Μαχητικά αεροσκάφη και drones που σκίζουν τον ουρανό, άνθη και φτερωτοί φύλακες της ειρήνης σε σχηματισμό: φιγούρες και σχήματα στο έργο «Πλακάκια Μαζικής Οικοδομής» της Παλαιστίνιας καλλιτέχνιδας MaryAnn Jaraisy. Η Jaraisy μεγάλωσε στην Παλαιστίνη και ζει και εργάζεται στο Άμστερνταμ από το 2016. Αυτή την περίοδο συμμετέχει με τα δικά της χαρακτηριστικά κεραμικά και το έργο «Tiles of Mass Construction» («Πλακάκια Μαζικής Οικοδομής»)* στη διεθνή έκθεση με τίτλο «Στη ζώνη του πυρός. Θαύματα μέσα στα ερείπια- Η Μπιενάλε της Γάζας, Το Ελληνικό Περίπτερο», στο Λόφος Art Project.
Η κεραμική της MaryAnn Jaraisy – ένα χωνευτήρι παραδόσεων και ιστοριών – είναι το πάθος της. Τα παραδοσιακά, χειροποίητα πλακάκια των Παλαιστινίων δεν είναι μόνο έργα τέχνης με διακοσμητική και χρηστική αξία, αλλά και φορείς αντοχής, προστασίας και ομορφιάς, μαρτυρίες πόνου και καταστροφής. Η ίδια στοχεύει να δείξει ότι «μέσα στη μαζική καταστροφή και εξόντωση, η μνήμη, η ομορφιά και η ζωή επιμένουν».
Η καλλιτέχνιδα, που ήρθε στην Αθήνα για την έκθεση, μιλάει στο ΒΗΜΑ για τη Γάζα και την πολυσύνθετη διάσταση της τέχνης που αποτελεί φωνή αντίστασης και μαρτυρία γεγονότων.
Στο έργο σας Πλακάκια Μαζικής Οικοδομής αναφέρεστε επίσης στα ερείπια της Γάζας και στη μετατροπή των οικοδομικών υλικών σε μάρτυρες βίας και απώλειας. Πώς καταφέρνετε καλλιτεχνικά την ευαίσθητη ισορροπία μεταξύ κεραμικών εργαλείων που αντανακλούν τη βία και εκείνων που χρησιμεύουν ως θραύσματα ανθεκτικότητας, ελπίδας και ομορφιάς;
Στο Πλακάκια Μαζικής Οικοδομής, παίζω σκόπιμα με την οπτική οικειότητα. Από απόσταση, τα έργα μπορεί να μοιάζουν με μπλε πλακάκια του Ντελφτ, αντικείμενα που συνδέονται με την ομορφιά και την παράδοση. Όμως, όταν πλησιάζεις, τα μοτίβα αποκαλύπτονται ως μηχανισμοί εξόντωσης: drones, μαχητικά αεροσκάφη, συστήματα παρακολούθησης και επιβαλλόμενη πείνα. Αυτή η μετατόπιση είναι σημαντική για μένα, καθώς αντικατοπτρίζει τον τρόπο με τον οποίο η βία συχνά κρύβεται κάτω από μια επιφάνεια κανονικότητας. Ταυτόχρονα, το ίδιο το μέσο επιμένει στην ανθεκτικότητα και τη μνήμη. Αυτή η ένταση μεταξύ βίας/καταστροφής και επιβίωσης/ελπίδας είναι το σημείο όπου ζει το έργο.
MaryAnn Jaraisy, Drones
«Τα πλακάκια στο έργο μου αντανακλούν αυτή τη βία – φέρουν τις εικόνες των πιο προηγμένων πολεμικών μηχανημάτων, αλλά περιέχουν και θραύσματα ανθεκτικότητας και ομορφιάς».
Τα παραδοσιακά παλαιστινιακά πλακάκια χρησιμεύουν για την προστασία των σπιτιών, αντέχουν σε εξωτερικούς παράγοντες φθοράς, κυρίως από τη φύση, και προσθέτουν καλαισθησία. Μπορείτε να μας εξηγήσετε πώς αυτή η χρησιμότητα και η αξία τους αντανακλώνται στο έργο σας;
Τα παραδοσιακά παλαιστινιακά πλακάκια δημιουργήθηκαν για να αντέχουν στις καιρικές συνθήκες, στο χρόνο και στη διάβρωση, προστατεύοντας και ομορφαίνοντας ταυτόχρονα το σπίτι. Στο έργο χρησιμοποιώ την ίδια γλώσσα της αντοχής, αλλά την προσαρμόζω στην σημερινή πραγματικότητα: τα σπίτια στη Γάζα δεν φθείρονται από το χρόνο, αλλά καταστρέφονται σκόπιμα από όπλα, drones και λιμό.
Τα πλακάκια στο έργο μου αντανακλούν αυτή τη βία – φέρουν τις εικόνες των πιο προηγμένων πολεμικών μηχανημάτων, αλλά περιέχουν και θραύσματα ανθεκτικότητας και ομορφιάς. Διατηρούν τη μνήμη και τον πολιτισμό, ακόμα και όταν το ίδιο το σπίτι έχει μετατραπεί σε ερείπια.
