Το όνομα του, το δίκοχο καπέλο του και η κουρασμένη σιλουέτα του είναι χαραγμένα στο μuαλό εκατομμύριων ανθρώπων. Πρόκειται, φυσικά, για τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Στη μάχη του Βατερλό, ακριβώς πριν 200 χρόνια (18 Ιουνίου 1815) έχασε το στρατό του, έχασε την αυτοκρατορία του, έχασε ακόμη και την ελευθερία του καθώς εξορίστηκε από τους νικητές στην Αγια Ελένη, ένα νησάκι στον νότιο Ατλαντικό. Αντίθετα, ο Άγγλος δούκας του Γουελιγκτον και ο πρίγκιπας της Πρωσίας φον Μπλιχερ. οι νικητές του Βατερλό, είναι μάλλον άγνωστοι ακόμη και στις χώρες τους..
Δυο αιώνες πέρασαν από τη μάχη του Βατερλό αλλά το όνομα του Γάλλου αυτοκράτορα παραμένει στο ύψιστο σημείο της ευρωπαϊκής ιστορίας. Πάντοτε όμως πρόσωπο αμφιλεγόμενο, Ακόμη και σημερα προκαλεί αντιδράσεις. Όταν το Βέλγιο, τον περασμένο Μάρτιο, έκοψε ένα νόμισμα 2 ευρώ για να τιμήσει το Βατερλό η Γαλλία έκανε επίσημο διάβημα. Το Βέλγιο υποχώρησε αλλά τυπικά μονο. Έβγαλε ένα νόμισμα 2.50 ευρώ. Πριν δυο χρόνια, ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντειβιντ Καμερον δέχτηκε άγρια κριτική επειδή η κυβέρνηση του δεν είχε κανένα σχέδιο να τιμήσει την επέτειο της νίκης. Την περασμένη Τετάρτη (17 Ιουνίου) ο πρίγκιπας Κάρολος και η σύζυγος του επισκέφτηκαν το πεδίο της μάχης, μιας ώρας απόσταση από τις Βρυξέλλες, και έκαναν τα αποκαλυπτήρια του μνημείου των Βρετανών στρατιωτών που σκοτωθήκαν στο Βατερλό.
Την τελευταία μάχη του Ναπολέοντα ακολούθησαν δεκαετίες σταθερότητας στην ευρωπαία ήπειρο, ως τον γαλλο-πρωσικο πόλεμο του 1870 , και βεβαίως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1914. Ωστόσο, ο Ναπολέων και το Βατερλό παραμένουν γεγονότα και πρόσωπα που δημιουργούν αντιπαλότητες. «Είναι δύσκολο να χαρακτηρίσεις το Βατερλό ως ευρωπαϊκό επεισόδιο αφού, δυστυχώς, η Γαλλία το θεωρεί ήττα», γράφει ο Ολλανδός ιστορικός και φιλόσοφος Λιουκ βαν Μίντελααρ, αυτός που έγραφε και τους λόγους του Χερμαν βαν Ρομπάι, της ΕΕ. Και προσθέτει:«Ενώ η Γερμανία, π.χ. οικοδόμησε το εθνικό μυόπλασμα της και περασε στον γερμανικό λαό την ιδέα ότι απελευθερώθηκε από τον ναζισμό το 1945, η προσέγγιση των Γάλλων με τον Ναπολέοντα είναι πιο περίπλοκη». Έτσι, «είναι δύσκολο να σκεφτούμε ότι ο Καμερον και ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουα Ολαντ θα βαδίσουν κρατώντας ο ένας το χέρι του άλλου του Βατερλο οπως έκανα ο Γερμανός καγκελάριος Χελμουτ Κολ και ο Γάλλος Φρανσουα Μιτεράν στο Βερντεν το 1984».
