Εγκαινιάστηκε και διαρκεί μέχρι την Κυριακή 19 Οκτωβρίου η 77η Διεθνής Εκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης, η μεγαλύτερη στον κόσμο συνάθροιση των ανθρώπων του βιβλίου, που από την Παρασκευή 17/10 θα είναι ανοιχτή και στο κοινό.
Με το πέρασμα των χρόνων η έκθεση διακρίνεται λιγότερο για την έκρηξη νέων ιδεών κατά τη διάρκειά της και περισσότερο για την ευημερία των αριθμών: εφέτος αναμένονται 4.300 εκθέτες από 90 και πλέον χώρες, αλλά και τουλάχιστον 200.000 επισκέπτες. Στην πρώτη γραμμή η αγοραπωλησία πνευματικών δικαιωμάτων, στο προσκήνιο των συζητήσεων θέματα του καιρού μας: η περιστολή της ελευθερίας του λόγου, η τεχνητή νοημοσύνη, η θεαματική αλλαγή του κλίματος.
Παρά τους τριγμούς των τελευταίων ετών ο συνολικός τζίρος του βιβλίου στη Γερμανία αυξήθηκε πέρυσι κατά 1,8% σε σύγκριση με το 2023 και έφθασε τα 9,88 δισ. ευρώ. Κινητήρας της αγοράς του βιβλίου είναι οι νέοι μεταξύ 16 και 29 ετών. Το πρόβλημα είναι ότι ένα στα τέσσερα παιδιά δεν έχει πρόσβαση στο βιβλίο, επειδή δεν μπορεί να διαβάσει ικανοποιητικά. Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν που η έκθεση προσπαθεί να σαγηνεύσει τα παιδιά.
Στο μεγάλο αίθριο των εκθεσιακών χώρων έχει στηθεί το «Spacebuzz One», με το οποίο τα πιτσιρίκια μπορούν να ταξιδέψουν εικονικά στο Διάστημα με τη βοήθεια ενός πραγματικού αστροναύτη, του Ματίας Μάουρερ. Υποτιμημένες κατηγορίες, όπως το «New Adult» και το «Romantasy», έχουν βρει πια τη θέση τους στην έκθεση, ενώ η πλατφόρμα TikTok απονέμει το δικό της βραβείο, το TikTok Book Award.
Προσοχή δίνεται πλέον και στις αγορές που γειτνιάζουν με το βιβλίο. Στην έκθεση στήθηκε ειδικό γυάλινο περίπτερο για podcast, αλλά και μια «Silent Disco» για ηχογραφημένα βιβλία. Παρόντα και βιντεοπαιχνίδια και ταινίες, στον βαθμό που αφετηρία τους είναι συχνά ένα βιβλίο. Και για το κλασικό γούστο αναμένονται 1.000 συγγραφείς και ομιλητές που διασφαλίζουν πρόγραμμα 500 ωρών σε 15 συνολικά σκηνές.
Ποιος το περίμενε ότι οι Φιλιππίνες, η εφετινή τιμώμενη χώρα, θα συναγωνίζονταν τη Φρανκφούρτη στους αριθμούς: μια χώρα με 7.641 νησιά και 134 ομιλούμενες γλώσσες. Και παρ’ όλα αυτά τα φιλιππινέζικα, η γλώσσα τάγκαλογκ δηλαδή όπως μιλιέται στην πρωτεύουσα Μανίλα και τα περίχωρα, δεν διαθέτει λογοτεχνία. Εχει μεν κηρυχθεί στο Σύνταγμα επίσημη γλώσσα, αλλά ως γλώσσα μιας μειονότητας έχει γίνει μάλλον αντιπαθής στις πολυπληθέστερες γλωσσικές ομάδες της νησιωτικής αυτής χώρας με τα σχεδόν 116 εκατομμύρια κατοίκους.
Οι περισσότεροι συγγραφείς γράφουν στη δεύτερη επίσημη γλώσσα, τα αγγλικά, όπως η δημοσιογράφος Μαρία Ρέσα που τιμήθηκε το 2021 με το Νομπέλ Ειρήνης και θα είναι παρούσα στη Φρανκφούρτη για μια συζήτηση με τον πρώην Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ με θέμα την πολιτική ασφάλειας και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Με άλλα λόγια, η λογοτεχνία των Φιλιππινών εντάσσεται στην αγγλόφωνη και είναι ένας μάλλον παραμελημένος κλάδος της.
