Η δεύτερη Οδύσσεια και το τέλος των μνημονίων

Τις τελευταίες μέρες η έξοδος από τα μνημόνια προκάλεσε αρκετές αρχαιοελληνικές αναφορές. Δεν ήταν μόνο ο συμβολισμός του διαγγέλματος του Πρωθυπουργού από την Ιθάκη αλλά και ο ξένος Τύπος που βλέπει τους Ελληνες ως κάτι μεταξύ Σίσυφου και Οδυσσέα ή σαν τον Φειδιππίδη που ανέκραξε «Νενικήκαμεν» αλλά έπεσε νεκρός όταν πρόφερε το χαρμόσυνο άγγελμα της νίκης στον Μαραθώνα. Ο αρχαιοελληνικός συμβολισμός, πάντα προσφιλής στα διεθνή ΜΜΕ στα χρόνια της κρίσης, αξιοποιήθηκε τώρα και από την ελληνική κυβέρνηση για να περάσει το μήνυμα ότι τα δύσκολα πέρασαν και οι Ελληνες έφτασαν στην Ιθάκη τους μετά από οκτώ χρόνια.

Θα ήθελα εδώ να θυμίσω ότι η Οδύσσεια στα νεότερα χρόνια γνώρισε και την εναλλακτική νεωτερική της εκδοχή με τη λεγόμενη «Δεύτερη Οδύσσεια» για το τι συνέβη στον Οδυσσέα μετά την άφιξή του στην Ιθάκη. Με αφετηρία την προφητεία του Τειρεσία στην ενδέκατη ραψωδία του έπους, οι νεότεροι συγγραφείς από τον Δάντη μέχρι τον Αλφρεντ Τένισον και τον Καβάφη, που ένα από τα κρυμμένα ποιήματά του τιτλοφορείται «Δεύτερη Οδύσσεια» και το μότο του παραπέμπει και στον Δάντη και στον Τένισον, βλέπουν τον Οδυσσέα είτε να αρχίζει ή να θέλει να ξεκινήσει ένα νέο ταξίδι.

Ο Καβάφης στο πεζό του το «Τέλος του Οδυσσέα» μας δίνει μια περιεκτική εικόνα της προέκτασης της Οδύσσειας στη σύγχρονη εποχή και του νέου ταξιδιού που επιχειρεί ο Οδυσσέας είτε προς τις Ηράκλειες στήλες (Δάντης) είτε προς μια νέα Ιθάκη του νου (Καβάφης): «Εις τους πλους της Οδυσσείας τον καταδιώκει η έχθρα των θεών, σκοπός του δε πάντοτε είναι η επιστροφή εις την πατρίδα. Αλλά περιπλανώμενος, βλέπων παντοίας πόλεις και παντοίους λαούς, τρέφων και συνάμα παροξύνων την περιέργειάν του, κυριεύεται υπό της μαγείας των ταξειδίων και της αναζητήσεως νέων εκάστοτε χωρών –και φθάσας τέλος εις την πατρίδα του ευρίσκει ότι η πατρίς του δεν τον ευχαριστεί, ότι η πατρίς του δεν τον αρκεί, ότι η πατρίς του δεν είναι πλέον εδώ, αλλά εις τας μεγάλας εκείνας εκτάσεις των οποίων πλήρης είναι η όρασίς του».

Αλλά και ο «Οδυσσέας» του Τένισον με την τελευταία εμβληματική του φράση («Για να παλέψουμε, να αναζητήσουμε, να βρούμε, και να μην υποχωρήσουμε»), που χρησιμοποιήθηκε και ως εμβληματική επιγραφή στο Ολυμπιακό Χωριό στους Ολυμπιακούς του Λονδίνου το 2012, προκρίνει τον διαρκή αγώνα και όχι την επανάπαυση στην Ιθάκη. Η «Δεύτερη Οδύσσεια» στις ποικίλες εκδοχές της δεν εκφράζει τον νόστο της επιστροφής όσο τη λαχτάρα για νέα περιπέτεια και νέο ταξίδι κατάκτησης. Ο Οδυσσέας δεν είναι ο πιστός σύντροφος που επαναπαύεται στην Ιθάκη αλλά ο ακάματος ταξιδευτής που οι περιπέτειές του δεν έχουν τέλος. Μήπως η έξοδος από τα μνημόνια προοιωνίζεται για τη χώρα μια δεύτερη Οδύσσεια παρά μια Ιθάκη;

O κ. Δημήτρης Tζιόβας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Birmingham της Aγγλίας.