«Τα μουσεία είναι χώροι διατήρησης, εκπαίδευσης και προστασίας του ιερού. Πρέπει να αποδώσουμε τις ίδιες αξίες και στους ωκεανούς μας». Η φράση ανήκει στον βραβευμένο γλύπτη, οικολόγο και υποβρύχιο φωτογράφο Τζέισον Ντεκέρς Τέιλορ, τον επονομαζόμενο και «Ζακ-Ιβ Κουστό του κόσμου της τέχνης».

Και αυτός ο χαρακτηρισμός δεν έχει προέλθει τυχαία, καθώς τα τελευταία 19 χρόνια δημιουργεί υποβρύχια μουσεία και πάρκα γλυπτικής κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας σε όλον τον κόσμο, έχοντας «βυθίσει» πάνω από 1.200 έργα, όντας ένας από τους πρώτους που θεώρησε τον υποβρύχιο κόσμο ως δημόσιο πεδίο τέχνης, με τα γλυπτά του να είναι έμπλεα κοινωνικών και περιβαλλοντικών μηνυμάτων.

Γεννημένος το 1974 από βρετανό πατέρα και μητέρα από τη Γουιάνα, από την ηλικία των οκτώ ετών άρχισε να εξερευνά τον θαλάσσιο βυθό, όντας γοητευμένος από τις απεριόριστες δυνατότητες που έχει «ως φυσικός χώρος εξερεύνησης αλλά και ως πνευματικός τόπος διαφυγής», όπως έχει δηλώσει χαρακτηριστικά.

Φοιτώντας τη δεκαετία του ’90 στο London Institute of Arts, ο ίδιος επηρεάστηκε από τη λεγόμενη land art. Πρόκειται για ένα καλλιτεχνικό κίνημα το οποίο εμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’60, με τους εκπροσώπους του να δημιουργούν έργα τέχνης «από τη φύση, με τη φύση, για τη φύση», τοποθετώντας τα κατά κύριο λόγο σε εξωτερικούς χώρους ώστε να υπάρχει αλληλεπίδραση με το περιβάλλον γύρω τους, χρησιμοποιώντας κυρίως φυσικά υλικά.

Πριν γίνει διάσημος σε όλον τον κόσμο, ο Τζέισον Ντεκέρς Τέιλορ εργάστηκε για κάποια χρόνια κατασκευάζοντας σκηνικά για θέατρα αλλά και για εμπορικές εκθέσεις. Η ανάγκη του όμως να αφιερώσει τον εαυτό του σε κάτι που θα είχε «νόημα και θετικό αντίκτυπο», όπως έχει δηλώσει, ήταν επιτακτική.

Ήταν λοιπόν το 2006 όταν απέκτησε διεθνή αναγνώριση με τη δημιουργία του πρώτου υποβρύχιου πάρκου γλυπτών στον κόσμο, ανοιχτά των ακτών της Γρενάδας.

Πρόκειται για το περίφημο υποβρύχιο πάρκο γλυπτών του κόλπου Moilinere, το οποίο μάλιστα διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην απόφαση της κυβέρνησης να ανακηρύξει την περιοχή Εθνική Θαλάσσια Προστατευόμενη Ζώνη.

Τα οφέλη

Οι γλυπτικές εγκαταστάσεις του Τζέισον Ντεκέρς Τέιλορ έχουν πολυεπίπεδα οφέλη, καθώς συνδυάζουν την τέχνη με το έντονο κοινωνικό σχόλιο και την ίδια στιγμή συμβάλλουν ενεργά στην αποκατάσταση και ενίσχυση της θαλάσσιας ζωής.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ζούμε σε μια εποχή που ολόκληροι κοραλλιογενείς ύφαλοι απειλούνται από την αύξηση της θερμοκρασίας των θαλάσσιων υδάτων, τη μεταβολή της οξύτητας, τη ρύπανση αλλά και την υπεραλίευση ειδών.

Είναι ενδεικτικό μάλιστα ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχει χαθεί πάνω από το 40% των φυσικών κοραλλιογενών υφάλων του πλανήτη, ενώ το Παγκόσμιο Ινστιτούτο Πόρων προβλέπει ότι έως το 2030 θα κινδυνεύει το 90% των υφιστάμενων υφάλων, ενώ μέχρι το 2050 ενδέχεται να απειλείται το σύνολό τους.

Είναι γεγονός λοιπόν ότι αυτή η καταστροφή των θαλάσσιων οικοσυστημάτων καθιστά αναγκαίες παρεμβάσεις, όπως τη δημιουργία τεχνητών υφάλων – και πράγματι, τα έργα του Τέιλορ λειτουργούν ακριβώς με αυτόν τον τρόπο.


