ΓΚΟΪΑΝΙΑ, Βραζιλία

Σε μια αποθήκη στα βάθη της βραζιλιάνικης σαβάνας, μηχανήματα ροκανίζουν σωρούς κόκκινης αργίλου για να βγάλουν ασπριδερές πέτρες γεμάτες μεταλλεύματα που είναι ζωτικής σημασίας για την κατασκευή ηλεκτρικών αυτοκινήτων, smartphone και πυραύλων. Ο λόγος όμως που αυτά τα μεταλλεύματα είναι ιδιαίτερα πολύτιμα είναι ο τόπος προορισμού τους: κατευθύνονται στις ΗΠΑ και όχι στην Κίνα.

Η Κίνα εξορύσσει περίπου το 70% των σπάνιων γαιών παγκοσμίως. Πρόκειται για τα 17 μέταλλα που χρησιμοποιούνται πρωτίστως στους μαγνήτες που είναι απαραίτητοι σε τεχνολογίες καθημερινής και στρατιωτικής χρήσης. Αυτό όμως που απασχολεί περισσότερο τους αξιωματούχους άλλων χωρών που αναζητούν τρόπους για να εξασφαλίσουν αυτές τις απαραίτητες πρώτες ύλες είναι το γεγονός ότι στην Κίνα γίνεται η επεξεργασία του 90% των σπάνιων γαιών που εξορύσσονται σε όλο τον κόσμο.

«Η Κίνα είναι τρομερός ανταγωνιστής» λέει ο Ramón Barúa, διευθύνων σύμβουλος της καναδικής Aclara Resources, η οποία ανοίγει ένα μεταλλείο σπάνιων γαιών που θα τροφοδοτεί τη μονάδα επεξεργασίας που σχεδιάζει να κατασκευάσει στις ΗΠΑ. Η Aclara ανακοίνωσε ότι ως τον Αύγουστο σκοπεύει να αποφασίσει την ακριβή τοποθεσία των ΗΠΑ όπου θα κατασκευάσει τη μονάδα στην οποία θα γίνεται ο διαχωρισμός των επιμέρους μετάλλων από τα κοιτάσματα που περιέχουν σπάνιες γαίες. Εχει μάλιστα σε αναμονή και έναν υποψήφιο αγοραστή.

Η Aclara υπέγραψε πέρυσι συμφωνία για την προμήθεια σπάνιων γαιών με τη γερμανική εταιρεία VAC, που κατασκευάζει ένα εργοστάσιο στη Νότια Καρολίνα με χρηματοδότηση 94 εκατ. δολαρίων από το Πεντάγωνο, για την παραγωγή μαγνητών για λογαριασμό πελατών όπως η General Motors.

«Αναμένεται τσουνάμι ζήτησης» σχολίασε ο Barúa.

Οι γεωπολιτικές εντάσεις πυροδοτούν περαιτέρω το ενδιαφέρον για τα κοιτάσματα της Βραζιλίας. Μετά την επιβολή και νέων δασμών στην Κίνα, τον περασμένο μήνα, η Κίνα αυστηροποίησε τους περιορισμούς στις εξαγωγές πρώτων υλών σπάνιων γαιών, το οποίο θορύβησε τους αμερικανούς κατασκευαστές, μεταξύ των οποίων και την Tesla, και τους οδήγησε να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την εξεύρεση εναλλακτικών εκτός Κίνας. Η εξαγωγή σπάνιων γαιών ξαναξεκίνησε αυτό τον μήνα για κάποιες εταιρείες.

Τα αποθέματα

«Ευελπιστούμε ότι θα πάρουμε άδεια να χρησιμοποιήσουμε τους μαγνήτες σπάνιων γαιών» είπε ο CEO της Tesla Ιλον Μασκ κατά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της εταιρείας τον Απρίλιο.

Η Βραζιλία είναι δεύτερη μεταξύ των χωρών με τα μεγαλύτερα αποθέματα σπάνιων γαιών μετά την Κίνα, με 21 εκατομμύρια τόνους περίπου, σύμφωνα με τη Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ. Τα αποθέματα αυτά αντιστοιχούν σε πάνω από το ένα πέμπτο των παγκόσμιων γνωστών αποθεμάτων – και είναι δεκαπλάσια από τα αποθέματα των ΗΠΑ.

