«Γιατί το έκαναν έτσι; Οταν ήμουν φοιτητής εδώ, νιώθαμε δέος απέναντι σε αυτόν τον χώρο. Η μαυρίλα δεν του αξίζει, αλλά δυστυχώς “μας” αξίζει» μονολογεί ο κ. Αριστείδης φωτογραφίζοντας με το κινητό του το επίμαχο γκραφίτι που «κοσμεί» το τελευταίο δεκαήμερο τους εξωτερικούς τοίχους της ιστορικής πρυτανείας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Το ιστορικό νεοκλασικό κτίριο, έργο του αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυταντζόγλου, κληροδότημα των Νικολάου Στουρνάρη, Μιχαήλ και Ελένης Τοσίτσα, επί των οδών Πατησίων και Στουρνάρη, τράβηξε και πάλι τα βλέμματα των Αθηναίων. Νέοι βγάζουν selfies με φόντο την ασπρόμαυρη «καλλιτεχνική» παρέμβαση, περαστικοί κοντοστέκονται, μια κυρία με επαγγελματική κάμερα φωτογραφίζει τριγύρω.
Διατρέχοντας όμως με το βλέμμα τους εξωτερικούς –και όχι μόνο –τοίχους του ακαδημαϊκού συγκροτήματος, οι περαστικοί θα δουν πολλών λογιών παρεμβάσεις, που κάνουν αυτό το ασυνήθιστο δημιούργημα να μοιάζει παράταιρα ομοιόμορφο. Ακατάληπτα σχέδια με σπρέι, στένσιλ, τάγκινγκ, πολιτικά συνθήματα, μικρότερα γκραφίτι συνθέτουν έναν άχαρο καμβά. Την ίδια τύχη έχει και το άγαλμα της πισθάγκωνα δεμένης κόρης με το ανασηκωμένο κεφάλι στον πεζόδρομο της Τοσίτσα, που συμβολίζει την αντίσταση της αλύτρωτης γης της Βορείου Ηπείρου. Εργο που έχει βεβηλωθεί συστηματικά, όπως τα περισσότερα αγάλματα και ιστορικά κτίρια αυτής της πόλης στα οποία γυρίζουμε καθημερινά την πλάτη.
Είδαν τον γκραφιτά


«Ηθελα να ρωτήσω τι κάνει εκεί αλλά φοβήθηκα» λέει στο «Βήμα» ο κ. Γιώργος Βόγκλης, ο οποίος βγαίνοντας από ένα φιλικό σπίτι γύρω στις 3.00 τα ξημερώματα είδε έναν τύπο με τεράστιο κοντάρι και ρολό στην άκρη να βάφει με λευκό χρώμα τον τοίχο της Στουρνάρη. Πιο εκεί ένας άλλος με μηχανάκι είχε σταματήσει· κοιτούσαν και οι δύο εμβρόντητοι. «Βλακωδώς δεν σκέφτηκα να καλέσω την Αστυνομία. Επρεπε, αλλά όταν όλοι είμαστε αδιάφοροι αυτά συμβαίνουν στην πόλη» αναλογίζεται.