Συγκεκριμένα, δημιουργούνται από ειδικό τσιμέντο κατάλληλο για θαλάσσια χρήση, ουδέτερου pH και χαμηλών εκπομπών άνθρακα, χωρίς τοξικά υλικά. Το υλικό αυτό είναι εξαιρετικά ανθεκτικό και έχει τραχιά υφή που ενθαρρύνει τις προνύμφες των κοραλλιών να προσκολληθούν και να αναπτυχθούν, ενώ οι γωνίες που δημιουργούνται σε όλο το γλυπτό παρέχουν ιδανικό καταφύγιο σε ψάρια και καρκινοειδή.

Ο χρόνος εγκατάστασης των γλυπτών είναι επίσης σημαντικός, ώστε να διασφαλιστεί ότι θα βρίσκονται στη θέση τους πριν από την αναπαραγωγή των κοραλλιών, αλλά όχι τόσο νωρίς ώστε να αποικιστούν από άλλα θαλάσσια είδη, πριν τα κοράλλια προλάβουν να «εδραιωθούν».

Η θέση εγκατάστασής τους επίσης εξετάζεται προσεκτικά με γνώμονα να μεγιστοποιηθεί η θετική περιβαλλοντική επίδραση.

Σε πολλές περιπτώσεις, τα έργα του Τέιλορ τοποθετούνται μακριά από τους υπάρχοντες υφάλους, ώστε να ενισχυθεί η βιοποικιλότητα, αλλά και για να απομακρυνθούν οι τουρίστες από τα ευαίσθητα οικοσυστήματα και τα εύθραυστα κοράλλια των υπαρχόντων υφάλων, όπου οι δύτες μπορεί να προκαλέσουν περισσότερο κακό παρά καλό με την καλοπροαίρετη περιέργειά τους.

Τα οφέλη είναι πολλαπλά όμως και για την επιστημονική κοινότητα, καθώς οι ερευνητές με αυτόν τον τρόπο έχουν τη δυνατότητα να μελετήσουν την εξέλιξη ενός οικοσυστήματος από τη στιγμή της δημιουργίας του μέχρι την πλήρη του ανάπτυξη.

Και μην ξεχνάμε τα οικονομικά οφέλη που προκύπτουν, καθώς τα υποβρύχια αυτά πάρκα δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας, όπως για παράδειγμα ξεναγών, συνοδών καταδύσεων, οδηγών σκαφών με γυάλινο πυθμένα κ.λπ.

Ευαισθητοποίηση

Η επίσκεψη σε ένα από τα υποβρύχια μουσεία του Τέιλορ μοιάζει να είναι μια ευκαιρία για τον επισκέπτη να διευρύνει τη σκέψη του.

Στόχος άλλωστε του καλλιτέχνη φαίνεται ότι είναι οι γλυπτικές του εγκαταστάσεις να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην καλλιέργεια της φροντίδας και της κατανόησης του θαλάσσιου κόσμου, ενθαρρύνοντας τον προβληματισμό εν γένει για την κατάσταση του πλανήτη, αλλά και για ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα.

Αν και κάθε ομάδα γλυπτών μπορεί να εκληφθεί ως μέρος ενός ενιαίου μουσειακού συνόλου, το κάθε έργο φέρει ένα δικό του, προσωπικό μήνυμα.

Μέσα από τις μορφές που συνθέτουν κάθε εγκατάσταση, ο καλλιτέχνης ασκεί τις περισσότερες φορές ένα υπαινικτικό κοινωνικό σχόλιο. Για παράδειγμα, ένα ζευγάρι που βγάζει σέλφι, ένας άνδρας βυθισμένος στον καναπέ ή και το περίφημο γλυπτό του «Η σχεδία της Λαμπεντούζα», που απεικονίζει μια βάρκα να μεταφέρει πρόσφυγες προς το άγνωστο μέλλον τους, αντανακλούν σκηνές της σύγχρονης σκληρής μας πραγματικότητας.

Ο επισκέπτης μπορεί πολλές φορές να δει τον εαυτό του στις φιγούρες αυτών των γλυπτών, με το υποβρύχιο περιβάλλον να δημιουργεί μια ατμόσφαιρα «εξωπραγματικής αντανάκλασης». Την ίδια στιγμή, κάθε έργο τέχνης «ζωντανεύει» μέσω της ένωσής του με τη θαλάσσια ζωή που προσκολλάται σε αυτό, ενώ δημιουργείται μια ξεχωριστή αλληλεπίδραση μεταξύ τους.

