Οι σκηνές της βίαιης κατάληψης του αμερικανικού ναού της δημοκρατίας μάς σόκαραν όλους, όμως δεν μας εξέπληξαν: τουλάχιστον εκείνους που παρακολουθούν τα καμώματα του Ντόναλντ Τραμπ στα τέσσερα χρόνια της προεδρίας του.

Η ανταρσία εναντίον των θεσμών υπαγορεύτηκε από τον απερχόμενο πρόεδρο με κομπάρσους τους πιστούς οπαδούς του και συμπαραγωγούς τα περιθωριακά ακροδεξιά δίκτυα καθώς και ορισμένους βουλευτές και γερουσιαστές του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος.

Ο άνθρωπος που επαίρεται ότι είναι ο πιο… σοφός και εξαιρετικός πολιτικός και που στο κομοδίνο του είχε το βιβλίο του Χίτλερ, «Ο Αγών μου» (σύμφωνα με την πρώην σύζυγό του, Ιβάνα), περιφρονούσε δημοκρατικούς ηγέτες, ενώ αντίθετα εκτιμούσε ιδιαίτερα μόνο αυταρχικούς αρχηγούς (δικτάτορες), όπως ο Πούτιν, ο Ερντογάν, ο πρόεδρος της Βραζιλίας Μπολσονάρο, ο πρόεδρος της  Β. Κορέας Κιμ Γιονγκ-ουν. Τον τελευταίο αποκαλούσε «ισόβιο πρόεδρο», ζηλεύοντάς τον ίσως για την ιδιότητά του αυτή, αν ερμηνεύουμε σωστά την παρακάτω φράση του (σύμφωνα με δημοσιογράφο του «Spiegel»): «Ισως θα έπρεπε κάποτε να δοκιμάσουμε και εμείς αυτό», δηλαδή το να είναι κανείς ισόβιος πρόεδρος…

Γιουρούσι, όχι πραξικόπημα

Δεν είναι παράδοξο που, αρχικά, με βάση όσα έχει κάνει και έχει πει ο Τραμπ και μέσα στη ροή των τεκταινόμενων γεγονότων το βράδυ της 6ης Ιανουαρίου, ορισμένοι είδαν τη βίαιη επιδρομή «ατάκτων» στο Καπιτώλιο ως μια μορφή πραξικοπήματος. Τώρα που έχουν ξεκαθαρίσει τα πράγματα  είναι φανερό ότι το γιουρούσι αυτό δεν ήταν πραξικόπημα. Το τελευταίο υπαγορεύεται, επίσης, «από επάνω», αλλά με την οργανωμένη καθοδήγηση και δράση στρατιωτικών και όχι ενός μπουλουκιού «ατάκτων» (δεν χρησιμοποιώ τη λέξη όχλος επειδή ξεχνάμε, συνήθως, ότι ο όχλος δεν γεννιέται, αλλά γίνεται).

Επιπλέον, η κατάληψη του Καπιτωλίου δεν στράφηκε εναντίον του φορέα της εξουσίας, δηλαδή του Τραμπ, αφού με δική του προτροπή και για χάρη του έγινε ό,τι επακολούθησε. Αντίθετα, το μπουλούκι των οπαδών του, αρνούμενο τη λαϊκή ετυμηγορία των εκλογών, στρεφόταν, συγχρόνως, εναντίον των δημοκρατικών θεσμών, η πιστή τήρηση των οποίων (σύμφωνα με το εκλογικό αποτέλεσμα) δεν συνέφερε τον χαρισματικό αρχηγό τους. Αρα, η ανταρσία με την επιδρομή στο Καπιτώλιο ήταν επίθεση εναντίον της εφαρμογής της έννομης εκλογικής ετυμηγορίας των αμερικανών πολιτών και ακόλουθα εναντίον των θεσμών.

Η περίπτωση Τραμπ

Στην περίπτωση του Τραμπ έχουμε τον χαρισματικό αρχηγό ο οποίος είναι ένας κυνικός δημαγωγός και λαοπλάνος που χρησιμοποιεί, αλαζονικά, ως πιόνια τους οπαδούς του. Προπαγανδίζοντας πως ο υποτιθέμενος πατριωτικός σκοπός του αγιάζει όλα τα μέσα, ακόμη και την ανταρσία εναντίον των θεσμών, αποπροσανατολίζει τους οπαδούς του από την πραγματικότητα υποβάλλοντάς τους θεωρίες συνωμοσίας, που αναπαράγονται μόνο από τα δικά του περιθωριακά (ακροδεξιά και ρατσιστικά) μέσα. Ετσι, οι οπαδοί του μετατρέπονται σε στρατευμένα μέλη μιας κλειστής σέκτας που ζουν στον δικό τους κόσμο με τη φλόγα της τυφλής πίστης τους.

