O Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ιεράρχης και πολιτικός ηγέτης της Κύπρου στα κρισιμότερα χρόνια της σύγχρονης ιστορίας της, αποτέλεσε έξεχουσα προσωπικότητα με μεγάλη επιδραστικότητα όχι μόνο στην Κύπρο αλλά και στο διεθνές πολιτικό σκηνικό της εποχής του.

Οποιαδήποτε αναφορά στη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου είναι αδύνατον να μην περιλαμβάνει και τον Μακάριο.

Εύλογα λοιπόν, στην τηλεοπτική σειρά του MEGA, Famagusta, τη νέα σειρά μυθοπλασίας που εστιάζει στα τραγικά γεγονότα της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο το 1974, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στον Μακάριο (τον υποδύεται ο Γρηγόρης Βαλτινός) και στο πραξικόπημα που έγινε εναντίον του από τη Χούντα των Αθηνών, στις 15 Ιουλίου 1974.

Το πραξικόπημα εκείνο ήταν και η χρυσή αφορμή που δόθηκε στην Τουρκία, για να εισβάλει στην Κύπρο, δήθεν για να σώσει, ως εγγυήτρια δύναμη της Κύπρου, τον Κυπριακό λαό.

Ο Μακάριος, στα ερείπια που άφησε πίσω της η τουρκική εισβολή

Το πουκάμισο το θαλασσί

Γράφει ο Νίκος Χασαπόπουλος στο tovima.gr στις 15 Ιουλίου 2022:

«Αν γυρίσει κανείς πίσω το ημερολόγιο και πάει 48 χρόνια πίσω στη Λευκωσία, στην έδρα του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου, στις 15 Ιουλίου 1974, στις 8.15 το πρωί. Εκείνη την ώρα το κυπριακό ραδιόφωνο μετέδιδε το τραγούδι «το πουκάμισο το θαλασσί», χωρίς όμως κανείς από το ΡΙΚ να προβλέπει τι επρόκειτο να συμβεί σε λίγα λεπτά.
«Το πουκάμισο το θαλασσί,/μια φορούσα εγώ και μια εσύ/χρυσή κλωστή και βελονιά/ποιος θα δικάσει τον φονιά…«
»Ακριβώς στη φράση «ποιος θα δικάσει τον φονιά», το ΡΙΚ σίγησε. Το πραξικόπημα  (σχεδιασμένο από την χούντα των Αθηνών και τον δικτάτορα Ιωαννίδη) άρχιζε, κάπως αργά για πραξικοπήματα.  Το σύνθημα του πραξικοπήματος ήταν «ο Αλέξανδρος εισήλθε στο νοσοκομείο». Ο «Αλέξανδρος» ήταν ο Μακάριος και το «νοσοκομείο» ήταν το Προεδρικό Μέγαρο.
»Η μαύρη ιστορία της Κύπρου ξεκινούσε εκείνη την ώρα, μια προδοσία που έφερε τον Αττίλα στο νησί. Γιατί αυτό ήταν το πρόσχημα για να εισβάλει ο Μπουλέντ Ετσεβίτ στη μεγαλόνησο.
»Την επιχείρηση για την κατάληψη του Προεδρικού Μεγάρου στη συνοικία των Αγίων Ομολογητών, σχεδίασε και διηύθυνε ο Κομπόκης. Επικεφαλής των δυνάμεων Καταδρομών που έλαβαν εντολή να αναπτύξουν δράση στο χώρο του Προεδρικού Μεγάρου ήταν ο ταγματάρχης Δαμασκηνός, των δε τεθωρακισμένων ο επίλαρχος Κορκόντζελος, διοικητής της 21ης ΕΑΝ.)

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος με τον γ.γ. του ΟΗΕ Κουρτ Βάλντχαϊμ (στη μέση) και τον τουρκοκύπριο Ραούφ Ντενκτάς.

