Ποιος είναι τελικά ο ρόλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στην Ελλάδα; Είναι σωστή η δαιμονοποίησή του; Τι επιδιώκει στον νέο γύρο διαπραγματεύσεων μεταξύ Αθήνας και πιστωτών; Οι σκληρές θέσεις του πηγάζουν από ιδεολογικά στερεότυπα ή μήπως υπάρχουν σκοτεινά κίνητρα πίσω από αυτές; Ποια είναι η σχέση του ΔΝΤ με το Βερολίνο και πιο συγκεκριμένα με το γερμανικό υπουργείο Οικονομικών και τον «άρχοντα της Βιλχελμστράσε» Βόλφγκανγκ Σόιμπλε;
Υπαρξιακή κρίση στο Ταμείο


Η εμπλοκή του ΔΝΤ στα ελληνικά προγράμματα διάσωσης είναι μια ιστορία για την οποία έχει ήδη καταναλωθεί πολύ μελάνι. Η στάση του Ταμείου και της Κριστίν Λαγκάρντ, της «μεγάλης κυρίας» που σήμερα προΐσταται του διεθνούς οργανισμού, βρίσκεται αυτές τις ημέρες και πάλι στο προσκήνιο. Η αφορμή είναι η ίδια με όλες τις προηγούμενες κρίσιμες διαπραγματεύσεις μεταξύ Αθήνας και δανειστών: η άτεγκτη, όπως χαρακτηρίζεται, στάση του ΔΝΤ που με τις απαιτήσεις του –αυτή τη φορά για σαρωτικές αλλαγές στο συνταξιοδοτικό σύστημα και μεταρρύθμιση του ΦΠΑ –υψώνει ανυπέρβλητα εμπόδια στην επίτευξη λύσης.
Πηγές που βρίσκονται όμως να γνωρίζουν τι διαμείβεται πίσω από κλειστές πόρτες και μίλησαν στο «Βήμα» υπό τη διασφάλιση της ανωνυμίας επισημαίνουν ότι η υπόθεση δεν εξαντλείται στα παραπάνω. «Η εμπλοκή του ΔΝΤ στην Ελλάδα έχει προκαλέσει σοβαρή υπαρξιακή κρίση στο Ταμείο σε σημείο που πολλοί να επιθυμούν την οριστική έξοδό του από την Ελλάδα μόλις λήξει το τρέχον πρόγραμμα, τον Μάρτιο του 2016» τονίζει πρώην αξιωματούχος του οργανισμού. «Η κρίση αυτή», συνεχίζει, «είναι ξεκάθαρη τόσο στο Διοικητικό Συμβούλιο όσο και στο προσωπικό του ΔΝΤ. Και η Κριστίν Λαγκάρντ δεν μπορεί ούτε επιθυμεί να την αγνοήσει, από τη στιγμή μάλιστα που εξετάζει πολύ θετικά τη διεκδίκηση μιας δεύτερης θητείας».
Πράγματι, η πρώην υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας άφησε ανοιχτό αυτό το ενδεχόμενο σε πρόσφατη συνέντευξή της στο γαλλικό περιοδικό «Challenge». Με δεδομένο δε το γεγονός ότι οι ευρωπαϊκές χώρες κυριαρχούν στο Διοικητικό Συμβούλιο αλλά και ότι άλλα κράτη, με αναπτυσσόμενες οικονομίες, έχουν εκφράσει σοβαρές αμφιβολίες για την ευρωπαϊκή εμπλοκή του Ταμείου, η κυρία Λαγκάρντ πρέπει να δείξει ότι είναι εξίσου σκληρή –άρα και έναντι των Ευρωπαίων.
Ο Σαρκοζί, η Μέρκελ και ο Γιώργος


Η «υπαρξιακή κρίση» του ΔΝΤ με αφορμή την Ελλάδα ξεκίνησε ήδη από τις αρχές του 2010, όταν οι Ευρωπαίοι, κατόπιν ασφυκτικών πιέσεων από το Βερολίνο, ζήτησαν την εμπλοκή του στο πρώτο Μνημόνιο. Πρόκειται για την περίοδο κατά την οποία βρίθουν οι φήμες περί ηθελημένης, εκ μέρους της Αθήνας, προσπάθειας να εμπλακεί το Ταμείο στην ελληνική διάσωση. Είναι σαφές στους γνωρίζοντες ότι ακόμη και αν η τότε ελληνική κυβέρνηση σκεφτόταν να προσφύγει αποκλειστικά στο Ταμείο λόγω της κωλυσιεργίας και αμφιθυμίας των Ευρωπαίων, τα χρήματα που θα μπορούσε να λάβει δεν θα έφθαναν για να καλυφθεί το ποσό των 50 δισεκατομμυρίων ευρώ που έληγαν τον Μάιο του 2010.
