Πώς ο Τσίπρας μετέτρεψε το «Οχι» σε «Ναι»

Το νήμα της ιστορίας που οδήγησε στο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015 πάει τουλάχιστον τρεις μήνες πίσω, στις αρχές Απριλίου, όταν ο Αλέξης Τσίπρας άρχισε να αντιλαμβάνεται ότι η διαπραγμάτευση με την Ευρώπη δεν κατέληγε εκεί όπου φανταζόταν και όταν δεν υπολόγιζε τους κινδύνους κατάλυσης του πολιτεύματος εξαιτίας των επικίνδυνων σχεδίων της κυβέρνησής του. Εκείνη την εποχή είχε δώσει εντολή στον Γιάνη Βαρουφάκη να μελετήσει όλα τα ζητήματα που θα προέκυπταν αν η Ελλάδα αναγκαζόταν να εγκαταλείψει το ευρώ και ο Τζέιμς Γκαλμπρέιθ ανέλυε τα σενάρια για τη μετάβαση στη νέα δραχμή. Λίγο πριν από το Πάσχα ο Πρωθυπουργός με μια στενή ομάδα υπουργών και συνεργατών του είχε αποφασίσει να προχωρήσει σε δημοψήφισμα εφόσον η διαπραγμάτευση έφτανε σε αδιέξοδο και έδωσε εντολή να γίνει όλη η απαραίτητη προεργασία, έκδοση ΠΝΠ, τήρηση προθεσμιών, προμήθεια φακέλων και ψηφοδελτίων –μια μικρή οδύσσεια γιατί «λεφτά δεν υπήρχαν ούτε για τα ψηφοδέλτια», όπως ομολογούν αρμόδιοι κυβερνητικοί παράγοντες. Εξαιτίας αυτής της προετοιμασίας μπόρεσε να πραγματοποιηθεί το δημοψήφισμα, τον Ιούλιο, μέσα σε μόλις μία εβδομάδα.

Τότε δεν ήταν γνωστό πόσο κοντά στην καταστροφή βρέθηκε η Ελλάδα ούτε το «Σχέδιο Χ», «το ευαίσθητο έργο» που είχε αναλάβει ο κ. Γκαλμπρέιθ και προέβλεπε την κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης, την εθνικοποίηση της Τράπεζας της Ελλάδας και το κλείσιμο των υπόλοιπων τραπεζών, τον έλεγχο στα καύσιμα, στα τρόφιμα και στα φάρμακα, την εκτύπωση υποσχετικών (IOU) για την πληρωμή μισθών και συντάξεων και ΤΑΝ (tax – anticipation notes) για την είσπραξη φόρων, την κινητοποίηση του στρατού και της αστυνομίας, την επιστράτευση των δημοσίων υπαλλήλων, ώστε να γίνει ομαλά η μετάβαση στη νέα δραχμή.

Το Eurogroup στη Ρίγα

Τον Απρίλιο ο κ. Τσίπρας είχε δηλώσει σε τηλεοπτική συνέντευξή του ότι «εάν καταλήξουμε σε μια μη επιθυμητή συμφωνία, θα οδηγηθούμε σε δημοψήφισμα και όχι σε εκλογές», αλλά ελάχιστοι έδωσαν σημασία. Ο υπουργός Οικονομικών μονοπωλούσε την επικαιρότητα, η οποία είχε σημαδευτεί από την επεισοδιακή συνεδρίαση του Eurogroup στη Ρίγα της Λετονίας όπου ο κ. Βαρουφάκης απομονώθηκε από τους υπόλοιπους υπουργούς Οικονομικών της ευρωζώνης. Το δημοψήφισμα ήταν ένα όπλο που κινδύνευε με αυτανάφλεξη στα χέρια της κυβέρνησης, ό,τι ερώτημα και να έθετε, στο τέλος θα αφορούσε το ευρώ, όπως έγινε φανερό από τη συνάντηση του κ. Βαρουφάκη με τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, στις 8 Ιουνίου. «Ο Γιάνης Βαρουφάκης», αφηγείται ο κ. Γκαλμπρέιθ, «του είπε ότι δεν είχε εντολή για περαιτέρω συνομιλίες σχετικά με προηγούμενη πρόταση του Σόιμπλε να συζητήσουν για ένα δημοψήφισμα που θα μπορούσε να οδηγήσει σε έξοδο και ότι γνώριζε ότι ούτε ο Σόιμπλε είχε τέτοια εντολή.(…) Σε προγενέστερη συνάντηση των δύο υπουργών είχε θιχθεί το θέμα της εξόδου», ο κ. Βαρουφάκης το είπε στον κ. Τσίπρα και εκείνος έθεσε το ζήτημα στην Ανγκελα Μέρκελ.