Οι τέσσερις οπαδοί του Τραμπ, που σκοτώθηκαν για χάρη του στην επίθεση εναντίον των θεσμών, έχουν ανθρώπους που τους αγαπούν, ίσως και παιδιά… Ο νάρκισσος Τραμπ δεν νοιάζεται για τέτοιες θυσίες. Οπως φαίνεται σε σχετικό video (που προώθησε στο Διαδίκτυο μέλος της οικογένειάς του!), η τηλεοπτική παρακολούθηση της βίαιης κατάληψης του Καπιτωλίου προκάλεσε ενθουσιασμό και επευφημίες στον στενό οικογενειακό κύκλο του Τραμπ!

Παίρνοντας αποστάσεις

Ωστόσο ήδη από την επόμενη ημέρα άρχισε να πρυτανεύει ο φόβος για τις ευθύνες που θα του καταλογιστούν για τα έκτροπα. Πανικόβλητος λοιπόν, άρχισε να παίρνει όλο και μεγαλύτερες αποστάσεις από τη φωτιά που ο ίδιος άναψε: προσποιείται ότι ο ίδιος δεν φέρει καμία ευθύνη΄ ότι είναι… αγανακτισμένος για τη βία και το χάος που δημιουργήθηκε και ότι πρέπει να υποστούν τις συνέπειες όσοι προέβησαν σε βίαιες πράξεις(!). Βέβαια, χωρίς καμία αναφορά στους τέσσερις οπαδούς του καθώς και τον αστυνομικό που σκοτώθηκαν στα επεισόδια. Φθάνει μάλιστα στο σημείο – για πρώτη φορά μετά τη νίκη του Μπάιντεν – να εγγυάται την ειρηνική μετάβαση της εξουσίας…

Η επίθεση του «τραμπισμού» εναντίον των θεσμών δεν είναι απομονωμένο γεγονός. Επαναλαμβάνεται, ακόμη, σε ηπιότερη ή βιαιότερη μορφή σε διάφορες χώρες και ιστορικές συγκυρίες. Οσο κι αν προστατεύονται οι δημοκρατικοί θεσμοί με ασφαλιστικές δικλίδες και αντίβαρα προς την εξουσία, φορείς των θεσμών είναι άνθρωποι. Και οι άνθρωποι έχουν την τάση να βλέπουν μάλλον υποκειμενικά και σύμφωνα με το προσωπικό και κομματικό τους συμφέρον τις δημόσιες θέσεις και τα κοινά. Γι’ αυτό προειδοποιεί ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά» του ότι «χωρίς νόμους επικρατεί το θηρίον στον άνθρωπο».

Οι κίνδυνοι για τη Δημοκρατία

Τους κινδύνους αυτούς που υπάρχουν σε όλες τις Δημοκρατίες περιγράφει αναλυτικά το βιβλίο των Steffen Levitsky und Daniel Ziblatt, «Πώς πεθαίνουν οι Δημοκρατίες», με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Αμερική. Η ανάλυση αυτή επιβεβαιώθηκε πλήρως με τις επιθέσεις Τραμπ στους δημοκρατικούς θεσμούς. Αν τελικά η δημοκρατία άντεξε στις ΗΠΑ και δεν καταλύθηκε, αυτό οφείλεται, εκτός άλλων, και στο γεγονός ότι η Αμερική είναι, ακόμη (εν πολλοίς), μια «δυτική και ανοιχτή κοινωνία, με δυτική κουλτούρα και ένα τυπικό δίκαιο» (εντελώς αντίθετο από το προσωποκεντρικό «δίκαιο» του οθωμανού «καδή»).

Αυτό σημαίνει σύμφωνα με έναν κλασικό, δηλαδή διαχρονικό, κοινωνιολόγο, τον Μαξ Βέμπερ, ότι: «Οι εντολές δεν δίνονται στο όνομα μιας προσωπικής αυθεντίας, αλλά στο όνομα απρόσωπων κανόνων, ενώ ακόμη και το διάταγμα για μιαν εντολή είναι με τη σειρά του υπακοή απέναντι σε έναν ορισμένο κανόνα και όχι ασύδοτη αυθαιρεσία, χάρη ή προνόμιο». Δεν είναι βέβαιο ότι τα «δυτικά» αντίβαρα μπορούν να αντιστέκονται, πάντα, επιτυχώς σε κάθε μορφή «τραμπισμού». Η έλλειψή τους πάντως τείνει, πολύ ευκολότερα, να οδηγεί σε δικτατορία και ωμή καταπίεση, όπως π.χ. στη Λευκορωσία του Λουκασένκο.

Ο κ. Στέλιος Χιωτάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης.