Θυμάμαι ακόμη την ημέρα που αγόρασα το βιβλίο του Ernst Mayr «The Growth of Biological Thought» το οποίο μόλις κυκλοφόρησε μεταφρασμένο στην ελληνική από το Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τραπέζης. Ηταν η πρώτη μου αγορά κατά το πρώτο ταξίδι μου στις ΗΠΑ, στα μέσα της δεκαετίας του ’90. Σε αυτή την «προ-amazon» εποχή αισθανόμουν χρέος ως βιολόγος να επιστρέψω με το συγκεκριμένο βιβλίο στις αποσκευές μου. Δεν δυσκολεύτηκα να το βρω. Κατείχε περίοπτη θέση στη βιτρίνα μεγάλου βιβλιοπωλείου παρ’ ότι είχε ξεπεράσει δέκα χρόνια ζωής.
Βλέπετε το πόνημα του γερμανικής καταγωγής εξελικτικού βιολόγου και καθηγητή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ ήταν και παραμένει διαχρονικό. Οχι μόνο επειδή ο Μάιρ είναι μια αξεπέραστη προσωπικότητα της εξελικτικής βιολογίας (χαρακτηρίστηκε ο Δαρβίνος του 20ού αιώνα), αλλά και επειδή το βιβλίο αυτό σηματοδοτεί τη γέννηση ενός νέου πεδίου: της ιστορίας και φιλοσοφίας της βιολογίας. Από τη δεκαετία του ’60, όταν οι ιστορικοί και οι φιλόσοφοι της επιστήμης ασχολούνταν κατά κύριο λόγο με τη φυσική και τη χημεία, ο Mayr υποστήριξε την αυτονομία της βιολογίας. Συνοπτικά η άποψή του ήταν ότι η βιολογία είναι μια νέα αυτόνομη επιστήμη η οποία δεν συμπεριφέρεται όπως η φυσική και η χημεία (τα βιολογικά συστήματα δεν υπακούουν στους νόμους των ανόργανων υλικών) και ως εκ τούτου οι φιλόσοφοι των επιστημών έπρεπε να τη δουν ως μια ξεχωριστή οντότητα. Η άποψη αυτή αναλύεται διεξοδικά στο βιβλίο του Mayr και ιδιαίτερα στο δεύτερο κεφάλαιο «Η θέση της βιολογίας στις επιστήμες και η εννοιολογική της δομή», το οποίο θεωρείται κορυφαία στιγμή στη βιβλιογραφία τόσο του πολυγραφότατου συγγραφέα (ο Mayr έγραφε ως τον θάνατό του το 2005, σε ηλικία 101 ετών) όσο και της βιολογίας γενικότερα. Οι διακηρύξεις του δευτέρου κεφαλαίου γίνονται περισσότερο κατανοητές στη συνέχεια του ογκώδους έργου στο οποίο περικλείεται η ιστορία της βιολογίας από τον Αριστοτέλη ως τις μέρες μας. Ο κεντρικός κορμός του βιβλίου είναι αφιερωμένος στα πεδία της βιολογίας που αποτελούσαν τα βασικά ερευνητικά ενδιαφέροντα του συγγραφέα, την ταξινομική και την εξελικτική θεωρία, ενώ το βιβλίο ολοκληρώνεται με μια σειρά κεφαλαίων για την κληρονομικότητα και τη γενετική.
Ομολογώ ότι η μετάφραση του βιβλίου του Mayr με εξέπληξε ευχάριστα. Είχα (λανθασμένα προφανώς!) θεωρήσει ότι κανείς δεν θα έμπαινε στον κόπο να μεταφράσει το ογκώδες έργο και κανείς δεν θα έπαιρνε το ρίσκο να εκδώσει ένα βιβλίο που δεν θα γίνει μπεστ σέλερ. Χαίρομαι από καρδιάς που ο επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Πάτρας κ. Σπύρος Σφενδουράκης και το Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τραπέζης με διέψευσαν περίτρανα! Η εξαιρετικά καλόγουστη έκδοση και η άρτια μετάφραση δεν αφήνουν πια καμιά δικαιολογία: «Η ανάπτυξη της βιολογικής σκέψης» του Ernst Mayr δεν μπορεί και δεν πρέπει να λείπει από τη βιβλιοθήκη κανενός βιολόγου, γιατρού ή ιστορικού (της επιστήμης και όχι μόνο). Οσο για τους φοιτητές Βιολογίας, τίποτε δεν θα μπορούσε να τους εισαγάγει καλύτερα στην ουσία της επιστήμης τους από το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου.
Και μια που σήμερα ο τόνος ήταν προσωπικός, ας μου επιτραπεί μια φιλική προειδοποίηση-παραίνεση προς φοιτητές: το βιβλίο δεν είναι εύκολο. Δεν είναι εύκολο ούτε στο πρωτότυπο. Τα νοήματα είναι πυκνά και ο Mayr έχει έναν ιδιαίτερο τρόπο γραφής με τον οποίο χρειάζεται κανείς να εξοικειωθεί. Ο λόγος του είναι ξεκάθαρος, χωρίς περιττές φιοριτούρες, αλλά διαθέτει και μια γερμανική αυστηρότητα (κατά πολλούς στρυφνότητα). Μην αποθαρρυνθείτε όμως! Πιστέψτε με, αξίζει τον κόπο να πάρετε χαρτί και μολύβι και να το μελετήσετε εμβριθώς. Καθώς θα περνούν τα χρόνια και θα ξαναγυρνάτε σε αυτό, θα με θυμηθείτε…