Κορυφαίο στέλεχος της τότε κυβέρνησης σημειώνει χαρακτηριστικά ότι «περίπου δύο εβδομάδες πριν από την κομβική Σύνοδο Κορυφής της 25ης Μαρτίου 2010 (σ.σ.: τότε που ουσιαστικά αποφασίστηκε η δημιουργία του μηχανισμού διάσωσης και της τρόικας), ο Γιώργος Παπανδρέου επισκέφθηκε το Παρίσι για να συναντηθεί με τον Νικολά Σαρκοζί. Ο γάλλος πρόεδρος είπε, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι το ΔΝΤ θα έλθει στην Ευρώπη μόνο πάνω από το πτώμα του. Τα πάντα όμως άλλαξαν» εξηγεί «όταν η Ανγκελα Μέρκελ του είπε ότι το Βερολίνο δεν επρόκειτο να συμμετάσχει στην ελληνική διάσωση χωρίς το Ταμείο».
Η Μέρκελ πίστευε ότι οι τεχνοκράτες της Κομισιόν δεν ήταν επαρκώς αυστηροί με τα κράτη-μέλη. Κρίνοντας κανείς από τα… στραβά μάτια που επανειλημμένως είχαν κάνει αξιωματούχοι όπως ο Ζοζέ Μπαρόζο ή ο Χοακίν Αλμούνια για την ελληνική δημοσιονομική κατάσταση επί κυβερνήσεως Καραμανλή, μάλλον είχε δίκιο. Η αμετακίνητη στάση της «λύγισε» τους αντιπάλους της και ιδιαίτερα τον τότε επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν-Κλοντ Τρισέ.
Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι το ΔΝΤ υποχρεώθηκε να προβεί σε νομικές ακροβασίες ώστε να διασφαλιστεί ότι θα περάσει τους σκοπέλους της εμπλοκής του στην ευρωζώνη. Ο βασικός λόγος που αυτές τελικά ξεπεράστηκαν πρέπει να ήταν η ικανότητα πειθούς και επιβολής του Ντομινίκ Στρος-Καν. Η χαρισματική όσο και αμφιλεγόμενη προσωπικότητά του διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις, αν και τα βαθύτερα κίνητρά του παραμένουν καλυμμένα από ένα πέπλο μυστηρίου. Οπως πάντως είπε πρόσφατα ο Στρος-Καν στους δικαστές κατά τη διάρκεια της δίκης του με την κατηγορία της μαστροπείας, ακόμη και να ήθελε, δεν θα μπορούσε να έχει συμμετάσχει σε τόσα σεξ πάρτι διότι «ήταν απασχολημένος με το να σώζει τον κόσμο!».
Τα δύο βασικά σημεία στα οποία το ΔΝΤ υποχρεώθηκε να αλλάξει τους κανόνες του ώστε να μπορέσει να συμμετάσχει στο πρώτο Μνημόνιο ήταν, πρώτον, το ζήτημα της βιωσιμότητας του χρέους και της ανάγκης να υπάρξει αναδιάρθρωση και, δεύτερον, το ζήτημα της «συστημικής διάχυσης» (systemic spillover) της ελληνικής κρίσης σε ολόκληρη την ευρωζώνη ή και πέραν αυτής. Μόνο χάρη σε αυτή την εξαίρεση μπόρεσε το ΔΝΤ να εκταμιεύσει 30 δισεκατομμύρια ευρώ για την Ελλάδα –το μεγαλύτερο ποσό στην ιστορία του. Επιπλέον, το ΔΝΤ υποχρεώθηκε να έχει ρόλο χαμηλότερο του συνηθισμένου. Θα ήταν «junior partner», ενώ οι Ευρωπαίοι θα ηγούνταν της τρόικας –τουλάχιστον τυπικά διότι η τεχνογνωσία του Ταμείου το ανέδειξε σύντομα σε πρωταγωνιστή.
Το κούρεμα και ο κίνδυνος μετάδοσης


Ισως η αναλυτικότερη καταγραφή του παρασκηνίου της εμπλοκής του Ταμείου στην Ελλάδα να βρίσκεται στην εξαιρετική μελέτη του αμερικανού δημοσιογράφου Πολ Μπλουστάιν για το ινστιτούτο «Centre for International Governance Innovation» (CIGI). Ο Μπλουστάιν, που έχει γράψει και το καλύτερο βιβλίο για την κρίση στην Αργεντινή, έχει εργαστεί στο παρελθόν για τις εφημερίδες «The Washington Post» και «The Wall Street Journal».
