Η εβραϊκή κοινότητα της Δράμας αποτελεί ένα κομμάτι της παλιάς Δράμας που πια έχει χαθεί. Η παρουσία των Εβραίων στη Δράμα είναι γνωστή από τον 12ο αιώνα τουλάχιστον, ενώ νέες ομάδες είχαν καταφθάσει από την Κεντρική Ευρώπη (Εσκενάζι) κατά τον 14ο αιώνα, καθώς και από την Ισπανία (Σεφαραδίτες) τον 15ο αιώνα.

Η άνθηση του καπνεμπορίου στην περιοχή μας στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα προσέλκυσαν επίσης ομάδες Εβραίων από διάφορες περιοχές, ιδιαίτερα Σεφαραδίτες από τη Θεσσαλονίκη και τις Σέρρες.

Η εβραϊκή κοινότητα της πόλης κατά τη δεκαετία του 1920 αριθμούσε γύρω στα 1.200 μέλη, ενώ διατηρούσε και ιδιόκτητο δημοτικό σχολείο.

Οι οικογένειες αυτές ήταν εγκατεστημένες στο κέντρο της πόλης, καθώς και στην περιοχή της Αγίας Βαρβάρας. Στην περιοχή αυτή, απέναντι από το κέντρο «Νησάκι», βρισκόταν και η συναγωγή της κοινότητας, η οποία κατεδαφίστηκε πρόσφατα. Τα μέλη της ανήκαν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, ενώ την κύρια δύναμη κρατούσαν οι έμποροι της κοινότητας.

Να σημειωθεί ότι ο κινηματογράφος «Ολύμπια», ένα από τα σημερινά εμβληματικά κτίρια της Δράμας, λειτουργούσε εκείνη την περίοδο υπό την ιδιοκτησία εβραϊκών οικογενειών της πόλης.

Στο ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η κοινότητα βρισκόταν σε ακμή, και μάλιστα είχε ξεκινήσει σχέδιο ανέγερσης μιας νέας συναγωγής στο κέντρο της πόλης, η οποία τελικά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Η περιοχή της Δράμας πέρασε από τον Απρίλιο του 1941 στον έλεγχο των Βουλγάρων, συμμάχων των γερμανών κατακτητών. Τα μέλη της εβραϊκής κοινότητας πλήττονταν τόσο από τα ανθελληνικά όσο και τα αντιεβραϊκά μέτρα των βουλγαρικών αρχών κατοχής. Στις αρχές του 1943, οι Βούλγαροι συμφώνησαν με τους Γερμανούς στον εκτοπισμό Εβραίων από τα κατεχόμενα εδάφη της Ελλάδας και της Γιουγκοσλαβίας, αλλά όχι από τα εδάφη της ίδιας της Βουλγαρίας. Ετσι ξεκινά το δραματικό τέλος της εβραϊκής κοινότητας της πόλης μας.

Το βράδυ της 3ης προς 4η Μαρτίου 1943, οι βουλγαρικές αρχές κατοχής περικύκλωσαν την εβραϊκή συνοικία και προχώρησαν στη σύλληψη όλων των εβραίων κατοίκων της Δράμας, μικρών και μεγάλων.

Συνολικά συνελήφθησαν γύρω στα 1.200 άτομα, τα οποία και συγκεντρώθηκαν σε καπναποθήκη στην περιοχή της Αγίας Βαρβάρας, εκεί που τώρα βρίσκεται το ανοιχτό θεατράκι της περιοχής. Εκεί κρατήθηκαν για τρεις ημέρες σε άθλιες συνθήκες, με μόνη βοήθεια τη συμπαράσταση των πρώην γειτόνων τους, που έφερναν τρόφιμα κρυφά.

Την Κυριακή 7 Μαρτίου, κάτω από τα έντρομα βλέμματα των κατοίκων της Δράμας, οδηγήθηκαν στον σιδηροδρομικό σταθμό της Δράμας, όπου και επιβιβάστηκαν σε αμαξοστοιχία με εμπορικά βαγόνια. Από εκεί, μέσω Βουλγαρίας κατέληξαν στις όχθες του ποταμού Δούναβη, όπου και επιβιβάστηκαν σε ποταμόπλοια, με τελικό προορισμό το στρατόπεδο εξόντωσης της Τρεμπλίνκα στην Πολωνία. Από όσους ανέβηκαν σε αυτό το τρένο δεν επέστρεψε κανείς, καθώς φαίνεται ότι βρήκαν τραγικό θάνατο στο στρατόπεδο εξόντωσης πιθανότατα με την άφιξή τους εκεί.

Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μόνο 39 δραμινοί Εβραίοι επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος επέστρεψαν στη Δράμα, για να αναζητήσουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα και τα σπίτια τους. Πρόκειται βέβαια για μέλη οικογενειών που είχαν προλάβει να εγκαταλείψουν την περιοχή πριν από τα γεγονότα του Μαρτίου του 1943, και είτε επέζησαν των στρατοπέδων συγκεντρώσεως στα οποία οδηγήθηκαν είτε παρέμειναν κρυμμένοι σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας κατά τη γερμανική κατοχή.

Τα επόμενα χρόνια, η αποδεκατισμένη εβραϊκή κοινότητα δεν μπόρεσε να διατηρηθεί, και τα μέλη της μετακινήθηκαν προς άλλες πόλεις της Ελλάδας και το εξωτερικό.

Μέχρι πρόσφατα στην πόλη μας ζούσε και ο μοναδικός εβραίος κάτοικος που είχε απομείνει, ο Ιακώβ Κοέν. Γλίτωσε τον διωγμό, καθώς μωρό μαζί με τη μητέρα του πέρασαν με βάρκα από την Καβάλα στον Σταυρό Θεσσαλονίκης, και κατόπιν αρχικά στον Βόλο και στο χωριό Κεραμίδι του Πηλίου, όπου και παρέμειναν μέχρι το τέλος του πολέμου. Ο Ιακώβ Κοέν, ο μοναδικός μέχρι πρόσφατα Εβραίος στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, πέθανε τον Αύγουστο του 2024 σε ηλικία 82 ετών.

Το 1999, με τη συνεργασία του Δήμου Δράμας, της Ισραηλιτικής Κοινότητας Καβάλας και του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος, ανεγέρθηκε στο Πάρκο της Αγίας Βαρβάρας, δίπλα στον χώρο που συγκεντρώθηκαν και φυλακίστηκαν οι Εβραίοι της Δράμας το 1943, Μνημείο Εβραίων Μαρτύρων του Ολοκαυτώματος.

Το μνημείο αυτό καθώς και τα δύο εβραϊκά νεκροταφεία που υπάρχουν στην πόλη, αποτελούν τα μοναδικά τεκμήρια της παρουσίας της εβραϊκής κοινότητας στην πόλη της Δράμας.