Βατερλό: Η «πτώση του αετού»

Στην πραγματικότητα, η συντριπτική ήττα στη Ρωσία σήμανε το τέλος της ναπολεόντειας κυριαρχίας στην Ευρώπη. Η Μεγάλη Στρατιά, ασπίδα και δόρυ της Μεγάλης Αυτοκρατορίας, είχε πάψει να υπάρχει και μαζί της είχαν οριστικά βουλιάξει τα όνειρα του αυτοκράτορα: η εκστρατεία εναντίον της Ρωσίας που ξεκίνησε τον Ιούνιο του 1812 και τελείωσε στις 5 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς, όταν ο Ναπολέων, ανήσυχος από τις απειλητικές πληροφορίες που έφταναν από το Παρίσι, ξεκίνησε για την πρωτεύουσα εγκαταλείποντας τη διοίκηση του στρατού στον Μυρά, στοίχισε τη ζωή σε τετρακόσιες χιλιάδες ανθρώπους, χωρίς να υπολογίσει κανείς τους τραυματίες και τους αιχμαλώτους. Ο μόνος που φαίνεται να μην πιστεύει στον οριστικό χαρακτήρα της καταστροφής –πράγμα τουλάχιστον περίεργο για την οξυδέρκεια του ανθρώπου –είναι ο ίδιος ο Αυτοκράτωρ, ο οποίος σχεδιάζει ήδη να αποκαταστήσει τα πράγματα στο εσωτερικό και στο εξωτερικό και πριν απ’ όλα ονειρεύεται την ανασυγκρότηση του στρατού. Σημαντικοί ιστορικοί της περιόδου διαπιστώνουν την ισχύ των ψευδαισθήσεων που τον έχουν κυριεύσει, καθώς, για παράδειγμα, απαιτεί από την Πρωσία και την Αυστρία να τον ενισχύσουν με νέες δυνάμεις, ενώ είναι βέβαιος ότι ο Μυρά θα συγκρατήσει τους Ρώσους στο Βιστούλα. Η πραγματικότητα, που έχει τη δική της λογική, θα τον διαψεύσει.

Πολιτικό σκάκι

Στην πολύπλοκη και ρευστή κατάσταση που έχει δημιουργηθεί στην Ευρώπη ο καθένας θα επιχειρήσει να κερδίσει όσο περισσότερα μπορεί. Γιατί, αν όλοι είναι αντίπαλοι του Ναπολέοντα, αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι οι αντίπαλοι είναι φίλοι μεταξύ τους. Ακριβώς τις διαφορές αυτές γνωρίζει ο Ναπολέων και θα επιχειρήσει να τις εκμεταλλευθεί ώστε να αποφύγει την οριστική ήττα, που είναι γι’ αυτόν η συνθηκολόγηση.

Στην προοπτική αυτή αγωνίζεται τόσο στο διπλωματικό πεδίο όσο και στα πεδία των μαχών και θα μπορούσε κανείς να πει ότι όλη η χρονιά 1813, καθώς και οι τρεις πρώτοι μήνες του 1814, ξοδεύονται σε μάχες, συγκρούσεις, διπλωματικές συζητήσεις και διαπραγματεύσεις που στόχο έχουν να ορίσουν και να σταθεροποιήσουν τη μοίρα της Γαλλίας και της Ευρώπης στην εποχή μετά τον Ναπολέοντα, του οποίου οι αντίπαλοι, παρά τις σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, θα βαδίσουν τελικά οργανωμένοι εναντίον του. Τα πράγματα θα εξελιχθούν πολύ σύντομα: στις 2 τη νύχτα στις 31 Μαρτίου θα υπογραφεί η συνθηκολόγηση και στις 11 το πρωί τα συμμαχικά στρατεύματα θα κάνουν την είσοδό τους στο Παρίσι. Οι ηγεμόνες των συμμάχων συγκεντρώνονται στο σπίτι του Ταλεϊράνδου, που ορίζεται πρωθυπουργός προσωρινής κυβέρνησης. Η Γερουσία, διορισμένη από τον ίδιο, αποφασίζει την έκπτωση του αυτοκράτορα, ενώ οι συγκεντρωμένοι στρατάρχες ζητούν από τον Ναπολέοντα την παραίτησή του. Ο ίδιος δέχεται και, ενώ στις 3 Μαΐου φτάνει στο Παρίσι ο Λουδοβίκος 18ος, στις 4 του ίδιου μήνα ο Ναπολέων φτάνει, σχεδόν εξόριστος, στο νησί Ελβα.