Το πρόγραμμα τελείωνε, η κυβέρνηση ξέμενε από λεφτά, η χώρα φλέρταρε με το χάος, αλλά το «πολεμικό συμβούλιο» του κ. Βαρουφάκη συνέχιζε να εργάζεται «σε πλήρη μυστικότητα, χρησιμοποιώντας ασφαλείς επικοινωνίες και συχνά δρώντας εκτός υπουργείου ή και εκτός χώρας». Τον Μάιο η ομάδα παρέδωσε το σχέδιο έκτακτης ανάγκης στον κ. Βαρουφάκη και εκείνος, σύμφωνα με τη μαρτυρία του, το πήγε στον Πρωθυπουργό. «Ο Πρωθυπουργός σκέφτηκε το παράλληλο σύστημα πληρωμών. Υπήρξε αρνητική αντίδραση στην πρότασή μου από τον κ. Δραγασάκη, ο Πρωθυπουργός το σκέφτηκε πολύ συγκροτημένα και τον είδα να προβληματίζεται ιδιαίτερα σχετικά με το τι θα έκανε και, τελικά, αποφάσισε να πάει με την εισήγηση του κ. Δραγασάκη» είπε σε συνέντευξη που έδωσε στον ΣΚΑΪ. Ο υπουργός Οικονομικών είχε χάσει τη λάμψη του. Ο κ. Τσίπρας αντιλήφθηκε ότι οι ομόλογοί του τον αγνοούσαν και όπως έλεγε ο κ. Βαρουφάκης «είχε σε ανύποπτο χρόνο πάρει ο ίδιος τα ηνία της διαπραγμάτευσης».

Σκεφτόταν να πάρει πίσω το δημοψήφισμα

Μια ακροβασία μεταξύ ασύγγνωστου κυνισμού και ωμής πραγματικότητας ήταν οι μήνες της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ / ΑΝΕΛ πριν από το δημοψήφισμα. Αλλά ακόμη και το βράδυ του δημοψηφίσματος και την επόμενη ημέρα στο συμβούλιο των πολιτικών αρχηγών στο Προεδρικό Μέγαρο, ο κ. Τσίπρας, ενώ είχε αποφασίσει ότι θα μετέτρεπε το «ΟΧΙ» σε «ΝΑΙ», δεν είχε σχέδιο δράσης και αναζητούσε σανίδα σωτηρίας στους πολιτικούς αντιπάλους του. Σε ορισμένους από τους πολιτικούς αρχηγούς που συμμετείχαν στη σύσκεψη της 6ης Ιουλίου έδωσε την εντύπωση ότι η απόφαση να παραμείνει στο ευρώ ήταν όψιμη και ότι σε εκείνο το τραπέζι στην αίθουσα συσκέψεων του Προεδρικού Μεγάρου που κρίθηκε το ευρωπαϊκό μέλλον της χώρας άρχισε να διαμορφώνεται ο «Ευρωπαίος Τσίπρας».

Η εικόνα των ωρών από την επιβεβαίωση των exit polls ως την έκδοση του κοινού ανακοινωθέντος των πολιτικών αρχηγών το απόγευμα της Δευτέρας, σύμφωνα με όσα εξιστόρησαν στο «Βήμα» οι πρωταγωνιστές των γεγονότων, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. «Μια άγνωστη πτυχή εκείνων των ημερών είναι ότι ο Αλέξης Τσίπρας μέχρι την Τετάρτη 1η Ιουλίου αμφιταλαντευόταν για το αν θα κάνει τελικά το δημοψήφισμα ή αν θα το πάρει πίσω. Κοινωνό των προβληματισμών του έκανε και τον Προκόπη Παυλόπουλο» αποκαλύπτει συμμετάσχων στη σύσκεψη της 6ης Ιουλίου. «Μάλλον οι δημοσκοπήσεις που έδειχναν υπεροχή του «ΟΧΙ» βάρυναν στην τελική του απόφαση, ίσως και ο φόβος μήπως αναγκαστεί να παραιτηθεί» προσθέτει. Οι πιέσεις των ευρωπαίων ηγετών είχαν πάρει τη μορφή τελεσιγράφου. «Αν επικρατήσει το «ΟΧΙ» θα δείτε την πόρτα της εξόδου από το ευρώ» μεταδίδεται ότι ήταν το μήνυμα που έφτανε στην Αθήνα από διάφορες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

