Το Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης είναι το πρώτο επαρχιακό μουσείο της Ελλάδας και δεύτερο μετά το Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Αρχισε να οικοδομείται το 1874 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Γ. Κατσαρού και ολοκληρώθηκε στις 23 Ιανουαρίου 1876. Σήμερα φιλοξενεί χιλιάδες ευρήματα από την επαρχία Λακεδαίμονος αλλά και από περιοχές του νομού Λακωνίας που δεν καλύπτονται από τις αρχαιολογικές συλλογές του Γυθείου και της Νεάπολης Βοϊών.

Στις αίθουσές του εκτίθενται ευρήματα που καλύπτουν τη χρονική περίοδο από τη νεολιθική μέχρι την ύστερη ρωμαϊκή εποχή. Τη σπουδαιότερη θέση όμως έχουν τα ευρήματα των μεγάλων ιερών της Σπάρτης.

Ο επισκέπτης του μουσείου έχει τη δυνατότητα να θαυμάσει ευρήματα από τις σπουδαιότερες προϊστορικές θέσεις της Λακωνίας, έργα γλυπτικής από τα αρχαϊκά χρόνια έως και τα ρωμαϊκά, προερχόμενα από διάφορες περιοχές του νομού, καθώς και ευρήματα των σωστικών ανασκαφών, ανάμεσα στα οποία κατέχουν εξέχουσα θέση τα τμήματα ψηφιδωτών δαπέδων των ρωμαϊκών χρόνων από τη Σπάρτη. Τέλος, στην έκθεση του μουσείου περιλαμβάνονται λίγα επιγραφικά κείμενα τα οποία φωτίζουν πλευρές της ιστορίας της Σπάρτης.

Σήμερα, στις επτά αίθουσες του μουσείου εκτίθεται μικρό μόνο μέρος των πολυάριθμων ευρημάτων που ήρθαν στο φως από τις ανασκαφές της Ε’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων στην περιοχή της Σπάρτης αλλά και σε άλλες περιοχές της Λακωνίας. Στην έκθεση έχει περιληφθεί, λόγω ελλείψεως χώρου, μικρό μόνο μέρος των ευρημάτων που φυλάσσονται σε αυτό, τα πλέον ενδιαφέροντα για την επιστημονική κοινότητα ή τον απλό επισκέπτη.

Τα αρχαία του Μουσείου Σπάρτης προέρχονται από τα τυχαίες ανακαλύψεις που έχουν γίνει στην περιοχή της Σπάρτης εδώ και ενενήντα χρόνια, από δωρεές διαφόρων Σπαρτιατών που προσέφεραν στο μουσείο ό,τι έβρισκαν στα κτήματά τους ή ό,τι τους έφερναν από χωριά της περιοχής.

Μεταξύ άλλων, εκτίθενται ενεπίγραφες στήλες των ρωμαϊκών χρόνων στις οποίες είχαν ενσωματωθεί σιδερένια δρεπάνια, αναθήματα των νικητών των αγωνισμάτων του ιερού της Ορθίας Αρτέμιδος. Στις στήλες αναγράφεται το όνομα του νικητή και τα αγωνίσματα στα οποία διακρίθηκε.

Οσο και αν δεν ξέρουμε το θρησκευτικό περιεχόμενο του δρεπανιού σε σχέση με την Ορθία, ξέρουμε ότι τα πολλά δρεπάνια σημαίνουν πολλές νίκες για τον αναθέτη. Ο Αρήξιπτος, αυτό είναι το όνομα του αναθέτη, είναι ένας πολυνίκης στους αγώνες που γίνονταν προς τιμήν της θεάς. Επίσης περιλαμβάνονται ευρήματα από το ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος. Από την πληθώρα των ευρημάτων της ανασκαφής εκτίθενται δείγματα των προσφορών των πιστών προς τη θεά σε ελεφαντοστό, λίθο και πηλό.

Επιπλέον, εκτίθενται έργα γλυπτικής των ρωμαϊκών χρόνων, όπως πορτρέτα, τμήματα μαρμάρινων σαρκοφάγων, ενώ στο κέντρο βρίσκεται η κεφαλή του αγάλματος της τύχης της πόλης.

Τα προϊστορικά χρόνια

Στην αίθουσα 4, το μικρό πατάρι του μουσείου, εκτίθενται ευρήματα των προϊστορικών χρόνων από διάφορα μέρη της Λακωνίας. Σημαντική θέση κατέχουν τα ευρήματα των μυκηναϊκών τάφων της Πελλάνας, όπου έχει αποκαλυφθεί πλούσιο νεκροταφείο των μυκηναϊκών χρόνων.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης επεκτείνεται και εκσυγχρονίζεται. Με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και προϋπολογισμό 4.550.000 ευρώ, θα αποδοθούν επιπλέον 730 τ.μ. λειτουργικών χώρων και αναζωογόνηση του περιβάλλοντος κήπου.

Στη σύγχρονη έκθεση θα αξιοποιούνται και ψηφιακά μέσα. Το υπάρχον Αρχαιολογικό Μουσείο και το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης που θα στεγαστεί στο αποκατεστημένο κτίριο του παλαιού εργοστασίου της ΧΥΜΟΦΙΞ θα δίνουν την ευκαιρία στους επισκέπτες να γνωρίσουν το πολιτιστικό στίγμα της αρχαίας Σπάρτης.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στην εφημερίδα TO BHMA της Σπάρτης που κυκλοφόρησε με «Το Βήμα της Κυριακής» στις 30 Νοεμβρίου 2025.