«Η καλύτερη στιγμή είναι όταν γυρίζω σπίτι, βάζω ένα πιάτο φαγητό κι ένα ποτήρι κρασί, βάζω μια ταινία στην τηλεόραση και απολαμβάνω τη «φωλιά» μου» λέει η έμπορος Βάσω Βρασίδα μιλώντας στο «Βήμα». Η ηρεμία και η ικανοποίηση πλέον στο μυαλό της συνδυάζεται κυρίως με τη μοναξιά. Είναι η μόνη;
Η «απομόνωση» μέσα στο σπίτι μπορεί να κορυφώθηκε στη διάρκεια της πανδημίας, αλλά ούτε ξεκίνησε τότε ούτε υποχώρησε μετά από αυτήν. «Σχεδόν κάθε κομμάτι της ζωής μας μοιάζει να συμβαίνει πια μέσα στο σπίτι» επισημαίνει ο Patrick Sharkey, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πρίνστον των ΗΠΑ, ο οποίος πρόσφατα δημοσίευσε σχετική έρευνα με βάση τα δεδομένα που συγκέντρωσε από τη χώρα του, τα οποία αποδεικνύουν ότι η εσωστρέφεια είχε αρχίσει πριν από την COVID-19, με τις μεγαλύτερες αλλαγές να καταγράφονται στις τάξεις των νέων.
Το 2019 οι ηλικίας 15-24 ετών έμεναν στο σπίτι 57 λεπτά περισσότερα από ό,τι το 2003 – το 2022 ο πρόσθετος χρόνος έφτασε τα 124 λεπτά. Μια σημαντική καταγραφή του καθηγητή: για κάθε πρόσθετη ώρα στο σπίτι, περνάμε τα 7,4 λεπτά με την οικογένεια και τα 21 λεπτά μόνοι! Οι εξελίξεις της τεχνολογίας και η αλλαγή στις συνήθειες λόγω COVID-19 μάς στρέφουν σε μια καθημερινότητα πιο απομονωμένη με επίκεντρο τη «φωλιά» μας. Σαν να μετακομίζει στον ιδιωτικό ο δημόσιος χώρος.
Η νέα αρχιτεκτονική της εσωστρέφειας
Η νέα πραγματικότητα φαίνεται να «εξαφανίζει» τα μεγάλα δωμάτια, για τραπέζια, πάρτι και συγκεντρώσεις. Στις ΗΠΑ η συχνότητα κοινωνικών συγκεντρώσεων στο σπίτι ανά μήνα έπεσε κατά 45% στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και το 2000 μειώθηκε επιπλέον 32%. Τις τραπεζαρίες με το μεγάλο τραπέζι αντικαθιστούν δωμάτια με τις μεγάλες… οθόνες (Home Cinema) που παίρνουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο, παράλληλα με χώρους για άσκηση ή παιχνίδι (play rooms, γυμναστήρια και, σε ακραίες περιπτώσεις, πισίνες). «Η αρχιτεκτονική επηρεάζεται πολύ από την κοινωνία αλλά και την τεχνολογία.
Σε ιδιωτικές κατοικίες πλέον όλα μπορείς να τα έχεις στο σπίτι σου (γυμναστήριο, σινεμά, φαγητό), είναι όλα on demand στο κινητό. Υπάρχει μια τάση να γίνονται όλα πιο εσωστρεφή» λέει η αρχιτέκτονας Μαργαρίτα Λεμπιδάκη. «Η αρχιτεκτονική per se δεν εξυπηρετεί την απομόνωση» συμπληρώνει ο συνάδελφός της Γιώργος Νικόπουλος. «Εξυπηρετεί διάφορα προγράμματα που, ως επί το πλείστον, είναι απόρροια κοινωνικών συνθηκών. Οι κοινωνικές συνθήκες σε αυτή τη φάση έχουν μια ροπή προς το λιγότερο, περισσότερο το κατά μόνας». Κατά μόνας και στις διακοπές; «Συχνά κάνω διακοπές μόνη μου» λέει επ’ αυτών η ιδιωτική υπάλληλος Αριάδνη Μαρκοπούλου.
«Είναι ωραία γιατί έχει ησυχία. Είσαι εσύ, οι σκέψεις σου, η φύση, τα ακούσματα, η θάλασσα, ο φλοίσβος, ο αέρας, όλα έχουν άλλη ένταση. Τα αντιλαμβάνεσαι περισσότερο απ’ όταν έχεις τη βαβούρα μιας συζήτησης ας πούμε».