Τα υλικά που επιλέξατε (δομικά υλικά ή πλακάκια) έχουν τη δική τους ιστορία.
Ναι, απολύτως. Το κεραμικό ως υλικό είναι βαθιά συνδεδεμένο με την παλαιστινιακή κληρονομιά – τα πλακάκια αποτελούν από καιρό μέρος των σπιτιών, των κήπων και των δημόσιων χώρων μας. Αλλά ο πηλός έχει και μια παγκόσμια ιστορία: προέρχεται από τη γη και καταγράφει κάθε άγγιγμα, κάθε φωτιά που περνάει. Στο Πλακάκια Μαζικής Οικοδομής, το υλικό γίνεται τόσο μάρτυρας όσο και επιζών. Αντικατοπτρίζει τα πλακάκια στη Γάζα που τώρα είναι σπασμένα κάτω από τα ερείπια. Συνδέομαι με αυτή τη μακρά συνέχεια της δημιουργίας, της καταστροφής και της μνήμης.
MaryAnn Jaraisy, Jets and Birds
MaryAnn Jaraisy, The Separation Wall
Εάν η αραβική τυπογραφία και τα πολιτιστικά μοτίβα που χρησιμοποιείτε χρησιμεύουν ως γέφυρα μεταξύ της παλαιστινιακής παράδοσης και της σύγχρονης τέχνης, πώς αποφασίζετε ποια στοιχεία θα ενσωματώσετε σε κάθε έργο;
Σε κάθε έργο σκέφτομαι προσεκτικά τι πρέπει να θυμόμαστε και πώς να αφηγηθούμε την ιστορία μας. Στη συλλογή μου Modern Heritage, δημιούργησα βάζα με χαραγμένα παλιά αραβικά γνωμικά σε καλλιγραφία. Αυτές οι παροιμίες είναι μέρος της προφορικής μας κληρονομιάς και, χαράζοντάς τα σε κεραμικά, τους δίνω μια διαρκή φυσική παρουσία. Σε μια άλλη σειρά, φτιάχνω κεραμικά κούπες με την λέξη «Παλαιστίνη» στα αραβικά, περιτριγυρισμένη από μοτίβα Tatreez (παραδοσιακό κεντητό). Το Tatreez είναι ένα άλλο εύθραυστο αλλά ισχυρό πολιτιστικό νήμα, που για αιώνες κεντιόταν κυρίως από γυναίκες, και το μεταφράζω σε πηλό ως τρόπο να το τιμήσω και να το διατηρήσω.
Επιλέγω στοιχεία που ενσωματώνουν τη μνήμη και την ανθεκτικότητα, για να μεταφέρω την παλαιστινιακή ταυτότητα στο παρόν και στο μέλλον.
Η Παλαιστίνια καλλιτέχνιδα MaryAnn Jaraisy. Photo by Herman van de Waal
Mε στόχο την διαφύλαξη της παλαιστινιακής ταυτότητας, φαντάζομαι ότι δραστηριοποιείστε και στην Humus Academy όπου ασχολείστε με την τροφή.
Για μένα, τα τρόφιμα και η κεραμική είναι βαθιά συνδεδεμένα, επειδή και τα δύο είναι φορείς πολιτισμού, μνήμης και ταυτότητας. Με την Humus Academy, εξετάζω πώς η παλαιστινιακή κουζίνα αποικίζεται, κλέβεται, οικειοποιείται ή εξαλείφεται, και πώς τα τρόφιμα γίνονται τόπος σύγκρουσης και ανθεκτικότητας. Στις κεραμικές συλλογές μου, εφαρμόζω την ίδια οπτική: φτιάχνω πιάτα που τιμούν παραδοσιακά παλαιστινιακά πιάτα όπως το χούμους, το μακλούμπα και το φαλάφελ. Τοποθετώντας αυτά τα τρόφιμα σε χειροποίητα πιάτα, συνδέω την πράξη του φαγητού με την πράξη της ανάμνησης.
Τόσο τα τρόφιμα όσο και η κεραμική είναι καθημερινά, οικεία μέρη της ζωής, αλλά ταυτόχρονα αφηγούνται ευρύτερες ιστορίες γύρω από τις έννοιες του ανήκειν, της αποστέρησης και της ανθεκτικότητας.
Χούμους, MairyAnn Jaraisy
«Οι φρικαλεότητες αυτής της γενοκτονίας δεν είναι μόνο μια παλαιστινιακή τραγωδία, είναι ένα στίγμα για όλη την ανθρωπότητα.»
Έχετε επαφή με καλλιτέχνες που παραμένουν στη Γάζα, με φίλους και γνωστούς; Ποιες είναι οι σκέψεις σας για τα γεγονότα;
Ναι, έχω φίλους στη Γάζα με τους οποίους είμαι σε συνεχή επαφή, και επίσης βοηθάω στη συγκέντρωση χρημάτων για την υποστήριξή τους. Μετά τις 23 Οκτωβρίου άρχισα επίσης να σχεδιάζω κασκόλ με σύμβολα της Παλαιστίνης και μερικά πορσελάνινα αντικείμενα, όπως καρφίτσες με καρπούζια και πουλιά που φέρουν φράσεις όπως «Ελεύθερη Παλαιστίνη», και τα πουλάω στο διαδίκτυο και σε εκδηλώσεις για να συγκεντρώσω χρήματα και να βοηθήσω οικογένειες στη Γάζα.