Καθώς ο χρόνος κυλά, κάθε γλυπτό υφίσταται μια αργή μεταμόρφωση. Οι αρχικές του γραμμές σβήνουν σταδιακά, σκεπασμένες από τη ζωή που γεννιέται επάνω του.

Από την Κύπρο μέχρι την Αυστραλία

Τα υποβρύχια μουσεία του Τζέισον Ντεκέρς Τέιλορ εκτείνονται σε όλον τον κόσμο: από το Μεξικό και τις Μπαχάμες μέχρι τη Βρετανία, την Ισπανία, τη Γαλλία αλλά και τη μακρινή Αυστραλία. Μάλιστα, το 2021 ένα μουσείο εγκαινιάστηκε και στη «δική μας γειτονιά» με στόχο τη μετατροπή μιας άγονης αμμώδους έκτασης σε ένα ακμάζον θαλάσσιο περιβάλλον.

Ο λόγος για το Υποβρύχιο Μουσείο Γλυπτικής Αγίας Νάπας (MUSAN) στην Κύπρο, το οποίο λειτουργεί χωρίς εισιτήριο, με την υποθαλάσσια είσοδό του να βρίσκεται περίπου 200 μέτρα από την παραλία της Περνέρας. Εκεί οι επισκέπτες μπορούν να εξερευνήσουν 93 έργα τέχνης, τα οποία βρίσκονται 8-10 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του νερού.

Το MUSAN έχει μάλιστα οριστεί με υπουργικό διάταγμα ως μία από τις έξι Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές με τεχνητούς υφάλους που δημιουργήθηκε με σκοπό τη βελτίωση των αλιευτικών αποθεμάτων και την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος της Αγίας Νάπας.

Οι επισκέπτες στο μουσείο μπορούν είτε να είναι πιστοποιημένοι δύτες είτε να είναι ακόμη κολυμβητές με μάσκα και αναπνευστήρα, καθώς υπάρχει εξαιρετική ορατότητα έως και 20 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο καθένας δηλαδή μπορεί να επισκεφθεί το MUSAN δωρεάν, αλλά συνίσταται να κάνει κράτηση μέσω μίας από τις εγκεκριμένες σχολές καταδύσεων.

Το τελευταίο πρότζεκτ του Τζέισον Ντεκέρς Τέιλορ μας πηγαίνει στα νερά της Ιαπωνίας και στο νησί Tokunoshima. Στο επίκεντρο θα δεσπόζει ένα μοναδικό γλυπτό 50 τόνων – ένα μνημείο που συμβολίζει τον ωκεανό ως πηγή της ζωής και μήτρα του πλανήτη.

Η μορφή του γλυπτού είναι εμπνευσμένη από την πολυδιάστατη Ιαπωνίδα Kiko Mizuhara, διάσημο μοντέλο, ηθοποιό, τραγουδίστρια και σχεδιάστρια. Το έργο έχει σχεδιαστεί με προσοχή ώστε να υποστηρίζει την τοπική θαλάσσια βιοποικιλότητα και αναμένεται να τοποθετηθεί στη θέση του αυτό το καλοκαίρι, σύμφωνα πάντα με πληροφορίες από το επίσημο site του καλλιτέχνη.

Η εγκατάστασή του σε βάθος μόλις 5 μέτρων θα προσφέρει εξαιρετική προσβασιμότητα και στους λάτρεις της κατάδυσης με αναπνευστήρα. Στις 20 Απριλίου μάλιστα ο ίδιος ο Τέιλορ, μέσα από τον λογαριασμό του στο Instagram, παρουσίασε εικόνες του εντυπωσιακού αυτού γλυπτού.

Τελικό συμπέρασμα; Ο Τζέισον Ντεκέρς Τέιλορ δεν δημιουργεί για να εντυπωσιάσει. Δημιουργεί για να αφυπνίσει. Οι υποβρύχιες εγκαταστάσεις του λειτουργούν τελικά ως «υπόγειοι ναοί στοχασμού», αναζωογονώντας παράλληλα τη θαλάσσια ζωή, προσκαλώντας τελικά τον επισκέπτη να «κολυμπήσει» μέσα στην ευθύνη του. Και αν κάτι αφήνουν στο τέλος, είναι το αίσθημα ότι η τέχνη, όταν συνδέεται με το συλλογικό καλό, μπορεί να γίνει καταλύτης αλλαγής.