Στις 28 Ιανουαρίου 1961, ο Μανόλης Ανδρόνικος, επισημοποιεί με στοιχεία μια εξαιρετικά σημαντική ανακάλυψη: την ανακάλυψη των Ανακτόρων της Βεργίνας, που πλέον είναι γνωστά ως το «Ανάκτορο των Αιγών», αφού έχει καθιερωθεί η αρχαία ονομασία της πόλης, «Αιγές».

Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 28ης Ιανουαρίου 1961:

«Το ανάκτορο της Βεργίνας υψώνεται πάνω σ’ ένα γραφικό λόφο στις ρίζες των Πιερίων, τρεις ώρες νότια από την Βέροια και κοντά στο γεμάτο ζωή προσφυγικό χωριό της Βεργίνας.

»Τότε που πρωτάρχισε η ανασκαφή των Γάλλων, στην θέση της σημερινής Βεργίνας βρίσκονταν δύο συνοικισμοί, οι Μπάμπες και οι Κούτλες. Το μεγαλύτερο γειτονικό χωριό, τα Παλατίτσια, που πήρε το όνομα από το ανάκτορο, βρίσκεται στον κάμπο, κατά τα ανατολικά, κι απέχει μια ώρα απ’ αυτό.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 28.1.1961, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Το ονομα Βεργίνα

»Έτσι στην παλιά βιβλιογραφία το ανάκτορο είναι γνωστό σαν ανάκτορο των Παλατιτσίων. Ύστερα από την Μικρασιατική  καταστροφή, όταν γύρω από τις Μπάμπες και Κούτλες αναπτύχθηκε το καινούργιο χωριό, χρειάστηκε ένα καινούργιο όνομα.

»Ένας δεσπότης, ο Βεροίας Αλέξανδρος, είπε να το βαφτίσουν “Βεργίνα”. Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση, η βασίλισσα της Βέροιας Βεργίνα σ’ ώρες κινδύνου προσπαθούσε να σωθή από μια μυστική υπόγεια δίοδο, που ξεκίναγε από την Βέροια κι έφτανε στα Παλατίτσια. Ακόμα ο λαός ένα παλιό υδραγωγείο το ταυτίζει με την υπόγεια δίοδο του παραμυθιού.

»Δώθε από τα ριζά του λόγου, που υψώνεται το παλάτι, κι έξω από τα όρια της αρχαίας πόλης, που ίσως λεγότανε Βάλλα, έχουμε έναν θαυμάσιο μακεδονικό τάφο.

»Εκτός από τον τάφο αυτό, πούχει τη μορφή ολάκερου ναού, που ανέσκαψε και δημοσίευσε ο κ. Κ. Ρωμαίος είναι σκορπισμένοι στη γύρω περιοχή πολλοί προϊστορικοί τύμβοι, που ερευνά τα τελευταία χρόνια ο κ. Μ. Ανδρόνικος.

(…)

»Το ανάκτορο της Βεργίνας επιβάλλεται στον επισκέπτη από τις διαστάσεις του και την αρχιτεκτονική του. Είναι ένα μεγάλο ορθογώνιο κτίριο περίπου 90×100μ. Οι χώροι του αναπτύσσονται γύρω από μια τετράγωνη περίστυλη αυλή, με πλευρά 40 περίπου μέτρων.

»Ο τεράστιος αυτός κεντρικός χώρος καθαρίζεται από την βαθειά επίχωση που τον σκεπάζει κι έχουν ήδη αποκαλυφθή από το δωρικό περιστύλιο πολλοί κίονες, γείσα και τρίγλυφα.

»Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν πως είναι δυνατή η αναστήλωση τμήματος του περιστυλίου, κι ειδικά της νοτιοανατολικής γωνίας του. Στο σημείο αυτό σώζεται το λίθινο καλοκαμωμένο ρείθρο, για την αποχέτευση των νερών της βροχής, που η τελειότατη κατασκευή του αποδεικνύει γι’ άλλη μια φορά την σημασία και φροντίδα που δίνανε οι αρχαίοι και για την παραμικρότερη δημιουργία τους.

