Οι «φούσκες» κατέχουν κεντρική θέση στη συλλογική μας μνήμη σε ό,τι αφορά τις χρηματοοικονομικές αγορές. Είναι αξέχαστες, πολύχρωμες, τρομακτικές. Θέτουν ερωτήματα για την ψυχολογία των επενδυτών και την τρέλα του πλήθους. Σε περιόδους ευφορίας, πάντα υπάρχει η αγωνία μήπως βρεθούμε παγιδευμένοι στην επόμενη μεγάλη φούσκα.

Ωστόσο, αν εξετάσουμε τις χρηματοοικονομικές φούσκες από το 1790 και μετά, διαπιστώνουμε ότι είναι πολύ πιο σπάνιες από όσο υποδηλώνει η συλλογική φαντασία – και όχι απαραίτητα μόνο αρνητικές. Κάποιες φορές προετοιμάζουν το έδαφος για βαθιές αλλαγές στον τρόπο που οι άνθρωποι βλέπουν τον κόσμο, ανατρέποντας παλαιές αντιλήψεις για τις δυνατότητες και τα όρια των επιχειρήσεων. Αλλες φορές, αναδιαμορφώνουν την ίδια την κοινωνία, καθώς τα τεράστια κεφάλαια των επενδυτών χρηματοδοτούν τεχνολογικές προόδους που αλλάζουν τον κόσμο.

Πόσο συχνές είναι

Στην έρευνά μου για περισσότερα από 100 χρόνια αποδόσεων των διεθνών χρηματιστηρίων, όρισα τη «φούσκα» ως τον ταχύ διπλασιασμό των τιμών των μετοχών, ακολουθούμενο από κατάρρευση που εξαφανίζει όλα ή και περισσότερα από τα κέρδη μέσα στον επόμενο χρόνο ή στα επόμενα πέντε χρόνια. Εξετάζοντας όλες τις πιθανές πενταετείς περιόδους, οι φούσκες εμφανίστηκαν σε λιγότερο από μισό τοις εκατό αυτών.

Οι επενδυτές, όμως, δεν αντιλαμβάνονται τις φούσκες ως τόσο σπάνιες. Σε έρευνες που διεξήγαγα με τους Robert Shiller και Dasol Kim, ρωτούσαμε σε μηνιαία βάση αμερικανούς επενδυτές για την πιθανότητα επικείμενου κραχ. Συνήθως έδιναν πιθανότητες 10%-20% για μια καταστροφική πτώση μέσα στους επόμενους έξι μήνες – πολύ υψηλότερες απ’ ό,τι δείχνει η ιστορία. (Φυσικά, η κρίση του 2008-09 συνέβη εντός του δείγματός μας και δικαιολογημένα τρομοκράτησε τους αποταμιευτές.)

Αν και υπήρξαν μερικές μέρες με εντυπωσιακές πτώσεις, αυτές είναι λιγότερες απ’ όσες νομίζουμε. Από το 1887, μόλις τέσσερις φορές ο δείκτης Dow Jones υποχώρησε πάνω από 10% σε μία μόνο μέρα – και οι δύο από αυτές ήταν στο μεγάλο κραχ του 1929.

Το μεγάλο λάθος

Η αφήγηση για τις αμερικανικές φούσκες και τα θεαματικά κραχ μπορεί να μας κάνει να σκεφτούμε ότι το χρηματιστήριο είναι ένας επικίνδυνος τόπος, κατάλληλος μόνο για ειδικούς ή για όσους έχουν «σιδερένιο στομάχι». Ομως ένα από τα μεγαλύτερα λάθη ενός επενδυτή είναι να βασίζεται σε λίγα, εντυπωσιακά ιστορικά επεισόδια και να αγνοεί τα μακρά διαστήματα ενδιάμεσων, σταθερών αποδόσεων. Οπως θα πει κάθε στατιστικολόγος, όσο μικρότερο το δείγμα, τόσο λιγότερο αξιόπιστη η πρόβλεψη – ιδιαίτερα όταν το δείγμα επιλέγεται επειδή είναι «ενδιαφέρον».

