Δώρα Μασκλαβάνου: «Οι αφανείς αξίζουν όλο το δικαίωμα της ζωής»

Ακουσε τυχαία για την ιστορία μιας Ελληνίδας που υιοθετήθηκε από μια πλούσια οικογένεια Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, μεγάλωσε στην καταπίεση και τελικά, χωρίς να έχει κάνει τίποτε, κατασπαράχθηκε. Γοητεύθηκε και αποφάσισε να την κάνει ταινία. «Προσθέτοντας, αφαιρώντας, αλλάζοντας» όπως λέει σήμερα η Δώρα Μασκλαβάνου. Ετσι δημιουργήθηκε η «Πολυξένη», στην οποία η Κάτια Γκουλιώνη υποδύεται την ηρωίδα του τίτλου δίπλα στους Ακύλλα Καραζήση, Λυδία Φωτοπούλου κ.ά. Είναι η ιστορία μιας γυναίκας που δεν ήθελε τίποτε παραπάνω από το να ζήσει ελεύθερα. Αλλά βρέθηκε στην λάθος εποχή, στον λάθος τόπο, στους λάθος ανθρώπους.

«Αγαπάω την Πολυξένη γιατί είναι ένας αθώος άνθρωπος που υφίσταται», λέει για την τρίτη σκηνοθεσία μεγάλου μήκους ταινίας της η ηθοποιός και σκηνοθέτρια. «Διανύει τη σύντομη ζωή της πιστή σε αυτά που πρωτοαγάπησε και επιμένει να τα αναζητεί. Αυτό δεν γίνεται με καμία μέθοδο ή στρατηγική, όμως έχει όλη την ορμή και τη λαχτάρα του ανθρώπου που αγαπά ερήμην του εαυτού του».

«Πριν από έξι χρόνια ακούσαμε τυχαία για την πικρή ζωή μιας γυναίκας που μικρή υιοθετήθηκε και έφυγε από την Ελλάδα στην Κωνσταντινούπολη. Μεγάλωσε, μορφώθηκε, υιοθέτησε και εκείνη τη νέα συνθήκη που της προσφέρθηκε με ευγνωμοσύνη, με καρτερία, μέχρι που έμεινε μόνη. Και απροετοίμαστη. Και κληρονόμος. Και κατασπαράχθηκε. Ανεπαισθήτως και χωρίς λύπη. Ενας ταπεινός άνθρωπος, που δικαιούνταν όλη τη ζωή και επιθυμούσε την αγάπη των ανθρώπων, κλείστηκε έξω από τον κόσμο. Την ιστορία της δεν την ξεχάσαμε. Και αποφασίσαμε να την κρατήσουμε ζωντανή».

«Υπήρχε πάντα εκ μέρους μου μια μυθιστορηματική διάθεση για την ταινία. Δημιουργήθηκε από την αρχή μια ιδιαίτερα προσωποκεντρική ιστορία, εμπνευσμένη από την πραγματική, αλλά αυθύπαρκτη. Προσθέτοντας, αφαιρώντας, αλλάζοντας. Αυτό που δεν άλλαξε και κυριαρχεί είναι το καθαρό αίσθημα της Πολυξένης να διεκδικεί τις επιθυμίες της, τη ζωή που θέλει για αυτήν. Είναι ένας καθαρός άνθρωπος η Πολυξένη, διάφανη, παρ’ όλη την πολυπλοκότητα της συμπεριφοράς της, έντιμη, ταπεινή, διαθέσιμη, άμεση και ανίκανη να εμπλακεί σε δεύτερες και τρίτες σκέψεις και για αυτό δυσανάγνωστη από ανθρώπους χωρίς αυτές τις αρετές. Εκείνη είναι ο πυρήνας της ταινίας, εκείνη φωτίζει και το περιβάλλον της».

«Εκτιμώ πολύ την υπομονή, τη συμφιλίωση του ανθρώπου με τα δύσκολα ζητήματα της ζωής. Τους γονείς και τους παππούδες μας στην εποχή της Πολυξένης, που υποχρεώθηκαν να μάθουν να συνοδοιπορούν με τον «αναγκαστικό» σύντροφό τους, που μοιράστηκαν τη ζωή, φοβήθηκαν, υπέμειναν, εμπιστεύτηκαν, έμαθαν, μπορεί και να αγάπησαν και να αγαπήθηκαν. Δεν συμπαθώ την έννοια του προξενιού ασφαλώς, αλλά είναι μια συνθήκη που διαπερνάει τον χρόνο και μετατοπίζεται, ενδυόμενη τη φυσιογνωμία της κάθε εποχής. Γνωρίζω πολλούς ανθρώπους σήμερα που οι ίδιοι δημιούργησαν για τους εαυτούς τους ένα προξενιό καλυμμένο με μοντέρνες και φιλελεύθερες σταθερές, που στην ουσία προστατεύουν συμφέροντα, καλύπτουν αδυναμίες, κλείνουν τρύπες κ.λπ. Ενα σημερινό μοντέλο αυτοπροξενιού δηλαδή. Σκοτεινό και επισφαλές».

«Είναι σπουδαίο ο άνθρωπος να λειτουργεί οργανικά. Δεν εννοώ ανεξέλεγκτα, αλλά ο οργανισμός του, η ψυχή του να υπαγορεύουν και να απαιτούν την ελευθερία και την αξιοπρέπειά του. Να μην αντέχει, να μην ανέχεται την ευτέλεια, την απάτη, να πυρετώνεται. Αγαπάω την Πολυξένη γιατί είναι ένας αθώος άνθρωπος που υφίσταται. Διανύει τη σύντομη ζωή της πιστή σε αυτά που πρωτοαγάπησε και επιμένει να τα αναζητεί. Αυτό δεν γίνεται με καμία μέθοδο ή στρατηγική, όμως έχει όλη την ορμή και τη λαχτάρα του ανθρώπου που αγαπά ερήμην του εαυτού του. Και αυτό προϋποθέτει στιβαρό αίσθημα ελευθερίας. Και αληθινή αγάπη και ανάγκη για μια άξια ζωή».

