Θανάση Λάλα: Το βιβλίο της ζωής, πρόλογος: Σταύρος Ψυχάρης, τόμοι Α+Β, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1996.
Οι αναγνώστες του «Βήματος» είναι εξοικειωμένοι από καιρό με τις συνεντεύξεις του Θανάση Λάλα. Τώρα, είκοσι από αυτές, σε χωριστά τεύχη που συσκευάζονται σε δύο κασετίνες, κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Την έκδοση προλογίζει ο διευθυντής του «Βήματος» κ. Σταύρος Ψυχάρης, μιλώντας με θέρμη και τονίζοντας τις δημοσιογραφικές αρετές του Θανάση Λάλα.
Αποτελεί κοινό τόπο, για όσους τουλάχιστον ασκούν το επάγγελμα ή έχουν περάσει από αυτό, ότι η συνέντευξη είναι μια από τις δυσκολότερες εργασίες ενός δημοσιογράφου. Για να πάρεις τις κατάλληλες απαντήσεις πρέπει να υποβάλεις τις κατάλληλες ερωτήσεις. Κυρίως όμως: να συλλάβεις τον ψυχισμό του συνεντευξιαζομένου. Η ώρα, η διάθεση, οι συνθήκες και οι ιδιαιτερότητές του είναι στοιχεία κρίσιμα που μπορούν να καθορίσουν αποφασιστικά την έκβαση μιας συνέντευξης. Το «ξεκλείδωμα» της προσωπικότητας δεν απαιτεί μόνο γνώση και ευαισθησία από την πλευρά του ερωτώντος, αλλά και πρωτίστως ταλέντο: το ένστικτο να διακρίνει, από την αρχή σχεδόν, αυτό που καλύπτουν οι χαμηλοί φωτισμοί, την απόχρωση που κρύβει μια γενική διατύπωση και από εδώ ξεκινώντας να οδηγήσει τη συζήτηση σε εκείνο το ειδικό πεδίο όπου αναπτύσσονται η ιδιαιτερότητα και η προσωπικότητα ενός πασίγνωστου ανθρώπου, την ιδιοσυγκρασία του οποίου ωστόσο δεν γνωρίζει.
Βιβλίο της ζωής ονομάζει τις συνεντεύξεις του ο Λάλας, που σημαίνει: αυτό που εισπράττει κατ’ εξοχήν ο αναγνώστης δεν είναι το δημόσιο πορτρέτο μιας προσωπικότητας, αλλά το πώς η προσωπικότητα τούτη αναδεικνύεται και δένεται με την ανθρώπινη ποιότητά της. Κανένας όμως δεν «ανοίγει» τον ψυχισμό του αν αυτός που βρίσκεται απέναντί του και τον «ανακρίνει» δεν κάνει το ίδιο. Οι κοινοτοπίες και τα τυφλά σχήματα λόγου, που παρατηρούμε συχνά σε άλλες συνεντεύξεις, απουσιάζουν εντελώς από τις αντίστοιχες του Λάλα, ο οποίος μέσα από κάθε απάντηση διακρίνει την επόμενη ερώτηση και αμέσως την υποβάλλει με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να παρακολουθεί μια ζωντανή συνομιλία και όχι μια παράθεση πληροφοριών υπό μορφή ερωταπαντήσεων.
Οι εξοντωτικά απλές, ορισμένες φορές, ερωτήσεις του Λάλα αποτελούν βασικό συστατικό της τεχνικής του: να αιφνιδιάζει παραμένοντας οικείος και να ανοίγει, ταυτοχρόνως, τη συνομιλία. Ο προφορικός κόσμος κάθε ανθρώπου, ακόμη κι αν πρόκειται για άτομο περίβλεπτο, απρόσιτο ή εκ φύσεως δύσπιστο, είναι εκείνος που ανταποκρίνεται και στην αληθινή του φύση. Ο καθένας μπορεί να ξαναγίνει για λίγο εκείνο που κάποτε υπήρξε με διαφορετικό τρόπο. Ενας συγγραφέας στη ζωντανή συνομιλία του μπορεί να είναι τόσο συναρπαστικός όσο και στα βιβλία του. Το ίδιο και ένας διάσημος μουσικός ή σκηνοθέτης.