Και πράγματι, η έρευνα δείχνει ότι από το 1900, ένας μακροπρόθεσμος αμερικανός επενδυτής με διαφοροποιημένο χαρτοφυλάκιο σε παγκόσμιες αγορές απέδωσε κατά μέσο όρο περίπου 9,5% ετησίως – παρά το κραχ του 1929, τη Μεγάλη Υφεση, την πτώση άνω του 20% σε μια μέρα το 1987, τη «φούσκα του dot-com» ή το σοκ της COVID-19.

Η πρώτη στην Ιστορία

Η πρώτη χρηματιστηριακή φούσκα που συνδέεται με τις ΗΠΑ συνέβη πολύ πριν από το 1929. Αφορά τη Λουιζιάνα, που τότε ανήκε ακόμη στη Γαλλία. Η γαλλική μοναρχία ίδρυσε την Compagnie des Indes (Εταιρεία του Μισισιπή) για την εκμετάλλευση των εκτάσεων. Το 1719 οι μετοχές της εκτοξεύθηκαν πάνω από 1.000% σε λίγους μήνες, προσελκύοντας μαζικά επενδυτές.

Η μανία επεκτάθηκε σε όλη την Ευρώπη. Το 1720, όλες αυτές οι «φούσκες» κατέρρευσαν. Η Compagnie des Indes επιβίωσε, αλλά πολλές εταιρείες εξαφανίστηκαν. Παρά το σοκ, οι επενδυτές έμαθαν κάτι καινούργιο: ότι, παρά τον κίνδυνο, οι αγορές μετοχών μπορούσαν να δημιουργήσουν τεράστιες περιουσίες. Η λέξη «εκατομμυριούχος» καθιερώθηκε τότε.

Μεσοπόλεμος και RCA

Η πιο γνωστή φούσκα είναι φυσικά του 1929, η «Μαύρη Δευτέρα» της 28ης Οκτωβρίου. Η έκρηξη κεφαλαίων της δεκαετίας του ’20 δεν χρηματοδότησε μόνο την κερδοσκοπία, αλλά και τεράστιες επενδύσεις σε αυτοκίνητα, αεροπλάνα, οικιακές συσκευές. Η Radio Corporation of America (RCA) έγινε σύμβολο της εποχής. Από 43 δολάρια τον Ιανουάριο του 1926, η μετοχή της έφτασε στα 568 δολάρια τον Σεπτέμβριο του 1929 – πριν καταρρεύσει στα 15 δολάρια το 1932.

Dot-com, 1987

Ακολούθησαν κι άλλα κραχ, όπως η «Μαύρη Δευτέρα» του 1987 (-20,4% σε μία μέρα) και η φούσκα των dot-com στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Οπως το 1929, έτσι και τότε, οι επενδύσεις τροφοδοτήθηκαν από μια τεχνολογική επανάσταση, το Διαδίκτυο. Το Nasdaq φιλοξένησε εταιρείες όπως η Apple, η Microsoft, η Oracle, η Cisco και η Amazon. Οταν η φούσκα έσκασε το 2000 ο δείκτης έπεσε κατά 78% και πολλές εταιρείες εξαφανίστηκαν. Αυτές που επιβίωσαν, όμως, άλλαξαν τον κόσμο.

Η διαδικτυακή επανάσταση γέννησε και νέα μορφή χρήματος: το Bitcoin, το οποίο εκτινάχθηκε πάνω από 1.000 δολάρια το 2014, έπεσε στα 170 δολάρια το 2015 και το 2025 διαπραγματεύεται μεταξύ 74.000 και 124.000 δολαρίων.

Προβλέψεις

Η πρόβλεψη, σε πραγματικό χρόνο, για το αν μια ανοδική περίοδος της αγοράς θα καταλήξει σε φούσκα είναι ιδιαιτέρως δύσκολη. Ισως η απάντηση να βρίσκεται στη νέα επενδυτική μανία: την τεχνητή νοημοσύνη, που υπόσχεται να αλλάξει τα πάντα. Τα συστήματα ΑΙ εκπαιδεύονται – θεωρητικά – πάνω στο σύνολο της γνώσης του Διαδικτύου. Ενδεχομένως να καταφέρουν να προβλέψουν την επόμενη κατάρρευση, εκτός αν γίνουν αρκετά «έξυπνα» ώστε να αξιοποιήσουν τις αγορές προς όφελός τους.