Ανάκτορο Αιγών @Κωνσταντίνος Τσακαλίδης/ SOOC

Οι αίθουσες

»Η ανατολική στενή πλευρά του παλατιού στέγαζε τις επίσημες διοικητικές υπηρεσίες. Εκεί πλάϊ στη μνημειώδη είσοδο, βρέθηκε η θόλος, το Πρυτανείο όπως ωνομάστηκε, για την κοινή σίτιση των αξιωματούχων. Αυτό ακριβώς το τμήμα αποκάλυψε και σχεδίασε ο Henzey το 1861.

(…)

»Παρουσιάστηκαν αρχιτεκτονικά μέλη, ιωνικού ρυθμού, που από τις μικρές τους διαστάσει συμπεραίνουμε επιβεβαίωνεται η μέχρι σήμερα μονάχα θεωρία, πως ήταν διώροφη η πρόσοψη του παλατιού.

»Στην αντίστοιχη δυτική πλευρά αποκαλύφτηκαν τρεις πελώριες τετράγωνες αίθουσες, πλευράς 16 μέτρων, που χρησίμευαν για τον στρατωνισμό της βασιλικής φρουράς.

Στέγες

»Ασφαλώς για την στέγασή του οι δυσκολίες δεν στάθηκαν ανυπέρβλητες για τους αρχιτέκτονες της εποχής: Η κατάλληλη ξυλεία πλούσια προσφέρεται, όπως και σήμερα από τα γειτονικά δάση.

»Οι στρώσεις στα δάπεδα των δωματίων δεν σώζουνται παντού. Σώζεται όμως στο κέντρο του καθενός, ένα τετράγωνο κοίλωμα, σα φρεάτιο, που συγκέντρωνε, ύστερα από το σφουγγάρισμα, τα τελευταία ακάθαρτα νερά.

Προϊστορία

»Στην νοτιοδυτική γωνιά της δυτικής πλευράς σημειώθηκε το πιο απροσδόκητο εύρημα της εφετεινής ανασκαφής: προϊστορικά όστρακα και λίθινοι πελέκεις, που θάχανε πέσει στην τάφρο των θεμελίων όταν κτιζόταν το ανάκτορο, κι η παρουσία τους γίνεται αδιάσειστη μαρτυρία πολύ αρχαιότερης ζωής πάνω στον λόφο.

Δωμάτια με θέα

»Η κυριότερη όμως ανασκαφική εργασία έγινε στην νότια πλευρά του ανακτόρου της Βεργίνας. Στην πλευρά αυτή αποκαλύφθηκαν μια σειρά από πέντε μικρότερα, αλλά πολύ φροντισμένα και πολυτελέστερα δωμάτια. (…)

»Είναι φανερό πως τα τρία αυτά δωμάτια, μαζί με τ’ άλλα δυό, που βρίσκονταν στην πλευρά αυτήν κι επικοινωνούσαν απ’ ευθείας με την αυλή, αποτελούσαν ένα συγκρότημα, το επισημότερο του παλατιού.

»Μας κάνει εντύπωση πως το συγκρότημα αυτό των δωματίων δεν βλέπει “προς μεσημβρίαν”, δηλαδή δεν βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του οικοδομήματος, όπως έχει διαπιστωθή για τα δωμάτια διαμονής των σπιτιών της Ολύνθου κι όπως παραδίδεται από τους αρχαίους συγγραφείς. (…)

»Ο κ. Μπακαλάκης πιστεύει πως η αλλαγή στη διάταξη των δωματίων οφείλεται στη θαυμαστή θέα που ξανοίγει από την πλευρά αυτή του ανακτόρου, κι οι εξώστες γίνηκαν από δω για να χαίρουνται οι άρχοντες του παλατιού τον κάμπο της Βέροιας που ελεύθερα σαν θάλασσα απλώνεται μπροστά του. (…)

Ανάκτορο Φιλίππου Β΄, αρχαιολογικός χώρος Αιγών @Κωνσταντίνος Τσακαλίδης/ SOOC

Ο Ανδρόνικος για την ταύτιση του χώρου με τις Αιγές

Είκοσι ένα χρόνια αργότερα, ο ίδιος ο Μανόλης Ανδρόνικος, με άρθρο του στο «ΒΗΜΑ» της 26ης Σεπτεμβρίου 1982 γράφει, μεταξύ άλλων, για την πορεία των ανασκαφών.

