Ο Βάγκνερ τη θεωρούσε μια από τις καλύτερες ορχήστρες του κόσμου και ο Μπρούκνερ τον ανώτατο μουσικό σύλλογο. Ο Μπραμς δήλωνε φίλος και θαυμαστής της ενώ ο Μάλερ συνδεόταν μαζί της με «τους δεσμούς της μουσικής τέχνης». Ο Ρίχαρντ Στράους πάντως κατάφερε να συνοψίσει όλα τα παραπάνω σε μια φράση: «Οσο κι αν την επαινέσει κανείς, δεν είναι ποτέ αρκετό». Ο λόγος για την περίφημη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης, την ορχήστρα-σύμβολο της ευρωπαϊκής κλασικής μουσικής, την «επίσημη αγαπημένη» των κορυφαίων συνθετών και αρχιμουσικών από την εποχή της ίδρυσής της, το 1842, ως τις ημέρες μας.
Το βραβείο και το αρχείο
Γνωστή για την ομοιογένεια του ήχου της, το αυτοδιαχειριζόμενο μοντέλο οργάνωσής της και, φυσικά, τις περίφημες πρωτοχρονιάτικες συναυλίες που μεταδίδονται τηλεοπτικά σε περισσότερες από 80 χώρες, η Φιλαρμονική της Βιέννης έρχεται για ακόμη μία φορά στην Αθήνα και στο Μέγαρο Μουσικής. Στις δύο συναυλίες (σήμερα Κυριακή και αύριο Δευτέρα στην Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης) θα παρουσιαστούν οι συμφωνίες του Μπραμς υπό τον διάσημο ιταλό αρχιμουσικό Ντανιέλε Γκάτι. Οι εμφανίσεις εντάσσονται στο πλαίσιο της τρέχουσας περιοδείας της Ορχήστρας, η οποία πέρα από την πρωτεύουσα περιλαμβάνει «στάσεις» στο Αμβούργο, στο Μόναχο και στη Νέα Υόρκη.
Η Φιλαρμονική της Βιέννης επιστρέφει στην Αθήνα σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα στιγμή της πολύχρονης ιστορίας της. Λίγους μήνες νωρίτερα, τον Οκτώβριο του 2014, η Ορχήστρα ανακοίνωσε την πρόθεσή της να διαθέσει το ένα εκατομμύριο ευρώ του επίζηλου βραβείου Μπίργκιτ Νίλσον (πρόκειται για το «Νομπέλ» της κλασικής μουσικής σύμφωνα με την άποψη αρκετών και απονέμεται στη μνήμη της φημισμένης σουηδέζας δραματικής σοπράνο) για την ψηφιοποίηση του πολύτιμου και εξαιρετικά πλούσιου αρχείου της, το οποίο μάλιστα αναμένεται να μεταστεγαστεί σε νέο, μεγαλύτερο χώρο που αναζητείται ήδη στην αυστριακή πρωτεύουσα.
Η σχετική ανακοίνωση πραγματοποιήθηκε στη Στοκχόλμη, την ημέρα της εκδήλωσης για την απονομή του βραβείου στην Ορχήστρα, η οποία έγινε ο τρίτος κατά σειρά κάτοχός του μετά τον βετεράνο τενόρο Πλάθιντο Ντομίνγκο (2009) και τον σουπερστάρ του πόντιουμ Ρικάρντο Μούτι (2011). Ο τελευταίος διατηρεί πολύχρονη, ιδιαίτερα στενή σχέση με τη Φιλαρμονική της Βιέννης και μάλιστα στην προκειμένη περίπτωση διηύθυνε και τη συναυλία που ακολούθησε την απονομή του βραβείου, παρουσία του βασιλικού ζεύγους της χώρας.
Η απόφαση να διατεθούν τα χρήματα του βραβείου για την ψηφιοποίηση του αρχείου –το οποίο μέχρι πρόσφατα παρέμενε κλειστό και ελάχιστοι άνθρωποι είχαν πρόσβαση στο πολύτιμο περιεχόμενό του –ελήφθη ομόφωνα από τους μουσικούς της Ορχήστρας. «Είμαι ευτυχής για την απόφαση αυτή γιατί αποδεικνύει πως υπάρχει επίγνωση της σημασίας της ιστορίας μας» δήλωνε τις ημέρες εκείνες στο πρακτορείο Reuters ο βιολονίστας Κλέμενς Χέλσμπεργκ, πρώην πρόεδρος της Ορχήστρας και μέχρι πρόσφατα υπεύθυνος του αρχείου. «Για εμάς», πρόσθεσε ο ίδιος, «η δημοσιοποίηση του παρελθόντος μας είναι ηθικό ζήτημα».
