Κάθε μεγάλη μετάβαση της ανθρωπότητας από μια εποχή σε άλλη έχει οικονομικό και ασφαλώς κοινωνικό κόστος: Αλλάζει η ζωή των ανθρώπων, η καθημερινότητά τους, οι συνήθειες και βέβαια οι τρόποι βιοπορισμού τους, καθώς κάποια επαγγέλματα εξαφανίζονται και δημιουργούνται νέα.
Το κόστος της μετάβασης από την εποχή των υδρογονανθράκων στην εποχή της καθαρής ενέργειας όλοι υποψιάζονται ότι θα είναι υψηλό από κάθε άποψη. Υψηλότερο από τη μετάβαση στην εποχή του ηλεκτρισμού, για παράδειγμα, που στην Ελλάδα μάλιστα προκάλεσε και έντονες εργατικές κινητοποιήσεις στις αρχές του αιώνα, όταν οι υπάλληλοι της υπηρεσίας φωτισμού της Αθήνας θα έχαναν μοιραία τη δουλειά τους, αφού οι φανοστάτες που εκείνοι άναβαν και έσβηναν ένα-ένα θα λειτουργούσαν πλέον με ένα διακόπτη που θα χειριζόταν ένας άνθρωπος.
Υποθέτει κανείς ότι κόστος θα υπήρξε και κατά τη μετάβαση από την εποχή του λίθου στην εποχή του χαλκού. Πιο πρόσφατες και ορατές από όλους, όμως, είναι οι κατακλυσμιαίες αλλαγές που έφερε στον πλανήτη και στις ζωές των ανθρώπων η μετάβαση στην ψηφιακή εποχή.
Η βρετανική «δεξαμενή σκέψης» Carbon Tracker έκανε έναν πρώτο υπολογισμό του άμεσου οικονομικού κόστους που θα έχει η μετάβαση στην εποχή της καθαρή ενέργεια για τις χώρες παραγωγής πετρελαίου – αναπόφευκτη κι αυτή όπως όλες οι μεγάλες επαναστατικές αλλαγές στην ανθρωπότητα και επιπλέον επείγουσα για λόγους επιβίωσης του πλανήτη και των κατοίκων του.
Μια εικοσαετία προσαρμογής
Η Carbon Tracker, λοιπόν, υπολόγισε ότι κάποιες χώρες θα χάσουν τουλάχιστον το 40% των ετήσιων εσόδων τους. Αθροιστικά το κόστος από την απώλεια εσόδων για τις πετρελαιοπαραγωγικές χώρες θα φθάσει έως το έτος 2040 τα 13 τρισ. δολάρια (με την αξία που έχει το αμερικανικό νόμισμα το 2020).
Η Carbon Tracker περιγράφει την έρευνά της ως κλήση αφύπνισης στις χώρες παραγωγής υδρογονανθράκων και στη διεθνή πολιτική κοινότητα. Και διευκρινίζει ότι βάσισε τις μετρήσεις της στην υπόθεση ότι η ζήτηση για υδρογονάνθρακες θα βαίνει αυξανόμενη έως το 2040.
Παρά ταύτα, το think tank προειδοποιεί ότι η ζήτηση θα πρέπει να μειωθεί για να επιτευχθούν οι στόχοι που έχουν θέσει οι κυβερνήσεις για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής. Κατά συνέπεια, οι τιμές του πετρελαίου και των υδρογονανθράκων εν γένει θα είναι χαμηλότερες από αυτές που προϋπολογίζουν οι παραγωγοί και η πετρελαϊκή βιομηχανία εν γένει.
Χαμένοι και προνοητικοί
Οι ερευνητές της εδρεύουσας στο Λονδίνο Carbon Tracker προσπάθησαν να εκτιμήσουν τις απώλειες των κυβερνητικών εσόδων αν η μέση θερμοκρασία του πλανήτη ανέβει την επόμενη εικοσαετία μόνο κατά 1,65 βαθμούς Κελσίου. Τα χαμένα έσοδα των 13 τρισ. δολαρίων υπολογίστηκαν υποθέτοντας ότι οι ρυθμοί οικονομικής ανάκαμψης σε βάθος εικοσαετίας θα κυμανθούν στο μέσον όρο.
Επιπλέον, η έρευνα καλύπτει τις απώλειες όλων των πετρελαιοπαραγωγικών κρατών, ακόμα και εκείνων που η εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων δεν αποτελούν γι’ αυτές βασική πλουτοπαραγωγική πηγή, όπως είναι η Βρετανία, οι ΗΠΑ, η Ινδία και η Κίνα.
Η προσοχή των ερευνητών εστιάστηκε, ωστόσο, σε 40 χώρες η οικονομία των οποίων εξαρτάται άμεσα από τις εξαγωγές πετρελαίου. Σ’ αυτές η «πράσινη μετάβαση» θα στοιχίσει κατά μέσον όρο το 46% των εσόδων τους από τις πωλήσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου την επόμενη εικοσαετία.
Η εξάρτηση από τις πωλήσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου διαφέρει, βεβαίως, από χώρα σε χώρα. Και η προβλεπόμενη πτώση των εσόδων από τις πωλήσεις πετρελαίου επίσης διαφέρει.
Το Ιράκ και η Σαουδική Αραβία, για παράδειγμα, θα χάσουν το 80% των ετήσιων εσόδων τους από τις πωλήσεις πετρελαίου. Επτά ακόμα χώρες συμπεριλαμβανομένης της Σαουδικής Αραβίας θα δουν τις πωλήσεις υδρογονανθράκων να πέφτουν κατά 60%.