«Οι ανασκαφές προχωρούσαν, το ανάκτορο αποκαλύφθηκε σε όλη την έκτασή του, ένα δεύτερο οικοδόμημα δίπλα σ’ αυτό συμπλήρωνε τη γνώση μας για την οικοδομική δραστηριότητα, όμως όλες αυτές οι ψηφίδες της αρχαιολογικής γνώσης, που συμπλήρωναν κάποια κομμάτια του χαμένου ψηφιδωτού, δεν κατάφερναν να συνθέσουν ένα σύνολο με συνοχή, να αναπλάσουν μιαν εικόνα με συγκεκριμένο ιστορικό νόημα. Έλειπε πάντα το καίριο εκείνο κομμάτι που θα μας βοηθούσε στη σύνθεση των αποσπασμάτων που με κόπο κατορθώναμε να αποκαταστήσουμε.

»Και τότε (1968) ήρθε η εμπνευσμένη και τολμηρή υπόθεση του N. G. L. Hammond. Όλα αυτά τα μνημεία, είπε, ανήκουν στην πρώτη πρωτεύουσα των Μακεδόνων, τις Αιγές, που ως τότε ταυτίζαμε με την Έδεσσα. Δεν ήταν εύκολο να δεχτούμε αμέσως μια τόσο αναπάντεχη πρόταση, που ερχόταν σε αντίθεση με ό,τι όλοι μας, αρχαιολόγοι και ιστορικοί, θεωρούσαμε ως καλοθεμελιωμένη γνώση. Πρώτος εγώ δήλωσα πως μου είναι αδύνατο να πιστέψω στην άποψή του, όσο κι αν θα ήμουν ευτυχής να σκάβω την πρωτεύουσα των Μακεδόνων έστω και αγνοώντας το.

»Σε λίγα όμως χρόνια (1976) η συνέχεια της έρευνας με υποχρέωσε να αναθεωρήσω τη γνώμη μου. Τα ευρήματα της χρονιάς εκείνης με έπεισαν για την ορθότητα της υπόθεσης του Hammond. Και έγραφα τότε στο «Βήμα» το πρώτο μου άρθρο με τίτλο «Αιγές και Βεργίνα», υποστηρίζοντας με αρχαιολογικά πια τεκμήρια όσα ο Άγγλος ιστορικός είχε στηρίξει σε συλλογισμούς ιστορικούς. Και προχωρώντας έκανα την πρόβλεψη πως η συνέχιση των ανασκαφών μπορεί να μας δώσει την πιο απίστευτη αμοιβή, να βρούμε τους βασιλικούς τάφους που υπήρχαν στις Αιγές.

Κίνητρο

»Η θεωρητική τούτη αισιοδοξία μου στάθηκε πολύτιμο κίνητρο για τη συνέχιση της έρευνας, ήταν όμως αδύνατο να προβλέψω ως πού θα με οδηγούσε. Η επιβεβαίωση ήρθε πολύ γρήγορα, όταν την επόμενη χρονιά η τύχη θέλησε να αποκαλύψουμε τους δύο πρώτους λαμπρούς τάφους. Η υπόθεση πως ο ένας απ’ αυτούς ανήκε στον Φίλιππο τον Β’ προκαλούσε δέος και αναστάτωση.

»Όμως από τη στιγμή εκείνη η αφή της ιστορίας έπαιρνε ασύλληπτες διαστάσεις. Κάθε νέο εύρημα ερχόταν να φωτίσει όλα τα προηγούμενα και να τους δώσει τη σωστή θέση στο σύνολο του χαμένου ψηφιδωτού που προσπαθούσαμε να ανασυνθέσουμε.

»Αρχαιολόγοι και ιστορικοί αναζητούσαμε πια τα καίρια κομμάτια που μας έλειπαν για να θεμελιώσουμε σωστά όσα οι σκόρπιες και αβέβαιες γνώσεις μας μάς έκαναν ως τότε να τα θεωρούμε άλλοτε ως απλές υποθέσεις και άλλοτε ως πιθανές δυνατότητες.

