Ο καιρός τρελάθηκε – Το δυστοπικό σύμπαν της κλιματικής κρίσης

Κάποτε μιλούσαμε για τα «τερτίπια του καιρού» περιγράφοντας με τρόπο παιγνιώδη και ανάλαφρο τις ξαφνικές, σύντομες, εκτός εποχής δροσιστικές μπόρες, τα ενισχυμένα μποφόρ, εκείνο το λίγο χιόνι στα βόρεια προάστια της Αθήνας που όσοι ζούσαμε στο κέντρο παρακαλούσαμε να φτάσει και στις γειτονιές μας «για να δούμε και εμείς άσπρη μέρα» – άλλο ένα λογοπαίγνιο που μας άρεσε πολύ.

Τώρα – βρε πώς αλλάζουν οι καιροί! -, τα τερτίπια μοιάζουν εφιάλτες. Φωτιές που τρέχουν γρηγορότερα και από τα πιο προηγμένα πυροσβεστικά και εξαπλώνονται σε χρόνο dt, σκορπίζοντας τον όλεθρο. Ποτάμια που ξεχειλίζουν και παίρνουν μαζί τους χωριά, νοικοκυριά, κοπάδια ζώων (αυτά τα άμοιρα τα ζώα!) και ανθρώπινες ζωές. Ενας ουρανός που σκοτεινιάζει μέσα στο καταμεσήμερο, όχι γιατί θα βρέξει, αλλά γιατί το σύμπαν γύρω μας φλέγεται. Καταιγίδες και χαλαζοπτώσεις τρομακτικής έντασης που δεν λένε να κοπάσουν και θαλασσοταραχές μυθιστορηματικές, με ανέμους που φτάνουν τα έντεκα μποφόρ! Ο κόσμος μας κατακαίγεται, βράζει, πνίγεται, παρασύρεται από θυελλώδεις βοριάδες και νοτιάδες και εμείς τι κάνουμε; Τον βλέπουμε με τάση αυτοκτονική να καταστρέφεται, τελευταίοι αυτόπτες μάρτυρες της κοινωνίας των ανθρώπων;

Η Εποχή της Φωτιάς

Προσφάτως το Ισραήλ ετέθη σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, με πρωτοφανείς πυρκαγιές να έχουν κυκλώσει την Ιερουσαλήμ. Μεγάλες εκτάσεις κάηκαν, δεκάδες άτομα μεταφέρθηκαν σε νοσοκομεία εξαιτίας εισπνοής καπνού αλλά και λόγω εγκαυμάτων. Μιλώντας σε δημοσιογράφους, ο Μπενιαμίν Νετανιάχου ανακοίνωσε ότι δεκάδες άτομα είχαν συλληφθεί ως ύποπτα εμπρησμού, ενώ ο επικεφαλής της Πυροσβεστικής έκανε λόγο για τη μεγαλύτερη πυρκαγιά που έχει ξεσπάσει στη χώρα την τελευταία δεκαετία.

Ακόμα και αν επρόκειτο για δολιοφθορά, οι αφύσικα υψηλές για την εποχή θερμοκρασίες που επικρατούσαν στην περιοχή και οι δυνατοί άνεμοι ήταν οι δύο κύριοι λόγοι για τους οποίους οι φλόγες εξαπλώθηκαν τόσο εύκολα και έφτασαν τόσο μακριά. Μερικούς μήνες νωρίτερα, οι δραματικές, πρωτοφανείς πυρκαγιές στην Καλιφόρνια κατέκαιγαν τεράστιες κατοικημένες εκτάσεις και κατέστρεφαν χιλιάδες σπίτια. Ο κυβερνήτης της αμερικανικής Πολιτείας, Γκάβιν Νιούσομ, είχε χαρακτηρίσει την κατάσταση «άνευ προηγουμένου».

Σύμφωνα με τα στοιχεία των κλιματολόγων, η περιοχή βιώνει τη μεγαλύτερη ξηρασία της τελευταίας 150ετίας, γεγονός που σε συνδυασμό με ανέμους ταχύτητας που ξεπερνούσε και τα 160 χιλιόμετρα ανά ώρα, εξηγεί εύκολα την εξάπλωση της πύρινης κόλασης. Οι κάτοικοι των Pacific Palisades, της Pasadena, του Malibu και άλλων περιοχών που εμείς μαθαίναμε από τις μεγάλες κινηματογραφικές παραγωγές του Χόλιγουντ, είδαν με τον πιο δραματικό τρόπο την κλιματική κρίση να εκδηλώνει το αποτρόπαιο και τρομακτικό πρόσωπό της μπροστά στα μάτια τους, στερώντας τους τις περιουσίες τους, καταστρέφοντας το υποδειγματικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούσαν, παίρνοντας ακόμα και ανθρώπινες ζωές. Τέτοιες πυρκαγιές στην περιοχή θα γίνονται όλο και πιο συχνές, όλο και πιο δυνατές, προειδοποίησαν οι επιστήμονες.