»Την ώρα  της εκδήλωσης του πραξικοπήματος, ο Μακάριος δεχόταν μια ομάδα ελληνοπαίδων από την Αίγυπτο. Κάποιο από τα παιδιά άκουσε τους πυροβολισμούς, αλλά ο Μακάριος τα καθησύχασε. Όταν τα πυρά πύκνωσαν και το Προεδρικό Μέγαρο άρχισε να κανονιοβολείται από τα τεθωρακισμένα της Εθνικής Φρουράς, ο Μακάριος, αφού προστάτευσε πρώτα τους μικρούς του επισκέπτες, στη συνέχεια διέφυγε από την μοναδική αφύλακτη δίοδο, που υπήρχε στα δυτικά του Προεδρικού Μεγάρου.
»Με τη βοήθεια τριών σωματοφυλάκων του και ντυμένος με πολιτικά ρούχα, ακολούθησε την κοίτη ενός παρακείμενου χειμάρρου και κάτω από μυθιστορηματικές συνθήκες έφθασε στην Μονή Κύκκου. Στο μεταξύ οι πραξικοπηματίες νόμιζαν ότι ο Μακάριος είναι νεκρός. Αυτό μετέδιδε το ΡΙΚ, το οποίο είχαν καταλάβει και ετοιμάζονταν να ορκίσουν τον Νίκο Σαμψών πραξικοπηματία Πρόεδρο της Κύπρου.
»Όπως συμβαίνει κάθε χρόνο έτσι και σήμερα στις 8.20 ακριβώς ήχησαν οι σειρήνες σε όλες τις ελεύθερες πόλεις της Κύπρου. Για να μην ξεχάσει κανένας πώς άρχισε η προδοσία».

Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Η τελευταία του ομιλία

Στις 20 Ιουλίου 1977 διοργανώνεται στο ελεύθερο κομμάτι της Κύπρου παγκύπριο συλλαλητήριο για την καταδίκη της τουρκικής εισβολής.
Ο Μακάριος μίλησε στο συγκεντρωμένο πλήθος και μεταξύ άλλων ανέφερε:

«Ο αγώνας μας θα συνεχισθεί. Τα τρία χρόνια που πέρασαν απέδειξαν ότι ο λαός μας δεν κάμπτεται και δεν λυγίζει κάτω από οποιεσδήποτε δυσκολίες και αντιξοότητες, επί τρία χρόνια ζούμε καθημερινά ένα μεγάλο δράμα. Τάφοι και σταυροί, που πάνω τους σκύβουν και θρηνούν μαυροντυμένες μάνες, αγνοούμενοι, που αγωνιούμε για την τύχη τους, εγκλωβισμένοι, που ανησυχούμε για τη διαβίωσή τους, κατοχή εδαφών μας, ξερίζωμα αδελφών μας, βεβήλωση των ιερών μας αποτελούν πτυχές του μεγάλου κυπριακού δράματος.

»Αναρίθμητα δεινά και συμφορές, ερείπια και καταστροφές επέφερε στην Κύπρο ο τουρκικός Αττίλας. Αντιμετωπίσαμε κίνδυνο φυσικού και εθνικού αφανισμού. Και πολλοί πιθανώς νόμισαν ότι με την επέλαση του τούρκου εισβολέα έφθανε το τέλος του κυπριακού ελληνισμού. Απέδειξε, όμως, ο λαός μας ότι διαθέτει πλούτο αρετής, δυναμισμό και ζωτικότητα. Και θα ζει εις τους αιώνες και ποτέ δεν θα χαθεί. Γιατί δεν χάνονται οι λαοί που θέλουν να ζήσουν και αγωνίζονται να ζήσουν.

»Οι θλιβερές επέτειοι της προδοσίας και της εισβολής κεντρίζουν έντονα τη σκέψη, που με οδύνη στρέφεται στις σκλαβωμένες περιοχές της νήσου μας και η θύμησή τους είναι προσκλητήριο σε αγώνα για το ξεσκλάβωμά τους. Δεν ξεχνούμε τα σκλαβωμένα χωριά και τις πόλεις μας. Δεν ξεχνούμε τους σκλαβωμένους τόπους, που πάνω τους είναι κτισμένοι βωμοί και εστίες μας και μέσα τους είναι θαμμένοι γονιοί και πρόγονοί μας».

Αυτή ήταν και η τελευταία δημόσια εμφάνιση του Μακαρίου.
Λίγες ημέρες αργότερα, στις 3 Αυγούστου 1977, πέθανε από έμφραγμα του μυοκαρδίου.