Η ποίηση του εγκλήματος

Δεν ξέρω αν θα μπορούσα να το αποκαλέσω «λεξικό» με την κυριολεκτική έννοια του όρου, σίγουρα όμως το βιβλίο του Αλέξη Ν. Δερμεντζόγλου «Οι κώδικες των αμαρτωλών στο γαλλικό φιλμ νουάρ» που κυκλοφόρησε προσφάτως από τις εκδόσεις Ερωδιός μπορεί να παρουσιάσει τρομερό ενδιαφέρον για κάθε κινηματογραφόφιλο.

Μέσα σε μόλις 111 σελίδες, ο συγγραφέας (ο οποίος εκτός από τη συνεργασία του στις εφημερίδες «Θεσσαλονίκη» και «Μακεδονία» και τις τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές του, είναι επίσης, εκτός πολλών άλλων, ο ιδρυτής της Κινηματογραφικής Λέσχης Δράμας και του Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας) καταφέρνει να συμπυκνώσει τη σύντομη, δική του ιστορία για το γαλλικό «αστυνομικό» σινεμά, το γαλλικό φιλμ νουάρ. Ο Δερμεντζόγλου, ο οποίος από το 2008 ως σήμερα είναι επίσης πρόεδρος του Κέντρου Μελετών και Ερευνών για το σινεμά, δούλεψε ορμώμενος κυρίως από την «τυφλή» αγάπη του προς το αστυνομικό είδος γενικότερα και της συγκεκριμένης χώρας ειδικότερα. «Είναι μια βιωματική ανάγνωση του γαλλικού νουάρ μέσα από επιλεγμένες ταινίες», όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο επιμελητής της έκδοσης, συγγραφέας και λεξικογράφος ο ίδιος, Δημήτρης Κολιοδήμος.

Δεκαεννέα κεφάλαια, μικρά, σφικτά, περιεκτικά αλλά και… αφαιρετικά, καλύπτουν το πρώτο μέρος του βιβλίου, ενώ το δεύτερο είναι η φιλμογραφία των 65 ταινιών που καταλογογραφούνται σε αυτά τα κεφάλαια. Ο συγγραφέας υποκλίνεται στις δημιουργίες των μεγάλων εκπροσώπων του είδους (Ζαν Πιερ Μελβίλ, Ζακ Μπεκέρ, Ανρί Ζορζ Κλουζό, Λουί Μαλ, Αλέν Κορνό κ.ά.) και αναζητεί τους κώδικες, τη φιλοσοφία, τη ματιά και τον σχεδιασμό του ασπρόμαυρου γαλλικού νουάρ και του έγχρωμου γαλλικού νεο νουάρ, των οποίων η διαφορά, όπως εύστοχα αναφέρει, βρίσκεται μόνο στο χρώμα.

Η διαδρομή του (όπως πάντα) είναι χειμαρρώδης, παραληρηματική και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Οσο λείπει ο ειρμός τόσο ανατέλλει η φαντασία που προέρχεται από μια βαθύτατη γνώση του αντικειμένου. Στο πρώτο κεφάλαιο, για παράδειγμα, γίνονται αναφορές σε κλασικές αστυνομικές ταινίες του γαλλικού σινεμά όπως το «Ριφιφί» του Ζυλ Ντασσέν και οι «Ο δολοφόνος με το αγγελικό πρόσωπο», «Επιχείρηση Κόκκινος Κύκλος» του Ζαν Πιερ Μελβίλ. Στο δεύτερο, ο συγγραφέας «πετάγεται» πίσω στην περίοδο του Μεσοπολέμου –μια περίοδο τρομερής σήψης στη γαλλική κοινωνία –και στη Γαλλία της γερμανικής κατοχής και της προδοτικής κυβέρνησης του Βισί και αναρωτιέται κατά πόσον μπορεί να θεωρηθεί νουάρ το δράμα εποχής του Μαρσέλ Καρνέ «Οι επισκέπται της νύχτας» (1942).

Σε κάποιες περιπτώσεις, ο Δερμεντζόγλου υποκύπτει σε εμμονές και αφιερώνει ολόκληρα κεφάλαια σε συγκεκριμένους αγαπημένους σκηνοθέτες του, όπως στο «Μια μυστηριώδης περίπτωση» αναφερόμενος στον Ζακ Ντερέ («Ριφιφί στο Τόκιο», «Τρεις φορές σκληρός» κ.ά.). Στο κεφάλαιο «Περί πολιτικής» αναρωτιέται κατά πόσον το γαλλικό φιλμ νουάρ ασκεί πολιτική και απαντά ότι ναι, ενίοτε ασκεί, φέρνοντας ως παράδειγμα τον «Μεγάλο τιμωρό του υποκόσμου» του Πιερ Γρανιέ Ντεφέρ, το «Καρνέ των κατασκόπων» του Κλοντ Πινοτό ή τον «Γύπα» του Ζοζέ Τζιοβανί. Στις «Ψυχαναλυτικές σχέσεις» εξετάζει κάποια δίδυμα που θεωρεί ενδιαφέροντα (Ζαν Γκαμπέν –Αλέν Ντελόν – «Η μεγάλη ληστεία του καζίνο», Σιμόν Σινιορέ –Αλέν Ντελόν – «Κίτρινη ταυτότητα» και «Καμένοι αχυρώνες»). Και στο «Για τον έρωτα» μιλάει για τους καταραμένους έρωτες του γαλλικού νουάρ αναφέροντας παραδείγματα ταινιών όπως ο «Αστυνόμος» (ή «Ο μπάτσος») του Μελβίλ, οι «Αθώοι με βρώμικα χέρια» του Κλοντ Σαμπρόλ και το πολύ πρόσφατο «Ολα για εκείνη» του Φρεντ Καβαγέ.

«Το γαλλικό φιλμ νουάρ ήταν και είναι μια ευλογία για το σινεμά, μια όαση για τα μάτια, ένα βάλσαμο για την ψυχή» λέει χαρακτηριστικά ο ίδιος ο Αλέξης Ν. Δερμεντζόγλου στον «Επίλογο». «Σε ήπιες χρόνιες ασθένειες λειτουργεί και θεραπευτικά και ανακουφιστικά. Μέσα από τη μελαγχολία των ταινιών του, μας μεταφέρει μια ηθική ανάταση. Ιστορίες παράξενες, άνθρωποι μη προβλέψιμοι, σ’ έναν αγώνα όπου η επιβίωση υπολείπεται της υπερηφάνειας. Αθάνατα φιλμ, από τα οποία πάντα κάτι περισσεύει».