«Το είδα τη δεύτερη ημέρα, ήμουν έτοιμος να βγω να φωνάξω, αλλά δίστασα. Φορούσαν στολές του δήμου και νόμιζα ότι σοβάτιζαν» λέει στο «Βήμα» ο κ. Μιχάλης Αργυρόπουλος, κάτοικος γειτονικής πολυκατοικίας. «Σήμερα από μακριά το κτίριο μοιάζει καμένο. Πριν ήταν ακόμη πιο άσχημο, τώρα τουλάχιστον υπάρχει μια ομοιομορφία ασχήμιας» σχολιάζει. Οπως λέει, πρόκειται για βανδαλισμό ιστορικού οικοδομήματος, «σε αντίθεση με πολλά γκραφίτι από ομάδες εικαστικών του δρόμου που έχουν ομορφύνει κενούς τοίχους σχολείων και κτιρίων».
Δεν είναι όμως μόνο αυτό ενδεικτικό της αδιαφορίας πολιτών και Πολιτείας απέναντι στα νεότερα μνημεία της πόλης. Ούτε η Νεοκλασική Τριλογία (Εθνική Βιβλιοθήκη, Πανεπιστήμιο, Ακαδημία) έχει γλιτώσει από την μήνιν των βανδάλων. Το 2014 η Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεοτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού δέχθηκε δύο μεγάλες κρούσεις για τα Προπύλαια. «Καθαρίσαμε με οκταμελές συνεργείο τα 11 γλυπτά στον προαύλιο χώρο Πανεπιστημίου και Βιβλιοθήκης με τη χορηγία μεγάλης τράπεζας. Οι εργασίες διήρκεσαν από τον Φεβρουάριο ως τον Ιούλιο» λέει η συντηρήτρια αρχαιοτήτων κυρία Μαρία Παπαδημητρίου. Η δεύτερη κλήση αφορούσε τις πλαϊνές πλευρές της Ακαδημίας. Τα υλικά αποκατάστασης για επιφάνεια περίπου 60 τ.μ. κοστίζουν 6.000 ευρώ και μάλιστα τα προστατευτικά παραμένουν ως σήμερα.
Ο βαθμός δυσκολίας στην αποκατάσταση εξαρτάται από το υλικό που έχουν χρησιμοποιήσει οι γκραφιτάδες, την απόχρωσή του, το υπόστρωμα, τις φθορές του χρόνου και από την κατάσταση διατήρησής τους. Από τότε το επιτελείο της διεύθυνσης έχει αναγκαστεί να κάνει μικρότερης έκτασης παρεμβάσεις ήδη τρεις φορές στο Πανεπιστήμιο. Από το 2005 έχουν υλοποιηθεί αντίστοιχες αποκαταστάσεις στην Καπνικαρέα, στο Ιλίου Μέλαθρον (Νομισματικό Μουσείο), στο άγαλμα του Τρούμαν στο Καλλιμάρμαρο και στον αρχαϊκό βωμό του Διός στο άλσος Φιλοθέης.
«Αντικοινωνική συμπεριφορά»


«Αρνούμαι να αξιολογήσω καλλιτεχνικά αυτές τις δράσεις. Δεν πρόκειται για καλλιτεχνική δράση αλλά για πρόκληση, για αντικοινωνική συμπεριφορά. Τα αρχιτεκτονήματα στην πόλη είναι άξια σεβασμού. Αν μπορούσαν θα το έκαναν στον Παρθενώνα, γιατί η πρόκληση θα ήταν μεγαλύτερη. Αλλά δεν το κάνουν γιατί υπάρχει φύλαξη, όπως στα μουσεία» σχολιάζει στο «Βήμα» ο καθηγητής Αρχιτεκτονικής κ. Ανδρέας Γιακουμακάτος. Σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στο Πολυτεχνείο, στη Ρώμη δύο αμερικανίδες τουρίστριες συνελήφθησαν αμέσως από καραμπινιέρους όταν φύλακες ενημέρωσαν πως είχαν χαράξει με κέρμα τα αρχικά τους σε τοίχο του Κολοσσαίου για να βγάλουν αναμνηστική selfie!
«Οπουδήποτε αλλού θα ήταν περιθωριοποιημένος κάποιος που προσβάλλει τον δημόσιο χώρο. Αντιθέτως, η Αθήνα είναι μια νομιμοποίηση αυθαιρεσιών. Θα μπορούσε να είναι μια ωραία πόλη, υποφέρουμε όμως από αφροντισιά. Η ευαισθησία μας για τον δημόσιο χώρο δεν υπάρχει» επισημαίνει, λέγοντας πως όλα επιδιορθώνονται αλλά απαιτούνται πολλά χρήματα. «Θα ήταν εξαιρετικό μάθημα να πληρώσουν οι ίδιοι την αποκατάσταση, αλλά δεν γίνεται» συμπληρώνει.