Οι Βουρβόνοι στο Παρίσι. Οι άνθρωποι αυτοί, όπως το παρατήρησε με τις πρώτες κιόλας πράξεις τους ο Ταλεϊράνδος, ούτε έμαθαν ούτε ξέχασαν τίποτα. Στόχος τους είναι όχι μόνο η εδραίωση της μοναρχίας, αλλά επιπλέον δίνουν την εντύπωση ότι η μύχια επιθυμία τους είναι η επιστροφή στο Παλαιό Καθεστώς. Ακριβώς όμως αυτός είναι και ο φόβος του πληθυσμού στη μεγάλη του πλειοψηφία. Η ιδέα και μόνο της επιστροφής στο προεπαναστατικό καθεστώς είναι ικανή να ξεσηκώσει και να οπλίσει τον κόσμο κάνοντάς τον να λησμονήσει το πρόσφατο αιματηρό καθεστώς της χώρας. Από την Ελβα ο Ναπολέων παρακολουθεί και αποφασίζει το μεγάλο βήμα της επιστροφής στο Παρίσι. Πρόκειται για την περίφημη περίοδο των εκατό ημερών.

Η τελευταία αναλαμπή

Την 1η Μαρτίου 1815 αποβιβάζεται στον Νότο της Γαλλίας και μέσα σε λιγότερο από 20 ημέρες, ύστερα από μια θριαμβευτική πορεία, την περίφημη «πτήση του αετού», φτάνει στο Παρίσι. Στους λόγους του τα συνθήματα που προβάλλει είναι ισοζυγισμένα: αφενός αρκούντως επαναστατικά ώστε να εξάψει και να συντηρήσει τις ελπίδες και τον ενθουσιασμό του λαού, αφετέρου όμως αρκούντως συντηρητικά ώστε να ελέγχει τις ενδεχόμενες ακρότητες των μαζών.

Παρά τις προσπάθειές του, η άρνηση των συμμάχων να διαπραγματευθούν μαζί του τον οδηγεί στο προφανές συμπέρασμα ότι μοναδική διέξοδος είναι η σύγκρουση στο πεδίο της μάχης, την οποία και αποφασίζει. Θα ηγηθεί ο ίδιος της στρατιάς του Βορρά, 125.000 στρατιώτες και 375 κανόνια. Η αποφασιστική μάχη θα δοθεί στην πεδιάδα του Βατερλό στις 18 Ιουνίου 1815 εναντίον των συμμαχικών δυνάμεων, που αριθμούν συνολικά 219.000 στρατιώτες. Ο Ναπολέων θα ηττηθεί και θα εξοριστεί, πολύ μακριά αυτή τη φορά, χωρίς ελπίδα επιστροφής.

Το μεσημέρι της 18ης Ιουνίου 1815 κάποιος που έκανε τον περίπατό του ακούμπησε στον κορμό ενός δέντρου για να ξαποστάσει και άκουσε κανονιές που του θύμιζαν μάχη. Αυτή ήταν! «Η μεγάλη μάχη, ακόμη τότε χωρίς όνομα, της οποίας άκουγα την ηχώ. (…) Σιωπηλός και μοναχικός ακροατής της φοβερής στάσης της μοίρας των ανθρώπων (…) λύγιζα από το βάρος των σκέψεων: Τι ήταν αυτή η μάχη; Ηταν οριστική; Ηταν παρών ο Ναπολέων; Ο κόσμος παιζόταν στα ζάρια σαν τα ιμάτια του Χριστού; (…) Νίκη ή ήττα για τη μία ή την άλλη στρατιά, ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα του γεγονότος για τους λαούς, ελευθερία ή σκλαβιά;». Ο Σατωβριάνδος που έγραψε αυτές τις αράδες δεν απάντησε. Ισως γιατί κάθε πόλεμος, κάθε μάχη, κάθε σκοτωμός αφήνει αναπάντητα ερωτήματα.