Μόνο εκεί; Ρεκόρ καμένων εκτάσεων είχε καταγραφεί στον Καναδά το 2023. Η Ισπανία και η Πορτογαλία καίγονται όλο και πιο συχνά, ειδικά τους μήνες με τις υψηλές θερμοκρασίες. Αλλά και στην Ελλάδα, το καλοκαίρι του 2023, η Ρόδος και η Κέρκυρα έγιναν πρωτοσέλιδα σε διεθνή Mέσα λόγω των πυρκαγιών που ξέσπασαν εκεί. Σε έκθεση του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και της WWF Ελλάς, το 2024 καταγράφηκε στη χώρα μας σημαντική αύξηση του αριθμού των πυρκαγιών κατά 42% σε σύγκριση με τον μέσο όρο της περιόδου μεταξύ 2006 και 2023.

Αλλη έκθεση για το 2024, αυτή τη φορά της Υπηρεσίας για την Κλιματική Αλλαγή «Κοπέρνικος», έδειχνε πως η Γηραιά Ηπειρος θερμαίνεται πλέον δύο φορές πιο γρήγορα σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο. Την ίδια χρονιά, το 2024, σχεδόν το ένα τρίτο του δικτύου των ποταμών της Ευρώπης υπερέβη τα κρίσιμα όρια πλημμύρας.

Ρόδος, λίγο μετά το πέρασμα της φωτιάς

Το νερό ως εχθρός

Γιατί το πρόβλημα δεν είναι μόνο οι πυρκαγιές. Είναι και οι δραματικές πλημμύρες που πλήττουν δεκάδες χώρες σε όλον τον πλανήτη, ακόμα και εκείνες που μέχρι πρότινος δεν αντιμετώπιζαν τέτοιου είδους προβλήματα. Τον Αύγουστο του 2023, η Σλοβενία έζησε τις χειρότερες πλημμύρες στην πρόσφατη ιστορία της. Μόνο μέσα σε μία ημέρα η Πυροσβεστική εκλήθη για 3.700 επιχειρήσεις διάσωσης. Στις 11 Σεπτεμβρίου της ίδιας χρονιάς, ένα ορμητικό ποτάμι λάσπης στην πόλη Ντέρνα της Λιβύης άφησε πίσω του περισσότερους από 11.000 νεκρούς. Οι έντονες βροχοπτώσεις που σχετίζονται με το Ελ Νίνιο προκάλεσαν ακραία καιρικά φαινόμενα – δυνατούς ανέμους, πλημμύρες, κατολισθήσεις, χαλαζοπτώσεις – σε ολόκληρη την Ανατολική Αφρική.

Η καταιγίδα Μπόρις που έπληξε την Κεντρική Ευρώπη το 2024 προκάλεσε μέσα σε πέντε ημέρες βροχόπτωση ισοδύναμη με τη βροχόπτωση τριών μηνών, προκαλώντας τεράστια προβλήματα και ζημιές σε οκτώ χώρες. To Ηνωμένο Βασίλειο, η Ισπανία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ελβετία αντιμετώπισαν τους τελευταίους μήνες, η μία μετά την άλλη, τον εφιάλτη των πλημμυρών, την ίδια στιγμή που χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης γνώριζαν το μεγαλύτερης διάρκειας κύμα καύσωνα – 13 ημέρες – που έχει καταγραφεί ποτέ στην περιοχή.

Πλημμυρισμένη επιχειρηματική περιοχή κοντά στην πόλη Κάμνικ της Σλοβενίας, Παρασκευή 4 Αυγούστου 2023

Εξαιτίας της αδιάκοπης, επί σειρά ημερών, βροχόπτωσης και της υπερχείλισης των ποταμών τον περασμένο Οκτώβριο, πλημμύρισαν μεγάλες περιοχές γύρω από τις πόλεις Μπολόνια, Μόντενα, Ρέτζιο Εμίλια, Ραβένα και Πιατσέντσα στην Ιταλία. Και όσο το νερό ανέβαινε, κατέρρεαν όχι μόνο σπίτια αλλά και η πεποίθηση ότι είμαστε ασφαλείς εδώ στην Ευρώπη. Γιατί αυτό – το ιταλικό – ήταν ένα μόνο από τα σφοδρά κύματα κακοκαιρίας που πλήττουν τα τελευταία χρόνια τη γειτονιά μας.

Πλημμύρες κοντά στη Μοντένα της Ιταλίας

Οσα παίρνει ο άνεμος 

Αγριες και οι διαθέσεις του Αιόλου, του ορισμένου από τον Δία διαχειριστή των ανέμων. Η καταιγίδα Eowyn έπληξε το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία με ανέμους που έσπασαν ρεκόρ και εξαιτίας των οποίων ακυρώθηκαν περισσότερες από 1.000 πτήσεις. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 2023 σημειώθηκαν πάνω από 1.200 ανεμοστρόβιλοι, αριθμός που ξεπερνά κατά πολύ τους μέσους όρους της προηγούμενης δεκαετίας. Στις νότιες Πολιτείες, στον Μισισιπή, στην Αλαμπάμα και στο Τέξας, μικρές πόλεις σβήστηκαν από τον χάρτη μέσα σε μερικά λεπτά από τέτοιους ισχυρούς, απρόβλεπτους και φονικούς ανέμους.

