Στις αρχές του 2024 υπήρξαν και πάλι αγροτικές κινητοποιήσεις. Το πολιτικό τους αποτύπωμα φάνηκε στις Ευρωεκλογές του Ιουνίου που ακολούθησαν. Βάσει των στοιχείων του exit poll, το ποσοστό της κυβέρνησης στους αγρότες υποχώρησε κατά 14,7% συγκριτικά με τις εθνικές κάλπες του 2023 – λαμβάνοντας βεβαίως υπόψη την «χαλαρή» ψήφο της ευρωκάλπης.

Ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη μείωση μετά από εκείνη στους ελεύθερους επαγγελματίες. Συνέβαλε έτσι στις εκλογικές απώλειες της ΝΔ που, παρότι πρώτευσε, έχασε συνολικά περίπου 12 μονάδες.

Σήμερα τα αγροτικά μπλόκα είναι περισσότερα, σχετικά μαζικότερα και η ένταση μεγαλύτερη. Οι αντιδράσεις εξελίσσονται στη σκιά του σκανδάλου των παράνομων επιδοτήσεων του ΟΠΕΚΕΠΕ. Οι πληρωμές στους αγρότες γενικώς καθυστερούν και αρκετοί είναι πιθανό να ενισχυθούν λιγότερο ή και να αποκλειστούν εντελώς.

Συνεπώς η φθορά της κυβέρνησης στους αγρότες αναμένεται κάπως να μεγαλώσει. Είναι αμφίβολο όμως εάν τα μπλόκα θα την πλήξουν σε βαθμό που θα μεταβάλει αισθητά τη γενική δημοσκοπική εικόνα.

Για μια σειρά από λόγους.

  • Πρώτον, βάσει των μετρήσεων, το ζήτημα των επιδοτήσεων και του ΟΠΕΚΕΠΕ, αν και σημαντικό, βρίσκεται χαμηλά στις προτεραιότητες της κοινής γνώμης. Κυριαρχεί ακόμα η οικονομία και ειδικότερα ο πληθωρισμός.
  • Δεύτερον, τα αγροτικά μπλόκα είναι φαινόμενο διαχρονικό. Είναι η πολλοστή φορά στην Μεταπολίτευση που κάνουν την εμφάνισή τους με σχεδόν παρόμοια αιτήματα. Έτσι η κοινή γνώμη, αντί να εκπλήσσεται, συνηθίζει. Το ίδιο ισχύει δυστυχώς και για τις παράτυπες επιδοτήσεις. Στη συνείδηση των πολιτών είναι φαινόμενο επίσης διαχρονικό. Με συνέπεια, μεταξύ άλλων, την απουσία αξιόπιστου υποδοχέα δυσαρέσκειας στην αντιπολίτευση.
  • Τρίτον, η απώλεια της αγροτικής ψήφου δεν μεταφράζεται πάντα σε εκλογική ήττα. Για παράδειγμα το ΠαΣοΚ, παρότι υπολειπόταν σημαντικά της ΝΔ στην ψήφο των αγροτών τη δεκαετία του 1990, εξελέγη τρεις διαδοχικές φορές κυβέρνηση (1993, 1996, 2000). Το ίδιο συνέβη και με τον ΣΥΡΙΖΑ τον Ιανουάριο 2015.

Αλλά και αντιστρόφως, η υποστήριξη των αγροτών δεν μεταφράζεται πάντα σε εκλογική επικράτηση. Η ΝΔ υπήρξε κυρίαρχη στον αγροτικό κόσμο, σε 15 από τις 20 συνολικά εκλογικές αναμετρήσεις της Μεταπολίτευσης. Ωστόσο σε 11 μόνο επικράτησε τελικά στην κάλπη, εκ των οποίων μία νίκη ήταν κατ’ουσίαν τριπλή (διαδοχικές εκλογές 1989-1990) και δύο ήταν διπλές (διαδοχικές εκλογές Μαϊου-Ιουνίου 2012 και 2023).

Φαίνεται πως για να πυροδοτήσει ευρύτερες μεταβολές η αγροτική δυσαρέσκεια, χρειάζεται να συντονιστεί οριζόντια με όλες σχεδόν τις κοινωνικές ομάδες. Κάτι που για την ώρα δεν συμβαίνει. Παρά την γενική κατανόηση, στη συνείδηση της κοινής γνώμης επικρατεί η εντύπωση ότι η ευθύνη για τα συνολικά προβλήματα του αγροτικού τομέα επιμερίζεται σε πολλές πλευρές. Ο πακτωλός των ευρωπαϊκών πόρων από το 1981 έως σήμερα δεν αξιοποιήθηκε επαρκώς και οι συνεταιρισμοί στην πλειοψηφία τους κατέρρευσαν λόγω κακοδιαχείρισης.

Παράλληλα το κοινωνικό κλίμα έχει μεταβληθεί. Προ κρίσης λειτουργούσε ο φόβος του ντόμινο. Οι κοινωνικές αντιδράσεις γενικεύονταν ευκολότερα με τη συμμετοχή και άλλων ομάδων που ανησυχούσαν για γενική απώλεια κεκτημένων. Μετά την κρίση όμως επικράτησε ανταγωνισμός μεταξύ επιμέρους επαγγελματικών ομάδων για προστασία προνομίων ή διεκδίκηση δικαιωμάτων. Συναφώς το ιδεολογικό κλίμα έχει σε ένα βαθμό μεταβληθεί ευνοώντας περισσότερο πιο συντηρητικές προσεγγίσεις σε θέματα δημοσιονομικής πολιτικής και δημόσιας ασφάλειας.

*  O Πάνος Κολιαστάσης είναι δρ Πολιτικής Επιστήμης στο Queen Mary University of London (QMUL) και διδάσκων στο ΕΑΠ.