Αυξάνεται η πίεση πολλών κρατών-μελών για άμεσες ευρωπαϊκές λύσεις για την αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης, με την Κομισιόν να εκτιμάται ότι σύντομα θα αναλάβει νομοθετικές πρωτοβουλίες. Δημοσιεύματα του ευρωπαϊκού Τύπου κάνουν λόγο για συγκεκριμένη νομοθετική πρωτοβουλία στα τέλη του Φλεβάρη που θα αφορά τους πολυσυζητημένους «κόμβους επιστροφής» μεταναστών. Οι εν λόγω κόμβοι θα βρίσκονται εκτός ΕΕ όπου και θα στέλνονται άτομα των οποίων οι αιτήσεις ασύλου εντός της ΕΕ έχουν απορριφθεί. Εν συνεχεία, από τους «κόμβους» θα γίνεται απευθείας η επιστροφή τους στη χώρα καταγωγής τους.

Η ιδέα ξεκίνησε από την ιταλίδα πρωθυπουργό Τζόρτζια Μελόνι, η οποία σύναψε συμφωνία με τα Τίρανα για να στέλνει αιτούντες άσυλο σε κέντρα κράτησης στην Αλβανία. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η ιδέα της Μελόνι μπήκε στις «καινοτόμες» λύσεις στο Μεταναστευτικό, όμως χώρες όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία διαφωνούν.

Με επιστολή τους τον Μάιο του 2024, μια ομάδα 15 χωρών της ΕΕ (Ελλάδα, Αυστρία, Βουλγαρία, Κύπρος, Τσεχία, Δανία, Φινλανδία, Εσθονία, Ιταλία, Λετονία, Λιθουανία, Μάλτα, Ολλανδία, Πολωνία και Ρουμανία) είχαν ζήτησαν από την Κομισιόν να σκεφτεί «έξω από το κουτί» για την αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης στην Ευρώπη.

Πηγές στις Βρυξέλλες αναφέρουν ότι η ιδέα των «κόμβων» μπορεί να κερδίζει μομέντουμ πολιτικά, πρακτικά όμως υπάρχουν σοβαρές προκλήσεις. Ηδη ο Οργανισμός της ΕΕ για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα, με έδρα τη Βιέννη, προειδοποίησε ότι οι «κόμβοι» δεν αποτελούν «ζώνες χωρίς δικαιώματα» και ότι «η δημιουργία κόμβων επιστροφής θα ήταν συμβατή με το δίκαιο της ΕΕ μόνο εάν συνοδεύεται από σαφείς και ισχυρές διασφαλίσεις».

Πήγες αναφέρουν στο «Βήμα» ότι το θέμα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την αναμενόμενη πανευρωπαϊκή λίστα «ασφαλών χωρών», όπως προβλέπει ρητά το νέο ευρωπαϊκό σύμφωνο για τη μετανάστευση.

Μέχρι σήμερα, επίσημα υπάρχει μόνο σε επίπεδο κρατών-μελών και εκεί υπάρχουν διαφορές. «Είναι η Τουρκία ασφαλής χώρα διέλευσης; Η Συρία, το Αφγανιστάν είναι πλέον ασφαλείς χώρες;» τονίζουν οι ίδιες πηγές.

Ευρωπαίος αξιωματούχος δήλωσε στο «Βήμα» ότι ακόμη δεν γνωρίζουμε τι μορφή θα έχει η νομοθετική πρωτοβουλία της Κομισιόν, εάν θα είναι μέρος της επικαιροποίησης της Οδηγίας για τις Επιστροφές ή ξεχωριστή νομοθεσία. Πρόσθεσε ότι δεν είναι καν βέβαιο εάν θα υπάρξει ο όρος «κόμβος επιστροφών», δεδομένου ότι δεν συμφωνούν όλοι και κυρίως το νομικό ρίσκο σε περίπτωση παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι «εξαιρετικά μεγάλο».

Το ναυάγιο της Πύλου και το «σκοτεινό σημείο»

Η δεξιά στροφή των Ευρωπαίων στο Μεταναστευτικό είναι σαφής, όπως σαφές είναι ότι κάποιοι στις Βρυξέλλες θέλουν να ξεχαστούν τα λάθη που στο παρελθόν οδήγησαν σε ανθρώπινες τραγωδίες. Ενα από αυτά είναι το ναυάγιο της Πύλου.

Αναφερόμενος στο πόρισμα του Συνηγόρου του Πολίτη, το οποίο επιρρίπτει σοβαρές ευθύνες στο Λιμενικό, αξιωματούχος της Frontex μιλώντας στο «Βήμα» υπό τον όρο της ανωνυμίας δήλωσε ότι υπάρχουν πολλά αναπάντητα ερωτήματα και ένα «σκοτεινό σημείο».

Ο αξιωματούχος ανέφερε ότι αρχικά το υπερφορτωμένο αλιευτικό δεν έστειλε ποτέ «distress call», συνεπώς η ελληνική ακτοφυλακή δεν ήταν υποχρεωμένη νομικά να προβεί σε διάσωση. «Εάν βλέπεις μια έκτακτη κατάσταση και το πάρεις πάνω σου παρεμβαίνοντας, νομιμοποιείται το Λιμενικό να σταματήσει και να ρυμουλκήσει πλοίο σε διεθνή ύδατα όσο αυτό συνεχίζει την πορεία του;».

Σύμφωνα με τον αξιωματούχο, το σκάφος του Λιμενικού δεν μπορούσε πρακτικά να διασώσει το σύνολο των επιβαινόντων στο πλοιάριο, δεδομένου ότι η χωρητικότητά του δεν θα επαρκούσε, είτε με την ελάχιστη εκτίμηση 350 ατόμων είτε 750. Ακόμη, ο αξιωματούχος είπε ότι δεν υπάρχει καμία σαφής εκτίμηση για το πόσα άτομα ήταν πάνω στο αλιευτικό.

«Η ρυμούλκηση συνιστά σκοτεινό σημείο» είπε ο αξιωματούχος, προσθέτοντας ωστόσο ότι με ή χωρίς ρυμούλκηση η νομική ασάφεια θα άφηνε έκθετο το Λιμενικό. Κατέληξε λέγοντας πως το σκάφος του Λιμενικού θα έπρεπε να είχε ζητήσει άμεσα βοήθεια για περισσότερα πλοία βλέποντας την επικίνδυνη πορεία του αλιευτικού και τους μετανάστες που επέβαιναν να σηκώνουν τα χέρια ζητώντας βοήθεια.