Αξίζει να θυμηθεί κανείς ότι ο εθνικός συγγραφέας των Φιλιππινών Χοσέ Ριζάλ έγραφε τον 19ο αιώνα στα ισπανικά. Αυτός είναι προφανώς ο γλωσσικός φόρος μιας χώρας που έζησε επί εκατονταετίες υπό ισπανικό και μετά αμερικανικό και ιαπωνικό ζυγό. Η αποικιοκρατία, οι συνέπειες της δικτατορίας του Φερντινάντ Μάρκος (1972-1986) και η διαρκής άνοδος της στάθμης της θάλασσας επανέρχονται στη λογοτεχνία αυτής της χώρας που μπορεί κάποτε να καταποντιστεί. Από τις εκδόσεις Βακχικόν μάλιστα κυκλοφόρησαν εφέτος εν όψει της Φρανκφούρτης δύο μυθιστορήματα φιλιππινέζων συγγραφέων στα ελληνικά, τα οποία και θα εκτεθούν στο περίπτερο της τιμώμενης χώρας ως δείγματα ευρωπαϊκών μεταφράσεων.
Η Ελλάδα στη Φρανκφούρτη
Δείγματα μεταφράσεων ελληνικών λογοτεχνικών βιβλίων ανιχνεύουμε και φέτος στη γερμανική βιβλιαγορά. Πρώτος και καλύτερος, όπως πάντα, ο Πέτρος Μάρκαρης. Ο οίκος της Ζυρίχης Diogenes κυκλοφόρησε φέτος σε έκδοση τσέπης τη συλλογή διηγημάτων του Η τέχνη του τρόμου και ετοιμάζει για την άνοιξη το βιβλίο του Η βία της αποτυχίας σε μετάφραση της Μιχαέλα Πρίντσινγκερ.
Ελληνικοί αδάμαντες υπάρχουν όμως και στο πρόγραμμα μικρών και τολμηρών εκδοτικών οίκων: το βιβλίο του Κώστα Μαυρουδή Η αθανασία των σκύλων σε απόδοση της Ελενας Παλλαντζά και της μεταφραστικής ομάδας της Lexis στον Schiler & Mücke, οι Χρονορραφίες της Κύπριας Ελένης Κεφάλα σε μετάφραση του Πίτερ Κόνστανταϊν στις εκδόσεις Freigeist και το έργο Αυτόματα του Κώστα Περούλη στις πανεπιστημιακές εκδόσεις Romiosini σε μετάφραση της Μαρίας Ζαφόν, με την ενίσχυση του προγράμματος χρηματοδότησης μεταφράσεων GreekLit που τελεί υπό ανάνηψη.
Ωστόσο η Διεύθυνση Γραμμάτων του υπουργείου Πολιτισμού, που λόγω ευρωπαϊκής χρηματοδότησης έχει καπαρώσει ως το 2027 την οργάνωση της ελληνικής παρουσίας στις εκθέσεις βιβλίου του εξωτερικού, δεν προσκαλεί εφέτος στο Ελληνικό Περίπτερο της Φρανκφούρτης τους ήδη μεταφρασμένους συγγραφείς που θα είχαν να παρουσιάσουν σε ειδικούς και κοινό ένα τουλάχιστον έργο τους στα γερμανικά.
Προτίμησε να καλέσει αμετάφραστους συγγραφείς εν είδει πρότασης και σύστασης προς τους ενδιαφερόμενους του κλάδου. Ετσι οι συγγραφείς παιδικών βιβλίων Μάνος Κοντολέων και Κυριάκος Χαρίτος θα έρθουν σε επαφή με μαθητές, τους φιλαναγνώστες του αύριο, στο Ευρωπαϊκό Σχολείο Φρανκφούρτης.
Κέντρισμα στους φιλαναγνώστες του σήμερα ήταν εφέτος και το αφιέρωμα στην ελληνική λογοτεχνία του περιοδικού «metamorphosen» που εκδίδει ο ποιοτικός οίκος του Βερολίνου Elfenbein, ο οποίος έχει συμπεριλάβει εδώ και χρόνια στο πρόγραμμά του μια μικρή Ελληνική Βιβλιοθήκη. Δείγματα γραφής πολλών καλών ονομάτων, όπως η Ρέα Γαλανάκη, ο Μιχάλης Γκανάς, η Μαρία Στεφανοπούλου ή ο Γιώργος Λίλλης, αλλά και των κλασικών μας θα λέγαμε, του Σεφέρη, του Ρίτσου και του Εμπειρίκου.
Αλλά η έκπληξη του περιοδικού ήταν άλλη: τα ατελή ποιήματα του Καβάφη στα γερμανικά. Οσο, τέλος, για το εφετινό Ετος Θεοδωράκη, ο οίκος της Φρανκφούρτης Dielmann κυκλοφόρησε βελτιωμένη και διευρυμένη παλαιότερη ανθολογία με ποιήματα και τραγούδια του Θεοδωράκη που επιμελήθηκαν ο Αστέρης και η Ινα Κούτουλα.