Η Ιστορία δεν μίλησε ακόμη για τον Ναπολέοντα. Για μερικούς η 16χρονη διακυβέρνηση του ήταν «η γέννηση της σύγχρονης δικτατορίας», όπως έγραψε το γερμανικό «Spiegel». Για άλλους, είναι «ο κατ΄εξοχήν ήρωας», γράφει το γαλλικό «L’ Express». Αν είναι κάτι σίγουρο αυτό είναι ότι αποτελεί μέρος της ιστορίας πολλών χωρων. «Ο Ναπολέων έχει γίνει περιουσιακό στοιχειό άλλων των Ευρωπαίων», λέει ο Γάλλος ιστορικός Τιερι Λεντς. Ο Ναπολέων εμφανίζεται ως το ιστορικό προιον της δραματικής ιστορίας της Ευρώπης, με τα αρνητικά και τα θετικά της. Τα ιμπεριαλιστικά σχέδια του έφεραν πολέμους σε χώρους από την Πορτογαλία ως την Ρωσία αλλά και πολιτική και διοικητική πρόοδο η οποία έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης Ευρώπης.«Ο Ναπολέων δεν είναι μοντέλο, φυσικά, αλλά καταφθάνει τη στιγμή που η Ευ Ευρωπη εχει σχηματιστεί μεσω πολέμων», λεει ο Λεντς.
Στις χώρες που κατακτούσε ο αυτοκράτορας επέβαλε την αρχή του Νόμου, καταργώντας την φεουδαρχία, και έκανε εξαγωγή της γαλλικής ιδέας για ισότητα και κοινωνικά δικαιώματα, όπως και για την πυραμιδική διάρθρωση της εξουσίας. «Η διοικητική οργάνωση των ευρωπαίων κρατών σήμερα μας φαίνεται ως και φυσικό, αλλά αυτό οφείλεται στο ότι άπαντες αντέγραψαν το ναπολεόντειο μοντέλο», σημειώνει ο Λεντς.
Ο Ναπολέων συνέβαλε στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής εξουσίας με το να ηττηθεί. Μετά την πρώτη ήττα του και την εξορία του το 1814 το Συνέδριο της Βιέννης ξανασχεδίασε τον χάρτη της Ευρώπης και δημιούργησε αυτό που σήμερα γνωρίζουμε ως «διακρατική συμφωνία». Επί δεκαετίες ευρωπαίοι ηγέτες κάθονται στο ίδιο τραπέζι και αποφασίζουν για θέματα επικαιρότητας, όπως στα συμβούλια της ΕΕ ή στην ομάδα G-7. «Το Συνέδριο της Βιέννης είναι το πρώτο υπερ-εθνικό σώμα οπού παίρνονται αποφάσεις και αυτές επιβάλλονται στα έθνη», σε θέματα όπως η κατάργηση της δουλείας ή οι κανόνες κυκλοφορίας στους ποταμούς.
Μετά από δυο παγκόσμιους πολέμους η Ευρώπη δοκίμασε ένα νέο μοντέλο πολιτικής ανάπτυξης αλλά ο ναπολεόντειος πολιτικός κώδικας ήταν η βάση του. «Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο γεννήθηκε στη λογική του Συνεδρίου της Βιέννης και στην θεμελιακή μεταπολεμική λογική», γράφει ο Λεντς. Όταν οι Ζαν Μονε και Ρομπερ Σουμαν προώθησαν το ευρωπαϊκό σχέδιο «έδειχναν θέλουν κάτι το νέο χωρίς τα ίχνη των παλιών διπλωματικών παιχνιδιών. Αλλά ακόμη και η μεταμοντέρνα και υπερ-εθνικη Ευρωπαική Ένωση δεν μπορούσε να αποχωριστεί από την διπλωματική μεθοδολογία», παρατηρεί ο βαν Μιντελααρ. «Ένα μέρος του πολιτικού παιχνιδιού άφορα διαπραγματεύσεις και εξαρτάται από το ποσοστό ισχύος, πράγματα που δεν μπορούμε να τα εξαφανίσουνε».
Οι Ευρωπαίοι καμιά φορά ξαναπαίζουν τις παλιές αντιπαλότητες, στις διασκέψεις κορυφής της ΕΕ ή στις τελετές στην επέτειο της μάχης του Βατερλό. Αλλά τουλάχιστον δεν πολεμούν ο ένας τον άλλον πλεον.
