Στη νουβέλα του Ιταλo Καλβίνο «Palomar» ο ήρωας κάνει φιλοσοφικές παρατηρήσεις για τον κόσμο μας, αναζητώντας τις βασικές αιτίες για τα πολύπλοκα φαινόμενα της καθημερινής ζωής. Ο κύριος Πάλομαρ, μεταξύ άλλων, επισκέπτεται ένα τυράδικο στο Παρίσι, όπου παρατηρεί ότι τα τυριά λίγο διαφέρουν από τα εκθέματα του Λούβρου, καθώς όλα συνοδεύονται από ετικέτες με μια μικρή ιστορία για λιβάδια, χωριά και παραγωγούς σε διάφορα σημεία της Γης. Αυτό το σημείο της νουβέλας του Καλβίνο αποτέλεσε την κεντρική έμπνευση του αρχιτέκτονα Κάρλο Ράτι, καθηγητή στο ΜΙΤ και δημιουργού του Ιταλικού Περιπτέρου, που είναι ένα από τα πιο συζητημένα και εντυπωσιακά της Expo 2015 του Μιλάνου.

Μια γενική άποψη της έκθεσης που εστιάζει στη διατροφή με την ευρύτερη έννοια.

Το τραπέζι του αρχιτέκτονα

Το κτίριο του Ράτι στεγάζει ένα διαφορετικό σουπερμάρκετ, το σουπερμάρκετ του μέλλοντος. Αντίθετα από τα συνήθη μαγαζιά του είδους σε κάθε γωνιά της Γης που συγκεντρώνουν χιλιάδες προϊόντα παραγόμενα από πολυεθνικές – προϊόντα επεξεργασμένα και στο σύνολό τους εξαιρετικά παχυντικά –, το φουτουριστικό σουπερμάρκετ του Ράτι έχει μόνο παραδοσιακά είδη διατροφής. Καθώς ο επισκέπτης πλησιάζει με το χέρι του κάποιο από τα φαγώσιμα στα ράφια, μια οθόνη επάνω από το προϊόν φωτίζεται, δίνοντας όλες τις πληροφορίες παραγωγής, τόπο, θρεπτική αξία, αλλά και ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα που ξοδεύτηκε ώσπου να φτάσει κάθε φαγώσιμο στο ράφι. «Θελήσαμε να επεκτείνουμε την αναφορά του Καλβίνο σε όλα τα προϊόντα διατροφής, βάζοντάς τα να μας πουν την ιστορία τους» λέει ο Ράτι. Σκοπός του είναι ο καταναλωτής να έχει κάθε είδους πληροφορίες για καθετί φαγώσιμο, καθώς και για το περιβαλλοντικό του κόστος∙ ο Ράτι πιστεύει ότι έτσι καθένας από εμάς θα παίρνει τη σωστή απόφαση σχετικά με το τι βάζει στο τραπέζι του.

Με τη σκέψη στους επόμενους

Τελείως διαφορετική αντιμετώπιση του θέματος «Διατροφή για τον πλανήτη» συναντά ο επισκέπτης στο περίπτερο της Ελβετίας, το οποίο αποτελείται από τέσσερα τεράστια σιλό. Από αυτά, το ένα είναι γεμάτο με σακουλάκια που περιέχουν αλάτι, το άλλο με πακέτα από αφυδατωμένες φέτες μήλου, το τρίτο με κάψουλες Nespresso και το τέταρτο με πλαστικά ποτηράκια για νερό. Οι επισκέπτες καλούνται να πάρουν ό,τι θέλουν από τα είδη αυτά, τα οποία οι Ελβετοί θεωρούν βασικά προϊόντα της χώρας τους. Οπως δηλώνουν οι δημιουργοί του περιπτέρου, δεν έχουν σκοπό να ξαναγεμίσουν τα σιλό τους όταν αδειάσουν. Με τον τρόπο αυτόν επιχειρούν να δείξουν ότι οι πόροι της Γης δεν είναι ανεξάντλητοι και ότι η κατανάλωση των προϊόντων πρέπει να γίνεται με συναίσθηση, λαμβάνοντας υπόψη τους επόμενους επισκέπτες, δηλαδή τις επόμενες γενιές. «Θέλουμε οι επισκέπτες να δοκιμάσουν τα προϊόντα μας, αλλά και να συμμεριστούν την αλληλεγγύη και την υπευθυνότητα, βασικές αξίες των Ελβετών» εξηγεί ο υπεύθυνος του περιπτέρου Νικολά Μπιντό, ακροβατώντας έτσι ευφάνταστα γύρω από το γεγονός ότι στο περίπτερο προβάλλονται και προϊόντα μίας από τις μεγαλύτερες πολυεθνικές. Αναρωτιέμαι πόσο γρήγορα θα τελειώσουν το αλάτι και τα αφυδατωμένα μήλα, γιατί έχω την εντύπωση πως οι κάψουλες Nespresso έχουν ήδη εξαφανιστεί… Διάβασα κάπου ότι τα σιλό μπορεί και να τα ξαναγεμίσουν, παρά την αρχικά συνειδητοποιημένη σκέψη.