»Τα τείχη της πόλης επισημάνθηκαν σε όλη τους σχεδόν την έκταση, λείψανα οικιών αποκαλύφθηκαν σε διάφορα σημεία που έδειχναν την τεράστια έκταση της πόλης, τα ονόματα στις επιτύμβιες στήλες μαρτυρούσαν πως αυτοί οι άγνωστοι Μακεδόνες είχαν τα πιο χαρακτηριστικά ελληνικά ονόματα, άλλοι τρεις επιβλητικοί μακεδονικοί τάφοι ήρθαν να προσθέσουν τη μνημειακή τους παρουσία στην περιοχή, ακόμη και τα θεμέλια ενός τεράστιου περιβόλου, που μπορεί να θεωρηθεί ως λείψανο του στρατοπέδου των Γαλατών μισθοφόρων του Πύρρου, είναι τώρα ορατά.

Η δολοφονία του Φιλίππου

»Όμως όλοι μας γνωρίζαμε πως η πιο δραματική ιστορική πράξη που συντελέστηκε σ’ αυτήν την παλιά πρωτεύουσα των Μακεδόνων ήταν η δολοφονία του Φιλίππου, όταν γιόρταζε τους γάμους της κόρης του Κλεοπάτρας με το βασιλιά της Ηπείρου Αλέξανδρο.

»Τότε, μας πληροφορούν οι ιστορικοί, είχε καλέσει αντιπροσώπους από όλες τις ελληνικές πόλεις· είχαν όλοι συγκεντρωθεί στο θέατρο· πρώτοι μπήκαν σ’ αυτό οι δύο Αλέξανδροι, ο γαμπρός και ο αδελφός της νύφης, ο μελλοντικός κοσμοκράτορας· ύστερα ο Φίλιππος, αφήνοντας πίσω τους σωματοφύλακές του, προχώρησε μονάχος, περήφανος που ήταν πια ο αρχηγός όλων των Ελλήνων, αρχιστράτηγος της εκστρατείας ενάντια στους Πέρσες.

»Μόλις προχώρησε στην ορχήστρα, ο Παυσανίας, νέος αξιωματικός της φρουράς, τον χτύπησε με το ξίφος και τον άφησε νεκρό. Ο ίδιος έτρεξε να φύγει, αλλά μόλις βγήκε από το θέατρο μπερδεύτηκε, πιάστηκε και σκοτώθηκε επί τόπου. Όλη αυτή η αληθινή ιστορία μοιάζει λιγάκι με παραμύθι ή με μια ρομαντική κατασκευή εύκολου ιπποτικού μυθιστορήματος. Όταν την ακούς ή την διαβάζεις μπορείς να πλάσεις με το μυαλό σου το σκηνικό του χώρου όπως το θέλεις ή το μπορείς.

»Όμως οι ιστορικοί, που δεν αγαπούν τα παραμύθια και τα μυθιστορήματα, που χρειάζονται πιο χειροπιαστά στοιχεία, ύστερα από τις πρόσφατες ανακαλύψεις της Βεργίνας, έγραψαν πως η ανεύρεση του θεάτρου των Αιγών πρέπει να είναι ο μελλοντικός στόχος των αρχαιολόγων.

Το θέατρο

»Η τύχη στάθηκε για μιαν ακόμα φορά εξαιρετικά αγαθή στους αρχαιολόγους. Έτσι τις τελευταίες μέρες του περασμένου μήνα οι πρώτες πέτρες του ιστορικού θεάτρου άρχισαν να προβάλλουν μέσα από το χώμα. Τώρα πια μπορούμε να αγγίξουμε πάνω σ’ αυτές τις πέτρες την αφή του βασιλιά που άφησε τη ζωή του σ’ αυτή την ορχήστρα που πατούμε με τα πόδια μας. Ο άσαρκος λόγος των ιστορικών κειμένων βρίσκει τη σάρκα του.