Το βράδυ της Κυριακής όταν τα exit polls άρχισαν να επιβεβαιώνονται από τη ροή των αποτελεσμάτων, ο κ. Τσίπρας τηλεφώνησε στον Φρανσουά Ολάντ, ενημερώνοντάς τον ότι ήταν έτοιμος να διαπραγματευτεί μια έντιμη συμφωνία. Ο γάλλος πρόεδρος ήταν ο μόνος που είχε διατηρήσει ανοιχτούς τους διαύλους επικοινωνίας, καθώς ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και η Ανγκελα Μέρκελ κρατούσαν αποστάσεις από το ελληνικό δράμα. Ο κ. Ολάντ, σύμφωνα με τις ίδιες διηγήσεις, συνεχάρη τον έλληνα πρωθυπουργό αλλά του ξεκαθάρισε ότι στο εξής είναι μόνος του, εκτός κι αν υπάρξει ομόφωνη απόφαση των πολιτικών αρχηγών ότι στηρίζουν την παραμονή της χώρας στην Ευρώπη.

«Πες μας τώρα πώς θα καταπιείς το “Οχι”»
Το τελεσίγραφο του Ολάντ, οι φωνές του Μεϊμαράκη και η αγωνία των αρχηγών

Επειτα από το τηλεφώνημα με τον Φρανσουά Ολάντ και ενώ ο κ. Τσίπρας απηύθυνε διάγγελμα στον ελληνικό λαό ερμηνεύοντας το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ως εντολή για διαπραγμάτευση και όχι για ρήξη με την Ευρώπη, εξελίχθηκαν πυρετώδεις διαβουλεύσεις για άμεση σύγκληση του συμβουλίου των πολιτικών αρχηγών. Ακόμη δεν είχαν ανακοινωθεί τα επίσημα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος. Στα γραφεία της ΝΔ εκτυλίσσονταν άλλα δραματικά γεγονότα. Ο Αντώνης Σαμαράς, ο οποίος είχε συζητήσει με στενούς συνεργάτες του το ενδεχόμενο να παραιτηθεί από την ηγεσία του κόμματος εφόσον έχανε το «ΝΑΙ», οριστικοποίησε την απόφασή του. Μετά τις επτάμισι το απόγευμα εμφανίστηκε στη Συγγρού ο Ευάγγελος Μεϊμαράκης, ενισχύοντας τη φημολογία για αλλαγή σκυτάλης. Στο Μέγαρο Μαξίμου παρακολουθούσαν με μεγάλο ενδιαφέρον τις διεργασίες αλλά ο κ. Τσίπρας δεν έμεινε αμέτοχος. Φρόντισε να γνωστοποιήσει ότι θα προτιμούσε να συμμετάσχει ο κ. Μεϊμαράκης και όχι ο κ. Σαμαράς στην επικείμενη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών. Ο πρώην πρωθυπουργός και αρχηγός της ΝΔ δεν ήθελε να αναμειχθεί στα παιχνίδια του κ. Τσίπρα και αποσύρθηκε από το προσκήνιο. Εν τω μεταξύ ο κ. Προκόπης Παυλόπουλος ενημέρωσε τον κ. Ολάντ για την αλλαγή ηγεσίας στη ΝΔ. Ο κ. Μεϊμαράκης, ο οποίος είχε εισηγηθεί στο κόμμα του την αποχή από το δημοψήφισμα, αλλά δεν εισακούστηκε, επιτέθηκε στον κ. Τσίπρα μόλις ξεκίνησε η σύσκεψη των αρχηγών: «Γιατί έκανες δημοψήφισμα; Πες μας τώρα πώς θα το καταπιείς το αποτέλεσμα!».

Ο κ. Τσίπρας εμφανίστηκε σε κακή κατάσταση στο Προεδρικό Μέγαρο. «Ηταν ασταθής, σε μεγάλη αβεβαιότητα. Δυσκολευόταν να πάρει απόφαση, δεν μπορούσε να σηκώσει το βάρος των στιγμών» διηγείται ο κ. Μεϊμαράκης. Ο κ. Θεοδωράκης προτίμησε να αναρτήσει στο Facebook τις αναμνήσεις του από εκείνη τη μαραθώνια σύσκεψη που ξεκίνησε στις 10 το πρωί και ολοκληρώθηκε αργά το απόγευμα. «Το κλίμα ήταν πολύ βαρύ. Ο Τσίπρας, όχι και σε πολύ καλή κατάσταση, επαναλάμβανε τα γνωστά κλισέ. Ο Μεϊμαράκης του έκανε επιθέσεις. Αυτός απαντούσε χωρίς όρεξη και χωρίς σιγουριά». Τα κλισέ του Πρωθυπουργού ήταν μια άνευρη εισήγηση ότι το «ΟΧΙ» σήμαινε την απόρριψη της πρότασης Γιούνκερ και ότι ήθελε εξουσιοδότηση για να φέρει μια καλύτερη συμφωνία, εντός ευρώ.