Η τροφή εμπνέει

Πράγματι, πολλές και διαφορετικές είναι οι προσεγγίσεις στο ιδιαίτερα περίπλοκο θέμα της διατροφής του πλανήτη στην Expo του Μιλάνου, στην οποία συμμετέχουν 145 χώρες με διαφορετικές παρουσιάσεις προϊόντων διατροφής και τεχνολογίας. Σε μερικά περίπτερα θα βρει κανείς κατακόρυφες καλλιέργειες, λαχανόκηπους στον τοίχο, ενώ η Βραζιλία έχει μεταφυτεύσει στο Μιλάνο τη βλάστηση ενός τροπικού δάσους. Αλλες χώρες, πάλι, παρουσιάζουν συλλογικά τα προϊόντα τους: ρύζι, καφέ, κακάο. Και επιπλέον, παράλληλα με την κυρίως Εχρο, τα φαγώσιμα και η ιστορία τους έχουν καταλάβει και μέρος της Triennale. Ανάμεσα σε εντυπωσιακές εκθέσεις, με γλυπτά, περφόρμανς, βίντεο και πίνακες, παρουσιάζεται και μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιστορική αναδρομή στην τροφή, μέσω γνωστών έργων ζωγραφικής, με τίτλο «Τέχνη και τροφή – Τελετουργίες από το 1851», η οποία ξεκινάει με νεκρές φύσεις και τραπέζια ευρωπαίων ζωγράφων του 19ου αιώνα και καταλήγει στην «Μπανάνα» του Αντι Γουόρχολ και το εμπνευσμένο από «Sashimi» πανωφόρι του οίκου Issey Miyake.

Απω Ανατολή

Από τα πιο εντυπωσιακά περίπτερα της Εχρο είναι εκείνο της Κίνας, που καταλαμβάνει 4,5 στρέμματα και ξεχωρίζει χάρη στην κυματιστή ξύλινη στέγη του. Είναι η πρώτη φορά που η Κίνα συμμετέχει σε διεθνή έκθεση και το περίπτερό της παρουσιάζει τις προοπτικές και τις φιλοδοξίες της δεύτερης μεγαλύτερης οικονομίας στον κόσμο. Παρότι η χώρα κατηγορείται για εκτεταμένη μόλυνση του περιβάλλοντος, το περίπτερό της στο Μιλάνο παρουσιάζει τις δυνατότητες αειφόρου ανάπτυξης στις οποίες υπόσχεται ότι εστιάζει τώρα την προσοχή της. Σύμφωνα με τους διοργανωτές, στην κινεζική καμπάνια έμφαση δίνεται στην ισορροπία ανάμεσα στον άνθρωπο και στο περιβάλλον: ο άνθρωπος, διαχρονικά αγρότης, οφείλει να φροντίζει και να προστατεύει τη γη.