«Οποιαδήποτε ανεπανόρθωτη παραποίηση ενός μνημείου που έχει πολιτισμική αξία χιλιάδων ετών είναι κατακριτέα» λέει κατηγορηματικά στο «Βήμα» ο graffiti artist Γ. και συνεχίζει: «Το Πολυτεχνείο δεν είναι ένα τέτοιο μνημείο. Είχε συμβολική αξία, αλλά πλέον έχει απαξιωθεί εντελώς, όπως και όλο το δημόσιο σύστημα Παιδείας. Ισως το γκραφίτι να θέλει να πει αυτό, ίσως και όχι». Οσο για τους καλλιτέχνες που το δημιούργησαν, δεν πιστεύει πως είναι άτομα που στερούνται αγωγής και κουλτούρας.

«Τα γκραφίτι δεν είναι βανδαλισμός αλλά μια νέα μορφή τέχνης. Δεν πρέπει να συγχέονται με τις μουντζούρες. Η τέχνη αλλάζει μορφές σε όλη την ιστορία. Αποτελούν εξάλλου εικαστικές παρεμβάσεις και όχι γεγονότα, δεν είναι δηλαδή μόνιμα, μπορούν ανά πάσα στιγμή να αλλάξουν» λέει ο καθηγητής Ιστορίας κ. Αντώνης Λιάκος. Κατά την άποψή του οι συζητήσεις περί βεβήλωσης αποτελούν έκφραση αισθητικού συντηρητισμού. «Σε καμία περίπτωση δεν λέω να κάνουμε γκραφίτι στην Ακρόπολη, πρόκειται για ένα αρχαιολογικό μνημείο που βρίσκεται μεν μέσα στην πόλη αλλά όχι στη ζωή της. Το Πολυτεχνείο είναι ένα μνημείο σε χρήση, όπως και η Νεοκλασική Τριλογία, κτίρια που λειτουργούν μέσα στη ζωή και με τους κανόνες της». Και καταλήγει: «Τα κτίρια αυτά είναι καθημερινοί συνομιλητές μας, διαφορετικά θα ήταν μουσειακοί χώροι. Πρέπει να υιοθετήσουμε μια ματιά out of the box».
Αυτό σχολιάζει και η κυρία Αντωνία Μοροπούλου, καθηγήτρια ΕΜΠ με αντικείμενο τη Φυσικοχημεία και την Τεχνική Φθοράς και Συντήρησης Δομικών Υλικών. «Το Πολυτεχνείο είναι ένα υπόδειγμα ζωντανού μνημείου, ανοιχτού στο πιο ευαίσθητο τμήμα της κοινωνίας, τη νεολαία, η αμφισβήτηση της οποίας εκφράζεται με όλους τους τρόπους». Επομένως, «πρέπει να το δούμε σαν μια πρόκληση για έκφραση της αμφισβήτησης με δημιουργικό τρόπο και όχι προσβάλλοντας τη φυσιογνωμία και την εμβληματική παρουσία του στο κέντρο της πόλης». Οπως σχολιάζει, έβλεπε γκραφίτι στη γύρω περιοχή των Εξαρχείων πολλά χρόνια, «αλλά στο Πολυτεχνείο τέτοια επέμβαση απαξίωσης δεν είχε γίνει ποτέ. Θεωρώ ότι είναι απότοκο και επιθέσεων απαξίωσης του δημόσιου πανεπιστημίου που ζήσαμε τα τελευταία τέσσερα χρόνια».
Δαπανηρή διαδικασία


Από τον Ιούλιο του 2013 ο Δήμος Αθηναίων έχει ξεκινήσει εκστρατεία αισθητικής αναβάθμισης του ιστορικού κέντρου, η οποία σε πρώτη φάση διήρκεσε τρεις μήνες και σύμφωνα με εκτιμήσεις κόστισε περί τις 100.000 ευρώ (όλα χορηγίες εταιρειών και ιδιωτών), ενώ απαιτήθηκαν 11.500 εργατοώρες. Κτίρια σε Ερμού, Αθηνάς, Πανεπιστημίου και Σταδίου, ανάμεσά τους η Βαρβάκειος, το Παλαιό Εθνικό Τυπογραφείο, η ιστορική έδρα της ΕΦΕΕ, το κτίριο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων απαλλάχθηκαν από τόνους χρώματος. Τελικά ενισχύθηκαν με αντι-γκραφίτι υλικό ώστε όποια μετέπειτα φθορά να απομακρύνεται εύκολα.

