑΤΟ. Αυτά τα δύο στοιχεία φέρνουν δυναμικά στο προσκήνιο το Κυπριακό και η Αγκυρα έχει αρκετούς άσους να ρίξει στο τραπέζι σε αυτό το γεωπολιτικό πόκερ.
Διπλωματικός πυρετός
Ο ρόλος του Κυπριακού
Οι συνθήκες στο Κυπριακό φαίνεται να είναι ευνοϊκές για λύση, κάτι που θα απελευθέρωνε τη συνεργασία ΕΕ – ΝΑΤΟ. Υπάρχουν φυσικά ζητήματα δύσκολα όπου η απόσταση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων παραμένει. Η επιμονή των Τουρκοκυπρίων στην εκ περιτροπής προεδρία, τα κριτήρια που θέτουν στο περιουσιακό, αλλά και τα ζητήματα ασφαλείας και εγγυήσεων αποτελούν θέματα διόλου αμελητέα. Η Αθήνα θα έχει λόγο στις εγγυήσεις (όπου στο τραπέζι υπάρχουν διάφορες ιδέες, όπως π.χ. η επίκληση του Κεφαλαίου 7 του Χάρτη του ΟΗΕ). Το ζήτημα προφανώς θα τεθεί από τον Εσπεν Μπαρθ Αϊντε, όταν ο ειδικός απεσταλμένος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ θα συναντηθεί την Τρίτη με τον Νίκο Κοτζιά. Στο υπουργείο Εξωτερικών φέρεται να ετοιμάζεται κάποια πρόταση για τις εγγυήσεις, αλλά είναι ασαφές σε τι στάδιο βρίσκεται αυτή.
Ο κ. Αϊντε φέρεται να επιθυμούσε να υπάρξει και μια πενταμερής συνάντηση στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός, όπου θα παρευρεθούν οι κ.κ. Τσίπρας, Νταβούτογλου, Νίκος Αναστασιάδης και Μουσταφά Ακιντζί. Η Λευκωσία έσπευσε να… «σκοτώσει» το σενάριο αυτό. Κυπριακές πηγές έλεγαν ότι ο νορβηγός αξιωματούχος δεν βολιδοσκόπησε κανέναν, δεν απέκλειαν όμως να το είχε στο μυαλό του.
Δηλώσεις
«Πόρτα» από τον Ετινγκερ
Το γερμανικό σκεπτικό περί Τουρκίας δεν θα μπορούσε να διατυπωθεί πιο εύγλωττα από όσα είπε ο Γκίντερ Ετινγκερ. Σε συνέντευξή του την περασμένη Τετάρτη στην εφημερίδα «Bild», ο γερμανός επίτροπος δήλωσε απερίφραστα ότι τουλάχιστον για τις επόμενες δύο δεκαετίες δεν πρόκειται να υπάρξει ένταξη αυτής της χώρας στην ΕΕ. Είναι προφανές ότι αν ισχύει κάτι τέτοιο, η ενίσχυση των δεσμών ΕΕ – Τουρκίας θα μπορούσε να οδηγήσει σε ειδική σχέση που θα διαμορφωνόταν à la carte και στα μέτρα της Αγκυρας.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