Οι φρικαλεότητες αυτής της γενοκτονίας δεν είναι μόνο μια παλαιστινιακή τραγωδία, είναι ένα στίγμα για όλη την ανθρωπότητα. Η σιωπή και η συνενοχή της Δύσης έχουν αποκαλύψει την υποκρισία που κρύβεται πίσω από τις μάσκες των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» και της «δημοκρατίας».
MARY ANN JARAISY, Gaza Biennale.
«Στη Γάζα, οι καλλιτέχνες εργάζονται με σχεδόν τίποτα και στις πιο σκληρές συνθήκες, αλλά δημιουργούν και επιμένουν στη ζωή, στην τεκμηρίωση της αφήγησής τους.»
Υπάρχει όμως ένα κύμα αναγνώρισης του Παλαιστινιακού Κράτους από διάφορες χώρες της Δύσης τις τελευταίες ημέρες.
Η πρόσφατη αναγνώριση της Παλαιστίνης από ορισμένες χώρες είναι ένα βήμα για να ξεπλυθούν οι αποικιακές δυνάμεις. Αυτό που χρειαζόμαστε δεν είναι συμβολική αναγνώριση, αλλά συγκεκριμένες ενέργειες: να σταματήσει η γενοκτονία, να αποδοθεί δικαιοσύνη και να τερματιστεί το καθεστώς του απαρτχάιντ που συνεχίζει να αποικίζει όλη την Παλαιστίνη.
Σε περιοχές που έχουν καταστραφεί από τον πόλεμο, όπως η Γάζα, τι έχει να δώσει η τέχνη;
Η τέχνη γίνεται κάτι περισσότερο από έκφραση, γίνεται μαρτυρία. Στη Γάζα, οι καλλιτέχνες εργάζονται με σχεδόν τίποτα και στις πιο σκληρές συνθήκες, αλλά δημιουργούν και επιμένουν στη ζωή, στην τεκμηρίωση της αφήγησής τους. Η αντοχή τους απέναντι στην καταστροφή είναι αξιοθαύμαστη και σε κάνει να νιώθεις ταπεινός. Για μένα, ο ρόλος της τέχνης σε τέτοιες συνθήκες δεν είναι να ομορφαίνει τον πόνο, αλλά να καταμαρτυρά, να αντιστέκεται στη σιωπή.
Τι επιδιώκεται να σκεφτεί ο επισκέπτης μετά την επαφή του με το έργο «Πλακάκια Μαζικής Οικοδομής»;
Θέλω το κοινό να δει ότι ακόμα και μέσα στη μαζική καταστροφή και εξόντωση, η μνήμη, η ομορφιά και η ζωή επιμένουν.
*Τα κεραμικά έργα της MaryAnn Jaraisy (συνιδρύτριας του The Hummus Academy) με τίτλο “Tiles of Mass Construction” (“The Separation Wall”, “Watching You”, “Drones”, “Jets & Birds” και “Famine”), είχαν εκτεθεί στην έκθεση Χθόνιο Φως-Πώς η Κεραμική Τέχνη Συνομιλεί με το Σήμερα (Nov-Dec. 24) και στην εκδήλωση-έκθεση Silent night Dark Times: Art in the face of Genocide, 21.12.24
INFO Στο πλαίσιο της έκθεσης «Στη Ζώνη του Πυρός/ Θαύματα Μέσα στα Ερείπια-Η Μπιενάλε της Γάζας» (18/09-04/11), οι δράσεις συνεχίζονται με την παρουσίαση του Ημερολογίου της Γενοκτονίας του Sohail Salim το Σάββατο 4 Οκτωβρίου στις 19:00, το οποίο καταφθάνει από το Αγγλικό Περίπτερο της Μπιενάλε της Γάζας και συνδυάζεται με την προβολή της Παλαιστινιακής ταινίας «Aida Returns, Carol Mansour» 2024, ευγενική παραχώρηση της Dounias και του Athens Palestine Film Festival.
Τη Δευτέρα 6 Οκτωβρίου στις 19:00 θα παρουσιαστεί το βιβλίο του Ghassan Kanafani, Διηγήματα από τη Γη των Πικραμένων Πορτοκαλιών. Μιλούν οι: Νασίμ Αλάτρας (μεταφραστής, συγγραφέας), Γιάννης Ανδρουλιδάκης (Δημοσιογράφος), Σάββας Μιχαήλ (Συγγραφέας), Ελένη Φουρνάρου (Συγγραφέας). Συντονίζει η Φαίη Τζανετουλάκου, Δρ. Ιστορίας της Τέχνης. Διαβάζουν αποσπάσματα οι ηθοποιοί Σοφία Χιλλ και Τάσος Δήμας.