Τα εδάφη της Βραζιλίας είναι επίσης πλούσια σε μια σπανιότερη υποομάδα αυτών των βαρέων μετάλλων, όπως το δυσπρόσιο και το τέρβιο, που εμποδίζουν τους μαγνήτες να χάνουν την ισχύ τους σε υψηλές θερμοκρασίες. Είναι σημαντικά για τα ηλεκτρικά οχήματα, όπου οι μαγνήτες παρέχουν ισχύ στον κινητήρα ακόμα και όταν θερμαίνεται πολύ.

Παρά τα τεράστια αποθέματά της, η Βραζιλία ως τώρα ήταν μικρός παίκτης στον τομέα των σπάνιων γαιών, λόγω της πολύπλοκης νομοθεσίας για την αδειοδότηση της εξόρυξης και τη δυσκολία της να προσελκύσει επενδύσεις από εταιρείες πρόθυμες να αντιμετωπίσουν τους εδραιωμένους κινέζους ανταγωνιστές.

Υπολογίζεται ότι το κόστος εξόρυξης και επεξεργασίας των σπάνιων γαιών στη Βραζιλία είναι σχεδόν τριπλάσιο από ό,τι στην Κίνα, πράγμα που σημαίνει ότι τα βραζιλιάνικα ορυκτά θα κοστίσουν σημαντικά ακριβότερα στους δυτικούς αγοραστές. Μόνο μερικές εταιρείες εκτός Κίνας έχουν αναπτύξει επαρκώς μεθόδους επεξεργασίας των σπάνιων γαιών και η καμπύλη μάθησης είναι απότομη.

Η Βραζιλία καταγράφει τα πιθανά κοιτάσματα σπάνιων γαιών και αναζητά ίχνη τους στα απόβλητα άλλων ορυχείων, λέει ο Αλεσάντρε Σιλβέιρα, υπουργός Ορυκτών και Ενέργειας της χώρας.

«Αυτή η προοπτική αποτελεί σημαντική ευκαιρία» δήλωσε.

Το πρώτο μεγάλο ορυχείο σπάνιων γαιών άνοιξε στη Βραζιλία πέρυσι, περίπου 90 μίλια δυτικά της κωμόπολης Νόβα Ρόμα, όπου η Aclara σχεδιάζει να ξεκινήσει την παραγωγή. Το έργο έχει την υποστήριξη της εταιρείας ιδιωτικών επενδύσεων Denham Capital, με έδρα τη Βοστώνη, και αποτελεί ένα από τα λίγα εγχειρήματα εκτός Κίνας για την παραγωγή δυσπρόσιου, τέρβιου, νεοδύμιου και πρασεοδύμιου – στοιχείων που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή μαγνητών υψηλής ισχύος. Ωστόσο, με βάση τις σχετικές συμβάσεις που έχουν υπογραφεί, το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής του ορυχείου θα αποστέλλεται στην Κίνα.

Επενδύσεις

Οι ΗΠΑ έχουν επενδύσει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια τα τελευταία πέντε χρόνια για να ξανανοίξουν οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας σπάνιων γαιών και τα εργοστάσια κατασκευής μαγνητών που έκλεισαν στη διάρκεια των δεκαετιών της κινεζικής ηγεμονίας στον χώρο. Ο πρόεδρος Τραμπ κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης το 2020 λόγω της εξάρτησης των ΗΠΑ από ξένες χώρες στο θέμα των ορυκτών ζωτικής σημασίας, συμπεριλαμβανομένων των σπάνιων γαιών, και έβαλε τον κλάδο σε προτεραιότητα αφότου επέστρεψε στο αξίωμα για δεύτερη φορά.

Η Ευρώπη έχει κάνει προσπάθειες να ελαττώσει την εξάρτησή της από την Κίνα. Η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει θέσει ως στόχο να επεξεργάζεται η ίδια το 40% των κρίσιμων πρώτων υλών που χρειάζεται και να μην προμηθεύεται από χώρες εκτός Ευρώπης πάνω από 65% της ετήσιας κατανάλωσής της σε συγκεκριμένες πρώτες ύλες στις οποίες περιλαμβάνονται και οι σπάνιες γαίες.