Το κόστος, όμως, της συνολικής ζημιάς στην οικονομία από την αναμενόμενη πτώση των πετρελαϊκών εσόδων δεν θα είναι ανάλογα μεγάλο για τη Σαουδική Αραβία, για παράδειγμα, που αν και είναι η μεγαλύτερη σε παραγωγή χώρα πετρελαίου στον κόσμο έχει ήδη ξεκινήσει να εφαρμόζει ένα πρόγραμμα απεξάρτησης από το πετρέλαιο.
Πόσω μάλλον για τη Νορβηγία με το γνωστό κρατικό πετρελαϊκό fund στο οποίο έχει συγκεντρώσει ήδη πάνω από 1 τρισ. δολάρια από τις πωλήσεις πετρελαίου – μιλάμε για μια χώρα ψαράδων που μόλις πριν από τέσσερις δεκαετίες ανακάλυψε ότι διαθέτει κοιτάσματα υδρογονανθράκων.
Παρεμπιπτόντως, παρατηρεί κανείς εν προκειμένω ότι το ένα δέκατο τρίτο των συνολικών απωλειών των κρατικών προϋπολογισμών από τις πωλήσεις πετρελαίου την επόμενη 20ετία θα μπορούσε να το καλύψει μόνη της η προνοητική Νορβηγία…
«Απεξάρτηση επειγόντως»
Σύμφωνα με τις μετρήσεις της Carbon Tracker, επτά χώρες μεταξύ των οποίων η Ανγκόλα και το Αζερμπαϊτζάν θα χάσουν σε 20 χρόνια περισσότερο από το 40% του εθνικού εισοδήματός τους, καθώς είναι ελάχιστα προετοιμασμένες για τη μετάβαση στη μετα-πετρελαϊκή εποχή. Για άλλες 12 χώρες, μεταξύ των οποίων η Σαουδική Αραβία, η Νιγηρία και η Αλγερία, οι απώλειες εθνικού εισοδήματος θα κυμανθούν από 20% έως 40%.
Για κάποιες χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής οι επιπτώσεις θα είναι κάπως μετριασμένες εξαιτίας της ούτως ή άλλως χαμηλής παραγωγής υδρογονανθράκων, κάτι που θα τους δώσει τη δυνατότητα να διαδραματίσουν ένα σημαντικότερο ρόλο (και να αποκτήσουν μεγαλύτερο μερίδιο) στην παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου κατά τη μεταβατική εικοσαετία.
Να υποθέσει άραγε κανείς ότι στην κατηγορία αυτή θα μπορούσε να συμπεριληφθεί και η Ελλάδα που βρίσκεται ακόμα σε στάδιο έρευνας για κοιτάσματα υδρογονανθράκων; Ή μήπως είναι πλέον αργά για κάθε επένδυση και δραστηριοποίηση στον υπό κατάργηση αυτό ενεργειακό κλάδο;
Η έρευνα της Carbon Tracker πληροφορεί εξάλλου στις κυβερνήσεις των πετρελαιοπαραγωγικών κρατών ότι ένας από τους επείγοντες στόχους τους πρέπει να είναι η διαφοροποίηση των οικονομιών τους και η απεξάρτησή τους από τα ορυκτά καύσιμα.
Η δεξαμενή σκέψης συνιστά εν προκειμένω τα κεφάλαια που προορίζονται για την έρευνα και την άντληση πετρελαίου και φυσικού αερίου να επενδυθούν σε τομείς εναλλακτικών πηγών ενέργειας, που θα διαθέτουν το κρίσιμο πλεονέκτημα της βιωσιμότητας κατά τη μεταβατική περίοδο.
Κίνδυνος κοινωνικών εξεγέρσεων
Η έρευνα, τέλος, σημειώνει ότι ο υπόλοιπος κόσμος πρέπει να συμβάλει στην προσπάθεια των κρατών παραγωγής υδρογονανθράκων να διαφοροποιήσουν τις οικονομίες τους και να τις απεξαρτήσουν απ’ αυτούς. Πρόκειται για ζήτημα παγκόσμιας ηθικής τάξης, καθώς πολλές από τις εν λόγω χώρες που θα πληγούν από τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια, είναι ήδη πολύ φτωχές – με μεγάλη διαφθορά κατά κανόνα, καθώς τα έσοδα από τις πωλήσεις πετρελαίου καταλήγουν στα χέρια μιας αυταρχικής κυβερνητικής ελίτ που τα συσσωρεύει σε φορολογικούς παραδείσους.
Οι επιστήμονες της Carbon Tracker προειδοποιούν τέλος για τον κίνδυνο κοινωνικών αναταραχών, ακόμα και εξεγέρσεων και κάθε είδους αποσταθεροποίησης στις χώρες που θα στερηθούν τα έσοδα από τις πωλήσεις πετρελαίου.
Αν έμειναν ιστορικές οι κινητοποιήσεις των δεκάδων ή εκατοντάδων εργατών που φρόντιζαν τους φανοστάτες των Αθηνών στις αρχές του 20ού αιώνα, φαντάζεται κανείς τι έχει να γίνει αν δεν υπάρξει μέριμνα για τα δεκάδες εκατομμύρια των εργαζομένων στον παγκόσμιο πετρελαϊκό κλάδο.