Η νέα παγκόσμια ανισορροπία των καιρικών συστημάτων έγινε εμφανής και στην Ασία, με την εκδήλωση αιφνίδιων, ακανόνιστων και καταστροφικών μουσώνων. Στο Μπανγκλαντές, στην Ινδία, στο Πακιστάν, ολόκληρα χωριά βούλιαξαν – κυριολεκτικά – κάτω από το νερό. Ο τυφώνας Doksuri σάρωσε μεταξύ άλλων την Κίνα και την Ταϊβάν, αφήνοντας πίσω του δεκάδες νεκρούς και ζημιές δισεκατομμυρίων. Στην Αμερική, ο τυφώνας Idalia χτύπησε τη Φλόριντα με ανέμους ταχύτητας 200 χιλιομέτρων ανά ώρα. Οι επιστήμονες δεν είναι, για άλλη μια φορά, αισιόδοξοι, καθώς θεωρούν πως τέτοιοι τυφώνες και κυκλώνες όχι μόνο θα πληθαίνουν, αλλά θα γίνονται και πιο απρόβλεπτοι ως προς την κατεύθυνση και την έντασή τους.

Γιγαντιαίος κυκλώνας όπως έχει καταγραφεί από το Διάστημα

Η κανονικότητα του χάους

Πλημμύρες στο Σουδάν, ξηρασία στη Σομαλία, κυκλώνες στη Μαδαγασκάρη, πρωτοφανείς καταιγίδες στις ΗΠΑ… Ολα αυτά τα ακραία φαινόμενα δημιουργούν διαρκώς νέες εστίες αστάθειας. Γιατί, κακά τα ψέματα, δεν είναι πλέον φαινόμενα μεμονωμένα, είναι αλληλένδετα, σημάδια ενός πλανήτη που προσπαθεί να ισορροπήσει την υπερθέρμανση – με τρόπους που καταστρέφουν ό,τι χτίσαμε; – ή που ως ωρολογιακή βόμβα πλησιάζει όλο και με πιο γρήγορους ρυθμούς στη στιγμή της τελειωτικής έκρηξης. Οι επιστήμονες συμφωνούν σχεδόν ομόφωνα ότι η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή ενισχύει την ένταση και τη συχνότητα αυτών των φαινομένων.

Η θερμοκρασία των ωκεανών το 2024 έπιασε τα υψηλότερα όρια που έχουν καταγραφεί ποτέ. Και οι πιο ζεστοί ωκεανοί, μέσω της αύξησης των υδρατμών στην ατμόσφαιρα οδηγούν σε πιο βίαιες και δυνατές καταιγίδες. Η ξηρασία στη μία ήπειρο μπορεί να φέρει πλημμύρες στην άλλη. Ολα συνδέονται, όλα δείχνουν προς ένα μέλλον που μοιάζει όλο και περισσότερο με sci-fi δυστοπία, και οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τα σπίτια τους για να σωθούν. Ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης έχει προβλέψει ότι μέχρι το 2050 οι κλιματικοί πρόσφυγες μπορεί να φτάνουν και τα 216 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο!

Σύμφωνα με ένα ακόμη από τα πιο δραματικά σενάρια, αν οι εκπομπές ρύπων συνεχιστούν με τους σημερινούς ρυθμούς, προβλέπεται άνοδος της θερμοκρασίας που θα ξεπεράσει τους 2,6 βαθμούς Κελσίου έως το 2100, γεγονός που θα οδηγήσει σε μη αναστρέψιμα φαινόμενα. Στο μεταξύ, το 2024 αναδείχθηκε στην πιο ζεστή χρονιά που έχει ζήσει η υφήλιος από τότε που διατηρούνται αρχεία. Και εδώ επανέρχεται το καυτό υπαρξιακό ερώτημα: Η φύση μάς εκδικείται που τόσο πολύ την έχουμε κακομεταχειριστεί; Ή απλώς ανακτά με τον τρόπο της τη δική της ισορροπία, αυτή την ισορροπία που της στερήσαμε με την απληστία και την αλαζονεία μας;

Οποια και αν είναι η αλήθεια, όποιοι και αν είναι οι βαθύτεροι λόγοι που προκαλούν την κλιματική αστάθεια, εμείς καλούμαστε να επιβιώσουμε σε έναν πλανήτη που αλλάζει ταχύτατα, ίσως πιο γρήγορα από όσο μπορούμε να αντέξουμε. Ομως, την ίδια στιγμή παραμένουμε καθηλωμένοι σε μια νωθρή κανονικότητα, αναβάλλοντας τις αποφάσεις που καίνε, αποφεύγοντας τις τομές που πονάνε, φοβισμένοι και άτολμοι, αν όχι εγκληματικά αδιάφοροι. Σαν να ελπίζουμε ότι, αν κάνουμε πως δεν βλέπουμε τη φωτιά, εκείνη θα σβήσει από μόνη της.