Το ναζιστικό παρελθόν
Η εν λόγω κίνηση σηματοδοτεί ταυτόχρονα και την πρόθεση του ιστορικού συνόλου να ανοίξει το αρχείο σε μελετητές, σπουδαστές και κάθε ενδιαφερόμενο ρίχνοντας άπλετο φως στην ιστορία του: τόσο στις λαμπρές σελίδες όσο και στις σκοτεινές, οι οποίες ως τα πρόσφατα χρόνια παρέμεναν θέμα-ταμπού. Στις τελευταίες συγκαταλέγεται αναμφίβολα η ναζιστική περίοδος, αφού σύμφωνα με στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας την τελευταία τετραετία, το 1942, τη χρονιά δηλαδή που συμπληρώνονταν 100 χρόνια από την ίδρυσή της, περίπου τα μισά μέλη της Φιλαρμονικής της Βιέννης ήταν μέλη του Ναζιστικού Κόμματος. Οσο για τις περίφημες πρωτοχρονιάτικες συναυλίες που εγκαινιάστηκαν το 1939, πολύς λόγος έχει γίνει κατά καιρούς για τον ρόλο τους στην προώθηση της ναζιστικής προπαγάνδας του Γκέμπελς, ο οποίος ονειρευόταν τη Βιέννη ως την πόλη της «κουλτούρας, της μουσικής, της αισιοδοξίας και της συνύπαρξης».
Μέσα απ’ αυτό το πρίσμα, η παρουσίαση του βιβλίου με τίτλο «Orchestrierte Vertreibung – Unterwuenschte Wiener Philharmoniker – Verfolgung, Ermordung und Exil» (Ενορχηστρωμένη Απομάκρυνση – Ανεπιθύμητα μέλη της Φιλαρμονικής της Βιέννης – Εκτοπισμός, Δολοφονία και Εξορία) των ιστορικών Μπερναντέτε Μαϊρχόφερ και Φριτς Τρούμπι, η οποία έγινε στις 6 Νοεμβρίου 2014 στο Εβραϊκό Μουσείο της Βιέννης και συνοδεύτηκε από συναυλία μνήμης όπου παρουσιάστηκαν έργα εκδιωχθέντων μελών της Ορχήστρας κατά τη διάρκεια της ναζιστικής περιόδου, αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Οι συγγραφείς αποτελούν μέλη της ομάδας ανεξάρτητων ιστορικών οι οποίοι κλήθηκαν τον Ιανουάριο του 2013 από τον Χέλσμπεργκ να δημοσιοποιήσουν τα αποτελέσματα των σχετικών ερευνών και των δημοσιεύσεών τους –μεταξύ αυτών και προσφάτως ευρεθέντων ντοκουμέντων που περιλαμβάνονται στο αρχείο –στην ιστοσελίδα της Ορχήστρας (www.wienerphilharmoniker.at).
«Με το βιβλίο αυτό οι δύο συγγραφείς συμβάλλουν αποφασιστικά στη διαδικασία αποκάλυψης και τεκμηρίωσης του πιο σκοτεινού κεφαλαίου της ιστορίας της ορχήστρας μας» δήλωσε ο 40χρονος βιολονίστας και νέος πρόεδρος της Φιλαρμονικής της Βιέννης Αντρέας Γκροσμπάουερ στη διάρκεια της παρουσίασης της μελέτης των Μαϊρχόφερ – Τρούμπι. «Προσωπικά ενδιαφέρομαι πολύ γι’ αυτό το θέμα και είμαστε πραγματικά ευγνώμονες για τη δουλειά που έχει γίνει. Αισθανόμαστε βαθιά λύπη για τον τρόπο με τον οποίο οι συνάδελφοί μας εκείνης της εποχής χάθηκαν. Στο μέλλον η Φιλαρμονική της Βιέννης θα συνεχίσει τις προσπάθειες τεκμηρίωσης του παρελθόντος. Δίνουμε μεγάλη σημασία στη διαφάνεια της σχετικής ιστορικής και ερευνητικής διαδικασίας».πότε & πού:Οι συναυλίες της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης υπό τον Ντανιέλε Γκάτι θα δοθούν στις 15 και 16 Φεβρουαρίου (στις 20.30) στην Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Η πρώτη συναυλία (την οποία στηρίζει με χορηγία της η Εθνική Τράπεζα) περιλαμβάνει τις Συμφωνίες αρ. 3, έργο 90 και αρ. 1, έργο 68 του Μπραμς. Η δεύτερη συναυλία (με χορηγία Ελληνα του εξωτερικού, ο οποίος επιθυμεί να μείνει ανώνυμος) περιλαμβάνει τις Συμφωνίες αρ. 2, έργο 73 και αρ. 4, έργο 98
