Σήμερα το πρωί, μετά από ολονύχτιες διαπραγματεύσεις μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής επετεύχθη πολιτική συμφωνία για το Σύμφωνο για το Μεταναστευτικό και το Άσυλο. Η συμφωνία χαρακτηρίζεται ως «ιστορική» καθώς ύστερα από χρόνια διαπραγματεύσεων και αδιεξόδων θα αλλάξει σημαντικά ο τρόπος διαχείρισης των αιτούντων άσυλο αλλά και η κατανομή τους σε ολόκληρη την Ενωση.

Τι προβλέπει η συμφωνία

Η προκαταρκτική συμφωνία –που θα πρέπει πλέον επισήμως να επικυρωθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο– καλύπτει πέντε προτάσεις «κλειδιά» του Συμφώνου Μετανάστευσης και Ασύλου:

– τον κανονισμό ελέγχου (screening regulation),

– τον κανονισμό της βάσης δεδομένων Eurodac,

– τον κανονισμό των διαδικασιών ασύλου,

– τον κανονισμό διαχείρισης των αιτούντων άσυλο

– τον κανονισμό για τον μηχανισμό διαχείρισης κρίσεων (Crisis and Force majeure Regulation).

Συγκεκριμένα:

  • Ο κανονισμός ελέγχου προβλέπει μια προκαταρκτική διαδικασία για την ταχεία εξέταση του προφίλ ενός αιτούντος άσυλο και τη συλλογή βασικών πληροφοριών όπως η εθνικότητα, η ηλικία, τα δακτυλικά αποτυπώματα και η εικόνα του προσώπου. Θα πραγματοποιηθούν επίσης έλεγχοι υγείας και ασφάλειας.
  • Ο τροποποιημένος κανονισμός Eurodac, ο οποίος θα ενημερώνει μεγάλης κλίμακας βάση δεδομένων που θα αποθηκεύει βιομετρικά στοιχεία, που συλλέγονται κατά τη διαδικασία ελέγχου. Η βάση δεδομένων θα περιλαμβάνει καταμέτρηση αιτούντων άσυλο για την αποτροπή πολλαπλών αξιώσεων με το ίδιο όνομα.
  • Ο τροποποιημένος κανονισμός για τις διαδικασίες ασύλου (APR) περιλαμβάνει ταχεία διαδικασία στα σύνορα, που προορίζεται να διαρκέσει το πολύ 12 εβδομάδες, και διατήρηση της παραδοσιακής διαδικασίας ασύλου, η οποία είναι πιο χρονοβόρα και μπορεί να διαρκέσει αρκετούς μήνες.
  • Ο κανονισμός διαχείρισης ασύλου και μετανάστευσης (AMMR) θεσπίζει ένα σύστημα «υποχρεωτικής αλληλεγγύης» που θα ενεργοποιείται όταν ένα ή περισσότερα κράτη-μέλη υφίστανται «μεταναστευτική πίεση». Το σύστημα θα προσφέρει στις χώρες τρεις επιλογές: μετεγκατάσταση ορισμένου αριθμού αιτούντων άσυλο, καταβολή συνεισφοράς για κάθε αιτούντα που αρνείται να μετεγκατασταθεί και χρηματοδότηση επιχειρησιακής υποστήριξης.
  • Ο κανονισμός διαχείρισης κρίσεων ο οποίος προβλέπει κανόνες που θα ισχύουν μόνο όταν το σύστημα ασύλου της Ε.Ε απειλείται από ξαφνική και μαζική άφιξη προσφύγων, όπως κατά τη μεταναστευτική κρίση 2015-2016, ή από μια κατάσταση ανωτέρας βίας, όπως η πανδημία Covid-19. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι εθνικές Αρχές θα έχουν τη δυνατότητα να εφαρμόζουν αυστηρότερα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων μεγαλύτερων περιόδων κράτησης.

Επί της ουσίας η νέα συμφωνία προβλέπει ότι τα κράτη-μέλη «πρώτης γραμμής» στη Nότια Ευρώπη θα θεσπίσουν πλέον αυστηρότερες διαδικασίες παροχής ασύλου στα σύνορά τους και θα διαθέτουν πλέον μηχανισμούς απομάκρυνσης μεταναστών των οποίων αιτήσεις απορρίπτονται. Ο νέος μηχανισμός αλληλεγγύης προβλέπει ότι στα κράτη-μέλη της ηπειρωτικής Ευρώπης θα δίνεται πλέον η επιλογή είτε να δέχονται ένα συγκεκριμένο αριθμό μεταναστών είτε να πληρώνουν συγκεκριμένα ποσά σε κοινό ευρωπαϊκό Ταμείο.

Τα επόμενα βήματα

Η προκαταρκτική συμφωνία θα μεταφραστεί τώρα σε τροποποιημένα νομικά κείμενα, τα οποία θα πρέπει πρώτα να εγκριθούν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και αργότερα, από το Συμβούλιο. Δεδομένης της εξαιρετικής ευαισθησίας του θέματος, δεν πρέπει να αποκλειστούν απαιτήσεις της τελευταίας στιγμής από τις κυβερνήσεις.

Ωστόσο, η έγκριση στο Συμβούλιο θα διεξαχθεί με ειδική πλειοψηφία, που σημαίνει ότι μεμονωμένα κράτη-μέλη δεν θα μπορούν να ασκήσουν «βέτο». Ο κύκλος πρέπει να ολοκληρωθεί πριν από τις επόμενες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που έχουν προγραμματιστεί για τις αρχές Ιουνίου.

Τα οφέλη για την Ελλάδα

Αναφορικά με την αλληλεγγύη που ενδιαφέρει ιδιαίτερα τις χώρες της λεγόμενης πρώτης γραμμής στην είσοδο μεταναστών, όπως η Ελλάδα, η νέα νομοθεσία προβλέπει ότι όταν ένα κράτος μέλος αντιμετωπίζει μια κατάσταση κρίσης μπορεί να ζητήσει εισφορές αλληλεγγύης από άλλες χώρες της ΕΕ. Αυτές οι συνεισφορές θα έχουν τη μορφή είτε μετεγκατάστασης αιτούντων άσυλο από το πιεζόμενο κράτος μέλος σε συνεισφέροντα κράτη μέλη, είτε οικονομικές συνεισφορές ή και άλλα εναλλακτικά μέτρα αλληλεγγύης.

Το Σύμφωνο θα δώσει επίσης στην ΕΕ και στα κράτη μέλη της τα εργαλεία να αντιδρούν γρήγορα σε καταστάσεις κρίσης. Σε περιπτώσεις δηλαδή που αντιμετωπίζουν μεγάλο αριθμό παράνομων αφίξεων ή ακόμη και την εργαλειοποίηση του Μεταναστευτικού από εχθρικές χώρες, οι οποίες επιχειρούν σκόπιμα να αποσταθεροποιήσουν την Ένωση.