Μετά τη δημιουργία μιας πιλοτικής μονάδας για την τελειοποίηση της διαδικασίας επεξεργασίας στην περιοχή της Γκοϊάνια, η Aclara σχεδιάζει να επενδύσει περί τα 600 εκατομμύρια δολάρια για να ολοκληρώσει τη δημιουργία μιας μεγαλύτερης μονάδας κοντά στο ορυχείο της Νόβα Ρόμα, ώστε να ξεκινήσει πλήρως την παραγωγή το 2028. Η μονάδα θα επεξεργάζεται μερικώς τις σπάνιες γαίες, παράγοντας ανθρακικά άλατα των μετάλλων αυτών: άσπρες πέτρες που περιέχουν όλα τα στοιχεία που έπειτα θα διαχωρίζονται στα επιμέρους στοιχεία στις ΗΠΑ.

Ενώ η Aclara δεν μπορεί να συναγωνιστεί την Κίνα ως προς τις τιμές, προωθεί τις εξορυκτικές πρακτικές που ακολουθεί ως πιο φιλικές προς το περιβάλλον.

Η διαδικασία

Οι επιδόσεις της Βραζιλίας στις εξορύξεις απέχουν πολύ από το τέλειο. Η κατάρρευση ενός φράγματος αποβλήτων ιδιοκτησίας της εταιρείας εξόρυξης σιδηρομεταλλεύματος Vale προκάλεσε τον θάνατο 272 ατόμων το 2019, ενώ τέσσερα χρόνια νωρίτερα είχε σπάσει ένα άλλο φράγμα ιδιοκτησίας της ίδιας εταιρείας και της BHP Group.

Ακόμα κι έτσι, όμως, η βραζιλιάνικη νομοθεσία είναι αυστηρότερη από ό,τι στην Κίνα. Αλλά και η εξορυκτική διαδικασία που ακολουθεί η Aclara ενέχει λιγότερους κινδύνους, σύμφωνα με τους αναλυτές. Η Κίνα συνήθως εξορύσσει τις σπάνιες γαίες ανοίγοντας τρύπες με γεωτρύπανα στο αργιλώδες έδαφος και ξεπλένοντας τις σπάνιες γαίες με διάλυμα θειικού αμμωνίου, ένα κοινό λίπασμα. Η διαδικασία έχει σχετικά μικρό κόστος, αλλά ενέχει τον κίνδυνο ρύπανσης των γύρω εδαφών και των υπόγειων υδάτων.

Αντί να ακολουθήσει την ίδια μέθοδο, η Aclara σχεδιάζει να σκάψει το αργιλώδες έδαφος σε βάθη έως 30 μέτρα και να τον μεταφέρει στη μονάδα προς επεξεργασία.

Μείωση ρύπανσης

«Η άργιλος βρίσκεται ακριβώς κάτω από την επιφάνεια, και έτσι δεν χρειάζεται να σκάψεις σε μεγάλο βάθος» λέει ο Erik Eschen, διευθύνων σύμβουλος της VAC, της εταιρείας που σχεδιάζει να αγοράσει σπάνιες γαίες από την Aclara.

Το υπόλειμμα της αργίλου ξεπλένεται και επιστρέφει στον χώρο, εξαλείφοντας την ανάγκη για φράγματα αποβλήτων. Η μεταφορά με φορτηγά φορτίων χώματος που περιέχουν λιγότερο από 1,5 κιλό σπάνιων γαιών ανά τόνο είναι δαπανηρή. Αλλά μειώνει τη ρύπανση στον τόπο εξόρυξης.

«Το ενδιαφέρον για τους περιβαλλοντικούς κινδύνους είναι η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ αυτού που γίνεται στην Κίνα και αυτού που σχεδιάζει να κάνει η Aclara στη Βραζιλία» λέει ο Jon Hykawy, ειδικός στις σπάνιες γαίες που επιθεώρησε πρόσφατα την πιλοτική μονάδα επεξεργασίας και το ορυχείο της Aclara.