Τρώμε μόνοι με το βλέμμα σε μία οθόνη
«Αν πάτε σε σουπερμάρκετ πριν κλείσει, παρατηρώντας τα καλάθια εντοπίζετε τους μοναχικούς. Ετοιμη σαλάτα ή έτοιμο φαγητό, συχνά κι ένα μικρό μπουκάλι κρασί» περιγράφει η κυρία Βρασίδα. Εαν κάποιος ακολουθήσει την προτροπή μπορεί να επιβεβαιώσει απολύτως τα λεχθέντα. Καθόλου περίεργο αφού και σε επίπεδο πωλήσεων ο τζίρος των έτοιμων γευμάτων στη χώρα μας ξεπερνά τα 500 εκατ. ευρώ ετησίως. Παράλληλα, το ντελίβερι κερδίζει έδαφος, όπως επιβεβαιώνει και μελέτη του Ινστιτούτου Ερευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ).
Από την άλλη, όλο και συχνότερα βλέπουμε μοναχικούς ανθρώπους στα εστιατόρια – και δεν είναι πλέον μόνο τουρίστες. Φαίνεται ότι αλλάζει η σχέση μας με το φαγητό. Πρώτα-πρώτα, μειώσαμε το μαγείρεμα. «Αλλιώς θα εκτιμήσεις ένα πιάτο που έχεις κοπιάσει για να μαγειρέψεις για να το μοιραστείς και αλλιώς αν το πάρεις έτοιμο απ’ έξω για να φας. Στη δεύτερη περίπτωση χορταίνεις απλώς την πείνα ή τη βουλιμία σου» λέει στο «Βήμα» ο σεφ Μανώλης Παπουτσάκης.
Ποιες είναι οι αλλαγές στη διαδικασία του φαγητού; «Τρώμε μόνοι, αλλά και κάνοντας ταυτόχρονα κάτι άλλο» προσθέτει ο κ. Παπουτσάκης. «Συνήθως κοιτάμε το κινητό ή βλέπουμε τηλεόραση. Το φαγητό δεν είναι πλέον συνδεδεμένο με μια κάποια κοινωνικότητα. Προσωπικά το αντίδοτο που βρίσκω είναι να μαγειρεύω κάτι απλό για 5-6 φίλους. Ερχονται σπίτι και περνάμε μια υπέροχη βραδιά συζητώντας. Τρώμε παρέα κοινωνικά πια, όχι για να χορτάσουμε».
Κινηματογράφος και διασκέδαση από τον καναπέ
Μπορεί στις αιτίες για την εσωστρέφεια να συμπεριλαμβάνονται και οικονομικοί λόγοι («βγαίνοντας για ποτό, δεν αντέχει η τσέπη μας πια για 3 κοκτέιλ – έτσι περιορίζεται ο χρόνος της κοινής εξόδου» λέει η Αριάδνη Μαρκοπούλου), αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Με τις δυνατότητες που δίνει η τεχνολογία, μια σειρά από δραστηριότητες έχουν μεταφερθεί «εντός». Το παιχνίδι, π.χ., κυρίως ανάμεσα σε παιδιά ή εφήβους.
«Ο 12χρονος γιος μου παίζει με τον φίλο του μέσω πλατφόρμας. Ο καθένας είναι στο σπίτι του και συζητούν μέσω λάπτοπ. Ετσι γλιτώνουμε πολλές μετακινήσεις» προσθέτει η εκπαιδευτικός Μαρία Παναγιώτου. Αλλο παράδειγμα: ο κινηματογράφος. Οι χειμερινές κινηματογραφικές αίθουσες δεν ανέκαμψαν μετά την κρίση λόγω πανδημίας (σε αντίθεση με τις θερινές, που συνδυάζουν το θέαμα με ποτό και σνακ, με την έξοδο δηλαδή έχουν επανέλθει).
Η «μαγεία» της σκοτεινής αίθουσας και της μεγάλης οθόνης, η μυσταγωγία του κινηματογράφου, έχουν παραγκωνιστεί από την ευκολία που δίνουν οι δημοφιλείς πλατφόρμες οι οποίες προσφέρουν ταινίες ή σειρές από την άνεση του καναπέ ή του κρεβατιού μας. «Το ότι γυρίζονται τώρα περισσότερες σειρές για τις πλατφόρμες νομίζω ότι οφείλεται στο “κλείσιμό” μας» παρατηρεί η Αριάδνη Μαρκοπούλου – η ίδια παρακολουθεί συχνά στον υπολογιστή της.
«Τα επεισόδια κρατούν μια ώρα – αν είσαι κουρασμένος δεν αντέχεις εύκολα δυο ώρες. Στον κινηματογράφο πηγαίνω πιο αραιά, για να απολαύσω κάποια ταινία – δεν έχω home cinema».