Ο ερωτών δεν μπορεί να αιφνιδιάζεται και αν αυτό συμβεί, θα πρέπει να μπορεί να αντιδρά. Φαντάζομαι, τώρα, ότι ο οποιοσδήποτε στη θέση του Λάλα που θα ρωτούσε τον Γούντι Αλεν τι τον ενοχλεί περισσότερο, για να εισπράξει την απάντηση «Να είμαι στο Παρίσι και να πρέπει να απαντάω σε ερωτήσεις», δύσκολα θα μπορούσε να φέρει σε πέρας μια συνέντευξη που ξεκινούσε με τέτοιες αρνητικές προϋποθέσεις. Διακρίνοντας όμως αμέσως την αμυντική στάση του μανιωδώς αυτοψυχαναλυόμενου, ο Λάλας τον ρωτά αν φοβάται τους γιατρούς, και από εκεί και πέρα η δυσπιστία εξαφανίζεται.
Οι συνεντεύξεις του Λάλα θα μπορούσαν να ενταχθούν στη Νέα Δημοσιογραφία, που αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας. Αν ήθελε να βρει κανείς το αντίστοιχό τους στον διεθνή χώρο θα έπρεπε να ανατρέξει στις παλαιότερες συνεντεύξεις του αμερικανικού «Playboy» και του «Interview» του Αντι Γουόρχολ. Υποδειγματικές αν και σε διαφορετικό χώρο είναι επίσης οι συνεντεύξεις συγγραφέων στο «Paris Review». Οπως στο ρεπορτάζ ο υποκειμενικός παράγοντας (οι προσωπικές αντιδράσεις του ρεπόρτερ) φωτίζει και χρωματίζει τα γεγονότα, έτσι και στη συνέντευξη ο ερωτών βοηθά την προσωπικότητα από την οποία παίρνει συνέντευξη να σπάσει τα στεγανά της δημόσιας εικόνας της και να ταυτιστεί με τον εαυτό της, γιατί η μεγάλη διασημότητα μπορεί να είναι και μια φυλακή. Πέραν όμως αυτού μέσα από τη συνέντευξη ενός δημιουργού η ανάδυση της ιδιωτικής εικόνας από τη δημόσια συμβάλλει στην ανάδειξη της δημιουργίας σε αναπόσπαστο τμήμα του κόσμου που μας περιβάλλει ή, καλύτερα, σε προέκταση, έκφραση και ταυτότητά του. Η προσωπικότητα είναι μικρογραφία και ταυτόχρονα προβολή του κόσμου. Τα «δημόσια» μυστικά που έρχονται στην επιφάνεια κάνουν δικό μας τον κόσμο των άλλων έναν κόσμο ενιαίο, ο οποίος δεν είναι στατιστικό άθροισμα γεγονότων αλλά πραγματικό, ζωντανό και παλλόμενο παρόν.
Καθώς όλες σχεδόν οι συνεντεύξεις του Θανάση Λάλα βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο ποιότητας, είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τις καλύτερες και εδώ θα μπορούσα απλώς να αναφέρω τις προσωπικές μου προτιμήσεις, που εντοπίζονται στις συνεντεύξεις του Εκο, του Οε και του Κουστουρίτσα. Αντίθετα με τη δοξασία ότι η λογοτεχνία και η δημοσιογραφία δεν συναντώνται, όταν το επίπεδο είναι εκατέρωθεν υψηλό τα κοινά σημεία τους αυξάνονται. Χωρίς αμφιβολία, στην επιμονή, στην επινοητικότητα και στις αναμφισβήτητες ικανότητες του Θανάση Λάλα οφείλεται η ανάπτυξη του επιπέδου της συνέντευξης στον ελληνικό Τύπο. Της έδωσε έναν μοντέρνο αέρα και την απήλλαξε από τον επαρχιωτισμό και τις κοινοτοπίες, αποδεικνύοντας ότι ταλέντο δεν είναι μόνο να μιλάς ο ίδιος αλλά, όπως υποστήριξε ο Απντάικ, «να μπορείς να μιλάς με τις φωνές άλλων ανθρώπων».
Ο κ. Αναστάσης Βιστωνίτης είναι συγγραφέας.