«Πρόκειται για πολύ δαπανηρή διαδικασία. Φανταστείτε ότι το προστατευτικό υλικό που χρησιμοποιείται μετά τον καθαρισμό κοστίζει 72 ευρώ/10 λίτρα, ποσότητα που αρκεί για επιφάνεια 6-10 τ.μ., ανάλογα με την κατάσταση της επιφάνειας. Ο δήμος δεν θα μπορούσε να καλύψει αυτό το κόστος» λέει στο «Βήμα» ο αντιδήμαρχος Καθαριότητας κ. Ανδρέας Βαρελάς. Η δεύτερη φάση του προγράμματος πρόκειται να ξεκινήσει αύριο, Δευτέρα, διαγράφοντας και πάλι την ίδια διαδρομή για την αποκατάσταση νεότερων ζημιών. Εν τω μεταξύ τα έμπειρα πια τεχνικά κλιμάκια του δήμου (έχουν εκπαιδευτεί και στο εξωτερικό χάρη σε χορηγίες) θα συμβάλουν και στην αποκατάσταση του Πολυτεχνείου.

«Η εικόνα της πόλης πρέπει να αλλάξει. Οι μουντζούρες, το τάγκινγκ, τα συνθήματα, πολιτικά και αθλητικά, αποτελούν μάστιγα. Δεν θέλουμε να κυνηγήσουμε την τέχνη του γκραφίτι αλλά να συνεργαστούμε με τους ανθρώπους που έχουν ταλέντο και θέλουν να δώσουμε νέα πνοή στην πόλη. Μπορούμε να τους υποδείξουμε τοίχους σε πολυκατοικίες, εγκαταλελειμμένα εργοστάσια ή άλλα κτίρια» τονίζει ο αντιδήμαρχος. Στόχος είναι ώσπου να ολοκληρωθεί η εαρινή «επίθεση» καθαρισμού να έχει εξασφαλισθεί η συνέχιση και επέκταση του προγράμματος σε βασικές οδούς όπως Ακαδημίας, 3ης Σεπτεμβρίου και Πειραιώς από Κεραμεικό ως Ομόνοια.
Παράλληλα στο πρόγραμμα ΕΣΠΑ έχει ενταχθεί η συντήρηση 100 αγαλμάτων. Μεγαλύτερη πρόκληση; Το άγαλμα του Ελευθερίου Βενιζέλου στο Πάρκο Ελευθερίας. «Δεν φαντάζεστε πόσα κιλά χρώμα έχουμε βγάλει τόσα χρόνια. Το καλοκαίρι του 2011 καθαρίζαμε το ένα μεσημέρι και το άλλο πρωί ήταν πάλι μουντζουρωμένο, σε σημείο να το φωτογραφίζουμε για να έχουμε αποδεικτικά ότι καθαρίστηκε. Εφέτος πια οι παρεμβάσεις έχουν μειωθεί σε ποσοστό 90%» περιγράφει ο κ. Βαρελάς.
Οσο για το πολύπαθο Πεδίον του Αρεως, «από τον Σεπτέμβριο έχουμε παρέμβει μια φορά για καθαρισμό στις βάσεις των αγαλμάτων, κυρίως από συνθήματα, μαζί με τον Δήμο Αθηναίων και την Αρχαιολογία. Σήμερα υπάρχει πρόβλημα μόνο στη βάση του αγάλματος του έφιππου Κωνσταντίνου Α’ και τριών προτομών» αναφέρει στο «Βήμα» η αντιπεριφερειάρχης Κεντρικού Τομέα κυρία Ερμίνα Κυπριανίδου.