Σύμφωνα με τον Μπλουστάιν, το ζήτημα της αναδιάρθρωσης και της βιωσιμότητας του χρέους υπήρξε καίριο. Αναφέρεται δε σε μια μυστική συνάντηση που είχε ο πρώην υπουργός Οικονομικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου στην Ουάσιγκτον, τον Απρίλιο του 2010, με τον Στρος-Καν, τον Τρισέ και τον τότε επίτροπο για Οικονομικές Υποθέσεις Ολι Ρεν. Και οι τρεις του είπαν με μία φωνή ότι αναδιάρθρωση του χρέους σε εκείνη τη φάση δεν μπορούσε να υπάρξει.
Το Τμήμα Ευρώπης του ΔΝΤ και συγκεκριμένα ο διευθυντής του Μάρεκ Μπέλκα είχε συντάξει εμπιστευτικό υπόμνημα ήδη από τις 24 Μαρτίου 2010, λέγοντας ότι δεν έπρεπε να εξεταστεί κούρεμα του χρέους σε εκείνη τη φάση. Το υπόμνημα σημείωνε χαρακτηριστικά ότι υπήρχε «μεγάλος κίνδυνος μετάδοσης της κρίσης σε άλλες ευάλωτες ανεπτυγμένες οικονομίες εντός της ευρωζώνης».
Ωστόσο, υπήρχαν και διαφορετικές απόψεις. Υπέρ της αναδιάρθρωσης τάσσονταν τόσο το Γραφείο του Γενικού Συμβούλου με επικεφαλής τον Σον Χάγκαν όσο και το Τμήμα Στρατηγικής, Πολιτικής και Αξιολόγησης-SPR. Προϊστάμενος αυτού ήταν ο Ρεζά Μογκαντάμ. Ο ιρανικής καταγωγής βρετανός τεχνοκράτης είχε συνεργαστεί στενά με τον Στρος-Καν (υπήρξε προσωπάρχης του στο Ταμείο ως το φθινόπωρο του 2008, ενώ σήμερα εργάζεται στη Morgan Stanley) και το SPR ίσως το ισχυρότερο τμήμα εντός ΔΝΤ.
Οι σχετικές συζητήσεις για την αναδιάρθρωση διεξάγονταν εκτός κτιρίου ΔΝΤ, σε ξενοδοχείο, και συμμετείχαν ο Χάγκαν και ο στενός συνεργάτης του Μογκαντάμ, ο Λορέντζο Τζιορτζιάνι. Παρόντα ήταν και στελέχη των υπουργείων Οικονομικών της Γερμανίας και της Γαλλίας, οι τράπεζες των οποίων είχαν μεγάλη έκθεση στα ελληνικά ομόλογα. Η γραμμή που υποστήριζε ο Μογκαντάμ ήταν ότι δεν μπορούσε να δοθεί ένα δάνειο στην Ελλάδα το οποίο απλώς να βοηθήσει στην αποπληρωμή ιδιωτών επενδυτών, διότι τότε θα επαναλαμβανόταν το παράδειγμα της Αργεντινής. Τελικά, η γραμμή της μη αναδιάρθρωσης πέρασε και την ίδια στιγμή το Ταμείο δημιούργησε τη ρήτρα της «συστημικής εξαίρεσης».
Η κολοκυθιά με την αναδιάρθρωση


Βεβαίως, η συζήτηση περί αναδιάρθρωσης, έστω ήπιας μορφής, επανήλθε μετά την υιοθέτηση του πρώτου Μνημονίου. Σύμφωνα με τον Μπλουστάιν, το θέμα έθιξε ο Στρος-Καν στον τότε εκπρόσωπο της Ελλάδος στο ΔΝΤ Παναγιώτη Ρουμελιώτη, ζητώντας του να μεταφέρει την ιδέα αυτή στην Αθήνα. Στελέχη του ΔΝΤ, ιδιαίτερα από το Τμήμα Ευρώπης, όπως ο Πόουλ Τόμσεν, δεν το συζητούσαν καν, όπως επισημαίνουν στο «Βήμα» αξιόπιστες πηγές. Ο ίδιος ο Τόμσεν φέρεται να αντιπρότεινε επέκταση της περιόδου ωρίμανσης των ομολόγων πέραν του 2014 – 2015. Ωστόσο, διάφορες τράπεζες, όπως η Bank of America, η Barclays ή η Lazard, οσμίστηκαν αμέσως ότι υπήρχε… ψητό. Αρχισαν τότε, περί το φθινόπωρο του 2010, να στέλνουν διάφορες μελέτες στο ελληνικό υπουργείο Οικονομικών με ιδέες για αλλαγή του προφίλ του χρέους. Οταν όμως ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου τις παρέπεμπε στην ΕΚΤ, εκείνες απέφευγαν να το κάνουν.
