Τέχνη και Πόλεμος

Εκατό χρόνια μετά τη σύρραξη που έβγαλε τον κόσμο από τον «μακρό 19ο αιώνα» ωθώντας τον βίαια στον 20ό, η επέτειος της έκρηξης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στις 28 Ιουλίου 1914 λειτούργησε ως μείζονα αφορμή ιστορικού αναστοχασμού και αναψηλάφησης. Κύριο άξονα των πολλαπλών τίτλων της διεθνούς ιστοριογραφίας αποτέλεσε η πορεία προς τη σύγκρουση, το αναπότρεπτο ή το αποτρέψιμό της, ο ρόλος της αλληλεπίδρασης στρατιωτικών συμμαχιών, πολιτικών συγκυριών, κοινωνικοοικονομικών δομών και προσωπικών ευθυνών σε όσα οδήγησαν στην ανατροπή του γεωγραφικού αλλά και του νοητικού χάρτη της εποχής.

Η ρήξη προπαντός με το προπολεμικό διανοητικό τοπίο, εξίσου σημαντική με εκείνη του εδαφικού, αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στην ανθολογία «Nothing but the Clouds Unchanged: Artists in World War I» (εκδ. Getty Research Institute), προορισμένη να συνοδεύσει την έκθεση «World War I: War Images, Images of War» που εγκαινιάστηκε στις 18 Νοεμβρίου στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Γκέτι του Λος Αντζελες. Υπό την επιμέλεια των Γκόρντον Χιουζ και Φίλιπ Μπλομ, το βιβλίο επικεντρώνεται στη σχέση μεταξύ τέχνης και Α’ Παγκοσμίου Πολέμου διερευνώντας την εμπειρία δεκατεσσάρων καλλιτεχνών.

Διακεκριμένα ονόματα όπως αυτά των Γκέοργκ Γκρος, Οτο Ντιξ, Ζορζ Μπρακ, Κάρλο Κάρα, Οσκαρ Κοκόσκα, πρωτοπόρων ποικίλων τάσεων (νταντά, φουτουρισμός, κυβισμός, εξπρεσιονισμός), προσωποποιούν όλες τις εκφάνσεις της επίδρασης της σύρραξης στο καλλιτεχνικό έργο.

Ο πολεμοχαρής προπολεμικά φουτουριστής Κάρα καταφεύγει σε μεταφυσικές αναπαραστάσεις στον μεσοπόλεμο, ο κυβιστής Ζορζ Μπρακ ενσωματώνει τα βιώματα των χαρακωμάτων στη ζωγραφική του χωρίς να αποστασιοποιηθεί στυλιστικά από το προηγούμενο έργο του, ο Γκέοργκ Γκρος βγαίνει από το πεδίο της μάχης ως η κατ’ εξοχήν φιγούρα που θα ταυτιστεί με την οπτική αναπαράσταση του κλίματος της γερμανικής Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, ασκώντας της ταυτόχρονα ανελέητη κριτική.

Ενδεικτική επίσης είναι η διακριτή περίπτωση του φωτογράφου, σκηνοθέτη, σκηνογράφου και καθηγητή στη σχολή του Bauhaus Λάζλο Μοχόλι – Νάγκι, για τον οποίο η θητεία στο πυροβολικό της Αυστρο-ουγγαρίας, σημειώνει η Κάρεν Ρόζενμπεργκ σε σχετικό άρθρο της στους «New York Times», υπήρξε έναυσμα κατανόησης «νέων τρόπων θέασης των πραγμάτων μέσω της τεχνολογίας». Από κοινού βιβλίο και έκθεση αποβαίνουν τελικά εμφατικοί δείκτες της τομής που θέτει το κομβικό γεγονός του 20ού αιώνα στην τέχνη του.