«Η Πολυξένη θα ήθελε να πάει στο πανεπιστήμιο. Θα ήθελε να πάει μια βόλτα στη θάλασσα. Δεν θέλει να παντρευτεί. Εγκαταλείπει το τραπέζι του αρραβώνα. Αντιμιλάει στον ιερέα. Ζητεί από τον Κερέμ να καπνίσει. Τον βάζει στο σπίτι της. Εκφράζει τα αισθήματά της. Βροντάει την πόρτα της στους υποκριτές. Υπερασπίζεται το όνομά της. Ζητεί να την αγαπούν. Φωνάζει να τη βοηθήσουν. Δεν ξεχνάει. Αγαπάει. Επιθυμεί. Αλλά είναι πάντα μόνη. Ξένη. Αν είχε συνοδοιπόρους, θα μιλούσαμε για έναν καλύτερο κόσμο, αυτόν τον άπιαστο, που πάντα οι άνθρωποι θα ονειρεύονται».

«Η Πολυξένη ήταν πάντα πολύ ξένη και για το περιβάλλον των γονιών της. Η περιορισμένη και πληγωμένη ελληνική κοινότητα της εποχής, ανάμεσα σε μια τουρκική κοινωνία που έβραζε και έρρεε ερήμην της, δεν συναναστρέφεται και δεν ασχολείται με την εσώκλειστη, «ακοινώνητη» Πολυξένη. Ασχολείται όμως το στενότατο περιβάλλον των γονιών της. Αυτός ο μικρός δηλητηριώδης πυρήνας είναι πολύ προσδιορισμένος. Και πάνω της ασκεί τον παραλογισμό, την ιδιοτέλεια, την αδιαφορία του. Θα μπορούσε να υπάρχει οπουδήποτε. Αλλά η ιστορία διαδραματίζεται στην Κωνσταντινούπολη και αυτό έχει μια μοναδική δυναμική. Αυτήν αυτού του μοναδικού για εμάς τόπου. Η Πολυξένη καταφεύγει στον Κερέμ τυχαία και μοιραία. Αναγνωρίζοντας σε αυτόν κοινά πράγματα και αξίες. Πληγές, στερήσεις, μοναξιά. Οπως τα σκυλιά στον δρόμο. Αγνωστα μεταξύ τους, περιφρονημένα, αλλά αλληλοαναγνωρίζονται και προχωρούν μαζί».

«Ενας άνθρωπος που επιζητεί την αγάπη των άλλων και προσφέρει τη δική του πρώτος είναι ένας υγιής άνθρωπος. Δεν ξέρει καν ποια ακριβώς είναι η θέση της στην οικογένεια. Κόρη; Ψυχοκόρη; Υπηρέτρια που θα την καλοπροικίσουν; Ολα τής ανακοινώνονται τετελεσμένα. Η συμπεριφορά της και το ταμπεραμέντο της είναι σύνθετα και αναστατωμένα, γιατί είναι συνδυασμός της ιδιοσυστασίας της και του επίκτητου δίπλα στους θετούς γονείς. Είναι ευαίσθητη, όχι αδύναμη. Οι ευαισθησίες της την ταλαιπωρούν και την καταδικάζουν προς όφελος των άλλων. Δεν έχει δρόμους και λογικές αντοχές να προστατευθεί από ισχυρούς και άθλιους. Είναι φοβισμένη, ρομαντική, εσωστρεφής, αλλά με βαθιά συναίσθηση και αληθινή ευγένεια».

«Επιθυμώ απλώς να διηγούμαι ιστορίες ταπεινών ανθρώπων, που για μένα είναι μοναδικές. Και να παρασύρω και τους άλλους σε αυτό. Αφανείς άνθρωποι που αξίζουν όλο το δικαίωμα της ζωής. Και συνήθως τα κάνουνε θάλασσα. Ιστορίες που μιλούν για το αταίριαστο, για την παρηγοριά, την εμπιστοσύνη. Αγαπώ αυτό το αίσθημα, είναι το πιο πολύτιμο στη ζωή, το πιο ακριβό. Υστερα, αγαπώ και τους ηθοποιούς. Τη ζωντανή ύλη μια ταινίας. Είναι το πιο πολύπλοκο και συγχρόνως το πιο ασφαλές κομμάτι για μένα. Η ιστορία και οι ηθοποιοί με κινούν περισσότερο και όταν βλέπω μια ταινία. Με αυτά συγκινούμαι και συνοδοιπορώ».

«Οι άνθρωποι του ελληνικού κινηματογράφου είναι τρελοί, αποφασισμένοι και αξιοθαύμαστοι, καλούνται να ξεπερνούν μονίμως τον εαυτό τους, μια ταινία είναι μια αγωνιώδης κατάσταση σε όλα της τα στάδια. Ακόμη και μετά το τέλος της. Δυνατές ταινίες, που γίνονται με στερήσεις και στις πλάτες των ανθρώπων και που ταξιδεύουν σε όλον τον κόσμο και σκίζουν, εδώ δεν βρίσκουν καλά-καλά στέγη, οι έλληνες θεατές δεν μαθαίνουν για αυτές. Οι ταινίες είναι εδώ και οι κινηματογραφιστές είναι εδώ. Η επικοινωνία ασθενεί. Το πολυτιμότερο που φαντάζει άλυτο, ενώ δεν είναι. Είναι θέμα μιας καθαρής και απλής πολιτικής απόφασης».