»Ο αρχαιολόγος τώρα βλέπει τη βασιλική συνοδεία να βγαίνει από την ανατολική είσοδο των ανακτόρων, να κατηφορίζει τα εκατό περίπου μέτρα που τη χωρίζουν από το θέατρο, να μπαίνει από την ανατολική πάροδο και να παίρνει τη θέση της στα λίθινα εδώλια που κλείνουν τον κύκλο της ορχήστρας· ο βασιλιάς μονάχος δέχεται το θανάσιμο πλήγμα· ο δολοφόνος μέσα στη γενική σύγχυση τρέχει στη δυτική πάροδο· λιγότερα από εκατό μέτρα τον χωρίζουν από τα τείχη και την πύλη, όπου τον περιμένουν οι συνεργάτες του· ύστερα η χαράδρα και τα βουνά που θα τον οδηγήσουν προς τη δυτική Μακεδονία, όπου ζουν οι φίλοι του, αντίπαλοι του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου.

»Τώρα βλέπουμε πια το κάθε βήμα όλων των προσώπων του δράματος, μετρούμε τις στιγμές, καταλαβαίνουμε πως αυτά όλα είναι εντελώς πραγματικά, απόλυτα νοητά. Η αφή της ιστορίας μέσα στο μικρό αυτό αλώνι της ορχήστρας, στο κοχύλι του θεάτρου, στα κατώφλια του παλατιού, στα στενά περάσματα των «παρόδων» στις πέτρες της χαράδρας που βρίσκεται εκεί για να προστατέψει το δολοφόνο, δεν αποτελεί μονάχα οξύ και εύστοχο ποιητικό λόγο, αλλά την ακριβέστερη λεκτική περιγραφή της πιο απλής και ορατής πραγματικότητας.

»Η αρχαιολογία ευτύχησε, για μιαν ακόμα φορά, να προσφέρει στην ιστορική έρευνα το αισθητό σώμα της ιστορικής πράξης.

Οι Αιγές σήμερα

Σήμερα, ο αρχαιολογικός χώρος στις Αιγές περιλαμβάνει μια σειρά από αρχαιολογικά κατάλοιπα και ευρήματα που δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι συναποτελούν έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα να έχει συμπεριληφθεί στα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς  της UNESCO.

Όπως αναφέρει η UNESCO «ο Αρχαιολογικός Χώρος των Αιγών, που περιέχει ένα αστικό κέντρο –το παλαιότερο και σημαντικότερο στη Βόρεια Ελλάδα– και αρκετούς περικυκλωμένους οικισμούς, ορίζεται από τους ποταμούς Χαλιάκμονα (Δ και Β), Ασκόρδο (Α) και τα Πιέρια Όρη (Ν).

»Οι Αιγές παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για τον πολιτισμό, την ιστορία και την κοινωνία των αρχαίων Μακεδόνων, της ελληνικής συνοριακής φυλής που διατήρησε τις πανάρχαιες παραδόσεις και μετέφερε τον ελληνικό πολιτισμό στα εξωτερικά όρια του αρχαίου κόσμου.

Σπουδαία κατάλοιπα

»Τα σημαντικότερα, ήδη ανασκαμμένα, αρχαιολογικά κατάλοιπα του χώρου είναι: το μνημειακό ανάκτορο (περίπου 340 π.Χ.), που ήταν το μεγαλύτερο και ένα από τα πιο εντυπωσιακά κτίρια της κλασικής Ελλάδας, το θέατρο, τα ιερά της Ευκλείας και της Μητέρας του Θεοί, τα τείχη της πόλης, η βασιλική νεκρόπολη, που περιέχει περισσότερους από 500 τύμβους, που χρονολογούνται από τον 11ο έως τον 2ο αιώνα π.Χ.

»Τρεις βασιλικές ταφικές συστάδες έχουν ήδη ανασκαφεί. Είναι γνωστοί δώδεκα μνημειώδεις ναοειδείς τάφοι. Ανάμεσά τους ο τάφος της Ευριδίκης, μητέρας του Φιλίππου Β’ και οι ασύλητοι τάφοι του Φιλίππου Β’, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και του εγγονού του, Αλέξανδρου Δ’, που ανακαλύφθηκαν το 1977-8 και έκαναν παγκόσμια αίσθηση. Η ποιότητα των ίδιων των τάφων και των τάφων τους τοποθετεί τις Αιγές στους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ευρώπης».