«Δίνουμε μεγάλη σημασία στη διαφάνεια»
H ιστορία αρχίζει το 1938, όταν η πολιτική ενέσκηψε με τον πλέον βάρβαρο τρόπο στα εσωτερικά του συνόλου. Οι Εθνικοσοσιαλιστές απέλυσαν όλους τους Εβραίους από την Κρατική Οπερα της Βιέννης και αποπειράθηκαν να διαλύσουν τον οργανισμό της Φιλαρμονικής. Ωστόσο, η παρέμβαση του αρχιμουσικού Βίλχελμ Φουρτβένγκλερ και άλλων προσωπικοτήτων είχαν ως αποτέλεσμα την ακύρωση του διατάγματος της διάλυσης και ταυτόχρονα την εξαίρεση της πλειοψηφίας των «κατά το ήμισυ Εβραίων» και των «στενά συνδεδεμένων» από την απόλυση. Παρ’ όλα αυτά, πέντε μέλη της ορχήστρας έχασαν τη ζωή τους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, παρά τις προσπάθειες που έγιναν για τη διάσωσή τους και άλλοι δύο μουσικοί πέθαναν στη Βιέννη εν όψει του επικείμενου εκτοπισμού τους. Εννέα μέλη του συνόλου εξορίστηκαν ενώ άλλοι 11 μουσικοί οι οποίοι είχαν παντρευτεί με Εβραίες ή είχαν στιγματιστεί ως «κατά το ήμισυ Εβραίοι» ζούσαν καθημερινά με το άγχος της πιθανής ανάκλησης της «ειδικής άδειας» που είχαν κατορθώσει να εξασφαλίσουν.
H ιστορία αρχίζει το 1938, όταν η πολιτική ενέσκηψε με τον πλέον βάρβαρο τρόπο στα εσωτερικά του συνόλου. Οι Εθνικοσοσιαλιστές απέλυσαν όλους τους Εβραίους από την Κρατική Οπερα της Βιέννης και αποπειράθηκαν να διαλύσουν τον οργανισμό της Φιλαρμονικής. Ωστόσο, η παρέμβαση του αρχιμουσικού Βίλχελμ Φουρτβένγκλερ και άλλων προσωπικοτήτων είχαν ως αποτέλεσμα την ακύρωση του διατάγματος της διάλυσης και ταυτόχρονα την εξαίρεση της πλειοψηφίας των «κατά το ήμισυ Εβραίων» και των «στενά συνδεδεμένων» από την απόλυση. Παρ’ όλα αυτά, πέντε μέλη της ορχήστρας έχασαν τη ζωή τους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, παρά τις προσπάθειες που έγιναν για τη διάσωσή τους και άλλοι δύο μουσικοί πέθαναν στη Βιέννη εν όψει του επικείμενου εκτοπισμού τους. Εννέα μέλη του συνόλου εξορίστηκαν ενώ άλλοι 11 μουσικοί οι οποίοι είχαν παντρευτεί με Εβραίες ή είχαν στιγματιστεί ως «κατά το ήμισυ Εβραίοι» ζούσαν καθημερινά με το άγχος της πιθανής ανάκλησης της «ειδικής άδειας» που είχαν κατορθώσει να εξασφαλίσουν.
«Με το βιβλίο αυτό οι δύο συγγραφείς συμβάλλουν αποφασιστικά στη διαδικασία αποκάλυψης και τεκμηρίωσης του πιο σκοτεινού κεφαλαίου της ιστορίας της ορχήστρας μας» δήλωσε ο 40χρονος βιολονίστας και νέος πρόεδρος της Φιλαρμονικής της Βιέννης Αντρέας Γκροσμπάουερ στη διάρκεια της παρουσίασης της μελέτης των Μαϊρχόφερ – Τρούμπι. «Προσωπικά ενδιαφέρομαι πολύ γι’ αυτό το θέμα και είμαστε πραγματικά ευγνώμονες για τη δουλειά που έχει γίνει. Αισθανόμαστε βαθιά λύπη για τον τρόπο με τον οποίο οι συνάδελφοί μας εκείνης της εποχής χάθηκαν. Στο μέλλον η Φιλαρμονική της Βιέννης θα συνεχίσει τις προσπάθειες τεκμηρίωσης του παρελθόντος. Δίνουμε μεγάλη σημασία στη διαφάνεια της σχετικής ιστορικής και ερευνητικής διαδικασίας».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