Το ιαπωνικό περίπτερο είναι λιγότερο εντυπωσιακό, αλλά εξίσου φιλόδοξο. Η κυβέρνηση της Ιαπωνίας προσπαθεί από το 2005 να εκπαιδεύσει την ιαπωνική οικογένεια επάνω σε θέματα διατροφής. Προωθώντας συγχρόνως την αναγνώριση από την UNESCO της παραδοσιακής ιαπωνικής διατροφής ως μέρος της παγκόσμιας κληρονομιάς, η διατροφή που παρουσιάζεται στην Expo λειτουργεί σαν μοντέλο που θα μπορούσε να δώσει λύση στα παγκόσμια διατροφικά και οικολογικά προβλήματα. Παράλληλα, επιχειρείται η ενίσχυση του τουρισμού της χώρας και της επιχειρηματικότητας που έχουν πληγεί μετά τον σεισμό της Φουκουσίμα το 2011. Η ιαπωνική παρουσίαση εκτυλίσσεται γύρω από το μότο «Health & Edu-tainment», όρο που οι εμπνευστές της δημιούργησαν από τη σύνθεση των λέξεων education, δηλαδή εκπαίδευση, και entertainment, δηλαδή διασκέδαση. Τα φαγητά που παρουσιάζονται στην Expo προάγουν βασικά στοιχεία της λιτής διατροφής της Απω Ανατολής όπως το ρύζι, το ωμό ψάρι και τα λαχανικά, προωθώντας τα ως συστατικά μιας ισορροπημένης διατροφής και αντιδιαστέλλοντάς τα με διατροφικές υπερβολές που οδηγούν στην παχυσαρκία. Μέρος του εκπαιδευτικού άξονα αποτελούν σχολικά εκπαιδευτικά προγράμματα που αποσκοπούν στην ενθάρρυνση της συλλογικότητας και την αποθάρρυνση της σπατάλης.

Το μήνυμα της Μεσογείου

«Ελληνικό φαγητό: Διαδίδοντας τις γεύσεις της υγείας» είναι το θέμα του περιπτέρου της χώρας μας, που δεν είχε τη δυνατότητα να χρηματοδοτήσει ένα εντυπωσιακό αρχιτεκτονικό δημιούργημα. Επιχειρεί όμως να επισημάνει με διαδραστικά εκθέματα την έμφυτη σοφία που βρίσκεται στα παραδοσιακά ελληνικά προϊόντα διατροφής. Και την παρουσιάζει σαν παγκόσμιο μοντέλο που βασίζεται σε οικονομικά και εξαιρετικά γευστικά φαγώσιμα, η διατροφική αξία των οποίων έχει αποδειχτεί με το πέρασμα των αιώνων.

Στα περίπτερα χαμηλών τόνων ανήκει και εκείνο του Slow Food, του διατροφικού κινήματος που γεννήθηκε στην Ιταλία. Από την ίδρυσή του, στα μέσα της δεκαετίας του 1980, το Slow Food επιχειρεί να αναδείξει την αξία των χειροποίητων τροφών και της τοπικής παραγωγής. Η οργάνωση ορθώνει ηχηρά το ανάστημά της στις μεγάλες βιομηχανίες, οι οποίες με τις χαμηλές τιμές τους έχουν καταφέρει να εκτοπίσουν τους μικρούς αγρότες από την αγορά. Ο Λορέντζο Μπερλάντι, αντιπρόεδρος του ιταλικού Slow Food, θεωρεί ότι ο κόσμος πρέπει να αλλάξει νοοτροπία σχετικά με την παραγωγή τροφής και να απομακρυνθεί από την κουλτούρα της σπατάλης. «Ελπίζουμε ότι στο τέλος τούτης της διοργάνωσης θα μπορέσουμε να αποκτήσουμε ένα διαφορετικό όραμα και μια διαφορετική προοπτική για την παραγωγή ειδών διατροφής, ανακαλύπτοντας μεθόδους που σέβονται τη βιοποικιλότητα και είναι ικανές να θρέψουν τον πλανήτη· αυτή είναι η μοναδική λύση για το μέλλον» επισημαίνει.