Η ώρα περνούσε και οι αρχηγοί ενημερώθηκαν από τον κ. Παυλόπουλο ότι κρεμόταν πάνω από το κεφάλι τους η δαμόκλειος σπάθη ενός διπλού τελεσιγράφου: ο κ. Ολάντ περίμενε ενημέρωση ως τις 12 το μεσημέρι ότι υπάρχει συμφωνία των αρχηγών και ως τις 6 το απόγευμα την έκδοση κοινού ανακοινωθέντος, προκειμένου να ενημερώσει και τους υπόλοιπους ευρωπαίους ηγέτες!

«Κάποια στιγμή» συνεχίζει την αφήγησή του ο επικεφαλής του Ποταμιού, «είπα: “Αν θέλετε να πει ο καθένας τη δική του ιστορία ας το κάνουμε, αλλά η Ευρώπη περιμένει ένα ΝΑΙ ή ένα ΟΧΙ”. Ο Καμμένος πήγε να αντιδράσει στο στυλ “δεν θα μας πει εμάς η Ευρώπη!”. Κοίταξε τον Τσίπρα περιμένοντας κάποια επιδοκιμασία αλλά αυτός είχε σκυμμένο το κεφάλι. Λέω ξανά: “Είμαστε σε κόκκινο συναγερμό. Να φύγουν οι πρακτικογράφοι και να μιλήσουμε καθαρά. Η χώρα καταρρέει. Δεν θα πληρωθούν μισθοί. Πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να παραμείνουμε στην Ευρώπη”. Ο ΠτΔ ανακοινώνει ότι πρέπει να μιλήσει με τον πρόεδρο Ολάντ και να του πει αν υπάρχει συμφωνία των αρχηγών. “Να μπούμε σε ένα αεροπλάνο και να πάμε όλοι μαζί στις Βρυξέλλες” προτείνει ο Καμμένος. Χαμογελάμε. Αρχίζουμε να μιλάμε ουσιαστικά. Τι περιθώρια έχουμε να κρατηθούμε στην Ευρώπη;».

«Μετά από πολλά διαλείμματα και συνεχείς διαβουλεύσεις, συμφωνούμε να βγάλουμε ένα κείμενο με τις υπογραφές όλων (εκτός του Κουτσούμπα βέβαια). Στην αρχή πήγε να υπαγορεύσει κάτι ο Τσίπρας. Τον σταματάμε και του εξηγούμε ότι πρέπει να πούμε ένα ξεκάθαρο “ΝΑΙ” και όχι μισόλογα» προσθέτει ο κ. Θεοδωράκης, ο οποίος παρουσιάζει ένα προσχέδιο δήλωσης που συμπληρώνεται με τις επισημάνσεις του κ. Παυλόπουλου και τις παρατηρήσεις των άλλων αρχηγών. «Σε λίγες ώρες ήταν έτοιμο το κείμενο που έκανε το “ΟΧΙ” του Τσίπρα “ΝΑΙ”. Οι 356 λέξεις που μας κράτησαν στην Ευρώπη».

Στις 6 Ιουλίου οι τρεις πολιτικοί αρχηγοί (Ευ. Μεϊμαράκης, Φώφη Γεννηματά και Στ. Θεοδωράκης) κράτησαν την Ελλάδα στην Ευρώπη. Στη συνέχεια τα κόμματά τους ψήφισαν στη Βουλή το γενικό πλαίσιο της συμφωνίας της 12ης Ιουλίου έχοντας λάβει διαβεβαιώσεις συναίνεσης από τον Πρωθυπουργό. «Δεσμεύομαι ότι δεν θα σας αιφνιδιάσω με εκλογές» έχουν δηλώσει δημοσίως ότι τους είπε και ο κ. Τσίπρας δεν τους διέψευσε. Παρά τις διαβεβαιώσεις του, στις 28 Αυγούστου θυροκολλήθηκε στη Βουλή το διάταγμα για την προκήρυξη εκλογών στις 20 Σεπτεμβρίου. Το βράδυ των εκλογών επισφράγισε τη συνέχιση του κυβερνητικού συνασπισμού με τον Πάνο Καμμένο με έναν θερμό εναγκαλισμό στο βάθρο του εκλογικού περιπτέρου στην πλατεία Κλαυθμώνος. Ηταν η έναρξη της περιόδου υποταγής του κ. Τσίπρα στην Ευρώπη που δεν κατόρθωσε να αλλάξει με τις ανορθόδοξες μεθόδους που επέλεξε για να διαπραγματευτεί.