Αποκατάσταση
Πιάνουν δουλειά από τη Δευτέρα
Το εργοτάξιο στήθηκε το πρωί της Δευτέρας και οι εργασίες της αποκατάστασης ξεκίνησαν. «Μπορούμε να αποκαταστήσουμε και τον τοίχο και τα μάρμαρα χωρίς να τα φθείρουμε» λέει στο «Βήμα» ο πρύτανης κ. Γιάννης Γκόλιας. «Είμαστε σε έναν βαθμό τυχεροί διότι το υλικό που μπήκε πάνω στο μάρμαρο έκανε την ελάχιστη ζημιά».
Ηδη την περασμένη Παρασκευή πραγματοποιήθηκε πιλοτική εφαρμογή για την τελική πρόταση που υπεβλήθη προς έγκριση στο υπουργείο Πολιτισμού και Παιδείας με άμεσες διαδικασίες λόγω της κρισιμότητας της κατάστασης. «Εμείς λέμε ότι θα αρχίσουμε τη Δευτέρα και θα τελειώσουμε σε περίπου τρεις εβδομάδες» λέει ο πρύτανης, σημειώνοντας ότι το χρονοδιάγραμμα περιλαμβάνει και το στήσιμο του εργοταξίου. «Θα δείξουμε πως είμαστε ΕΜΠ των έργων και όχι των λόγων».

Φύλαξη

«Οι κάμερες δεν είναι λύση»
Η συζήτηση για τον «βανδαλισμό» των νεότερων μνημείων δεν σταματά με την ολοκλήρωση της αποκατάστασής τους. «Εστω ότι εμείς τελειώνουμε με την αποκατάσταση. Πώς θα φυλαχθεί το κτίριο; Εχουμε θέσει αυτό το θέμα στον υπουργό Πολιτισμού. Ολοι οι αρμόδιοι θα πρέπει να αναζητήσουμε από κοινού μια λύση. Αν καταλήξω να μην έχω άλλη δουλειά από το να σκέφτομαι μη τυχόν και μου το χαλάσουν, θα έχω αποτύχει ως πρύτανης» δηλώνει ο πρύτανης του Πολυτεχνείου κ. Γιάννης Γκόλιας. «Μακάρι αυτό το γεγονός να πυροδοτήσει αυτή τη συζήτηση και να μπορέσουμε να βγάλουμε κάτι χρήσιμο. Να βγει από το κακό κάτι καλό. Θα είναι πολύ μεγάλη προσφορά για την πόλη και για όλα τα κτίρια νεοτέρων μνημείων».

«Οι κάμερες θα μπορούσαν να λύσουν το πρόβλημα. Στα ξένα πανεπιστήμια δεν υπάρχουν όμως κάμερες γιατί δεν χρειάζεται. Οι φοιτητές ξέρουν πού βρίσκονται και για ποιον λόγο και το σέβονται. Υπάρχει μια διαφορετική συνείδηση» σημειώνει ο καθηγητής κ. Γιακουμακάτος. Από την πλευρά του ο πρύτανης του ΕΜΠ αναφέρει: «Ας μπει και αυτό στη δημόσια συζήτηση. Κατά τη γνώμη μου οι κάμερες είναι ένα πράγμα πολύ ευαίσθητο μέσα σε ένα κτίριο που έχει σχέση με την εκπαίδευση. Αν δεν πείσουμε την κοινωνία θα τις σπάσουν, θα βρουν τρόπο να το κάνουν».

«Η Αρχή για την προστασία των προσωπικών δεδομένων έχει δώσει δυνατότητα για την τοποθέτηση καμερών στα αγάλματα της πόλης, όμως το ζήτημα δεν είναι εκεί, είναι θέμα συμπεριφοράς και νοοτροπίας» υπογραμμίζει ο αντιδήμαρχος κ. Βαρελάς. «Ολο αυτό το ζήτημα θα πρέπει να το αντιμετωπίσουμε και με ευρύτερες κοινωνικές, πολιτικές και πολιτιστικές δράσεις αναστήλωσης της ελπίδας των νέων που θα αλλάξει τα χρώματα και τον τρόπο με τα οποία εκφράζονται» καταλήγει η καθηγήτρια κυρία Μοροπούλου.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