Το θέμα της αναδιάρθρωσης τέθηκε επισήμως για πρώτη φορά σε επίπεδο Eurogroup τον Απρίλιο του 2011. Και το Ταμείο πίστευε τότε ότι η ώρα είχε φθάσει. Ο Παπακωνσταντίνου αποφασίζει να θέσει το ζήτημα στον Ζαν-Κλοντ Τρισέ. Ηταν τότε που ο γάλλος τραπεζίτης έστειλε τη σκληρή επιστολή προς τον Γιώργο Παπανδρέου να ξεχάσει αυτές τις ιδέες. Το μόνο που ίσως να ήταν διατεθειμένος να συζητήσει ο Τρισέ ήταν μια αναδιάρθρωση τύπου «Vienna light» με εθελοντικά rollovers…

Κρίσιμος ο Μάρτιος του 2016
Τα λάθη, το PSI και οι επόμενες κινήσεις
Η ιστορία του πρώτου ελληνικού Μνημονίου έχει βαρύνει πολύ την αξιοπιστία του Ταμείου. Αργότερα, το 2013, το ΔΝΤ παραδέχθηκε λάθη στις μακροοικονομικές προβλέψεις για την Ελλάδα, τα οποία προφανώς οφείλονται στο γεγονός ότι, χωρίς αναδιάρθρωση και σε συνδυασμό με την τιμωρητική διάθεση του Βερολίνου, οι δημοσιονομικοί στόχοι που τέθηκαν ήταν υπέρ το δέον φιλόδοξοι. Το PSI του 2012 ήρθε πολύ αργά και ήταν πολύ πιο βαθύ. Ολο αυτό το σίριαλ έχει πυροδοτήσει μάλιστα τα τελευταία χρόνια τεράστια συζήτηση στο Ταμείο για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να προωθείται αναδιάρθρωση χρέους πριν από την εμπλοκή του ΔΝΤ σε μια χώρα, χωρίς όμως αυτή η συζήτηση να έχει αποδώσει οριστικά αποτελέσματα.
Είναι σαφές, εκτιμούν κοινοτικές πηγές, ότι από την πενταμερή συνάντηση του Βερολίνου και μετά, το ΔΝΤ έχει πάρει ξανά το «πάνω χέρι». Αλλωστε, εκείνη η πρόταση των δανειστών έφερε «φαρδιά πλατιά» την υπογραφή του Ταμείου, είχε σε μεγάλο μέρος της συγγραφεί από στελέχη του και ήταν αποτέλεσμα τήρησης ισορροπιών ανάμεσα στο ΔΝΤ και στο Βερολίνο. Με την Κριστίν Λαγκάρντ να πιέζει για την ανάγκη αναδιάρθρωσης, η Γερμανία αποδέχθηκε τις σκληρές θέσεις του Ταμείου για περικοπές στις συντάξεις αλλά και τις αυξήσεις στον ΦΠΑ, ώστε η αναφορά σε «ελάφρυνση χρέους» να αποφευχθεί. Αυτό το… αλισβερίσι συνεχίζεται, αφού κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων της τελευταίας εβδομάδας το θέμα του χρέους δεν ακούγεται καν.
Το ερώτημα όμως το οποίο σύντομα θα απασχολήσει το Ταμείο είναι τι θα πράξει καθώς πλησιάζει ο Μάρτιος του 2016, που λήγει το πρόγραμμά του για την Ελλάδα. Θα μείνει σε ένα τρίτο πακέτο ή όχι; Και αν μείνει, με ποια μορφή; Η Γερμανία καθώς και αρκετές άλλες χώρες θεωρούν απαραίτητη συνθήκη τη συμμετοχή του ΔΝΤ σε τρίτο πακέτο, ενώ και ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM) προβλέπει την εμπλοκή του –αν και ο ακριβής τρόπος δεν καθορίζεται. Ωστόσο, το κλίμα αυτή τη στιγμή στην έδρα του Ταμείου στην Ουάσιγκτον κλίνει υπέρ της εξόδου από την Ελλάδα και προβλέψεις είναι δύσκολο να γίνουν… Δεδομένων όμως των πολιτικών πιέσεων που ασκούνται και από την κυβέρνηση Ομπάμα, το ΔΝΤ μάλλον θα μείνει σε ένα νέο πρόγραμμα όταν αυτό λάβει «σάρκα και οστά».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