Στα μπλόκα των αγροτικών κινητοποιήσεων έχει κάνει την εμφάνισή του ένα απρόσμενο λάβαρο. Θυμίζει τη γνωστή πειρατική σημαία του Jolly Roger, αλλά σε πιο χαρούμενη εκδοχή: το κρανίο είναι λιγότερο τρομακτικό, χαμογελαστό, και φορά ένα κίτρινο καπελάκι με κόκκινη ρίγα. Είναι η σημαία που χρησιμοποιούν ο Monkey D. Luffy και οι «Πειρατές με τα Ψάθινα Καπέλα», στη σειρά One Piece, ένα από τα πιο γνωστά και μακροβιότερα manga/anime, και προσφάτως έχει μετατραπεί σε σύμβολο αλληλεγγύης, κοινωνικής κινητοποίησης, αλλά και αμφισβήτησης αυταρχικών εξουσιών, σε διαδηλώσεις και στο Διαδίκτυο, από την Ινδονησία και το Νεπάλ μέχρι το Μεξικό, τη Γαλλία, και τώρα πια στον θεσσαλικό κάμπο.

Τα «μπλόκα των αγροτών» φαίνεται φέτος να αποτελούν κάτι παραπάνω από την τελετουργική κινητοποίηση άλλων ετών. Αν μη τι άλλο, εκτυλίσσονται σε μια συγκυρία, όπου η αίσθηση οικονομικής δυσχέρειας και εμπλοκής των αγροτών στον γραφειοκρατικό λαβύρινθο, διασταυρώνεται με το αίσθημα αδικίας και αδιαφάνειας, που προκαλεί η υπόθεση του ΟΠΕΚΕΠΕ. Βρίσκεται, άραγε, ο αγροτικός κόσμος σε τροχιά ρήξης με την κυβέρνηση και τη Νέα Δημοκρατία ή είναι ένα παροδικό σύννεφο σε μια σχετικά σταθερή σχέση;

Τι «ψηφίζει» παραδοσιακά ο αγροτικός κόσμος

Η βιβλιογραφία θα συνηγορούσε ενδεχομένως στο δεύτερο. Κατά κανόνα, οι αγροτικοί πληθυσμοί παρουσιάζουν μάλλον συντηρητικές κοινωνικές και πολιτικές συμπεριφορές. Η ζωή στην περιφέρεια και μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα, η μέριμνα για τη συνοχή της κοινότητας, οι παραδοσιακές αξίες, η καχυποψία απέναντι στη ριζική κοινωνική αλλαγή, είναι βαθιά ριζωμένα πολιτισμικά στοιχεία. Ιδίως στις δυτικές χώρες, όπου το βάρος του αγροτικού τομέα βαίνει μειούμενο, η ζήτηση των αγροτών για προστασία (και προστατευτισμό) απέναντι στις επισφάλειες της παγκόσμιας οικονομίας είναι ισχυρή – εξ ου τελικά και η κλίση τους προς συντηρητικά, χριστιανοδημοκρατικά, εθνικιστικά ή αγροτικά κόμματα.

Τούτων δοθέντων, στην Ελλάδα ο «φυσικός» υποδοχέας των αγροτικών στρωμάτων θα ήταν η ΝΔ. Από τη δεκαετία του 1980, όμως, το ΠαΣοΚ απέκτησε ισχυρή διείσδυση στον αγροτικό κόσμο, προωθώντας το συνεταιριστικό κίνημα, αλλά και πολιτικά δίκτυα στις αγροτικές περιοχές, μαζί με τη διαχείριση κοινοτικών πόρων (ΚΑΠ). Ο ΣΥΡΙΖΑ των ετών της κρίσης δεν κατάφερε να υποκαταστήσει αυτή τη σχέση, και στη μετά την κρίση εποχή, η ΝΔ κατόρθωσε να (ανα-)συγκροτήσει μια σταθερή σχέση με τους αγρότες της χώρας, που αποτελούν ένα μικρό, αλλά όχι ασήμαντο μέρος του εκλογικού σώματος.

Αν συγκρίνουμε τα στοιχεία των exit polls με τα αποτελέσματα των εθνικών εκλογών, για παράδειγμα από τον «διπλό εκλογικό σεισμό» του 2012, έως τις εκλογές του 2023, που έδωσαν στη ΝΔ τη δεύτερη κυβερνητική θητεία, παρατηρούμε ότι τα ποσοστά της ΝΔ στους γεωργούς/κτηνοτρόφους είναι σταθερά υψηλότερα απ’ ό,τι οι επιδόσεις της σε εθνικό επίπεδο. Ακόμη και όταν η ΝΔ βρέθηκε σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, στις εκλογές του Μαΐου 2012 (18,9%), τα αγροτικά στρώματα της έδιναν πάνω από 30%, ενώ τον Μάιο του 2023 σχεδόν 1 στους 2 αγρότες φαίνεται να ψήφισε ΝΔ.

Τι καθορίζει τη σχέση αγροτών – ΝΔ

Αν όμως αυτή η σχέση μοιάζει σταθερή, είναι και ανέφελη; Ας δούμε δύο ποιοτικά στοιχεία που μετατοπίζουν την οπτική γωνία.

Είναι γνωστό ότι η ακρίβεια και εν γένει η οικονομία έχουν εμπεδωθεί εδώ και καιρό ως η μακράν βασική πηγή ανησυχίας των πολιτών. Αν εστιάσουμε όμως στον δείκτη οικονομικής εμπιστοσύνης του MetronForum 2.0, που αφορά στον συνδυασμό αξιολόγησης της οικονομίας στο παρόν και πρόβλεψης για το άμεσο μέλλον, προκύπτει μια ενδιαφέρουσα διαφοροποίηση.

Τουλάχιστον για τα τελευταία δύο έτη, η πορεία του δείκτη στο σύνολο των ερωτώμενων κινείται μεν σε αρνητικές τιμές, αλλά χωρίς μεγάλες διακυμάνσεις, σε επίπεδα περί το -40/-45. Ειδικά όμως στους γεωργούς/κτηνοτρόφους, ο δείκτης κινείται κατά κανόνα χαμηλότερα ή και αρκετά χαμηλότερα, σε επίπεδα που φτάνουν και κάτω από το -60 και μάλιστα με πτωτική τάση· είναι δε χαρακτηριστικό ότι από τον Απρίλιο, στις τέσσερις από τις έξι μετρήσεις, έχει πέσει στα επίπεδα του -64 έως -69 (τον Νοέμβριο).

Μία σαφής ένδειξη ότι ο αγροτικός κόσμος αισθάνεται όλο και πιο έντονα την οικονομική επισφάλεια, στην οποία εξάλλου είναι αντικειμενικά εκτεθειμένος. Αξίζει όμως να σημειωθεί και ένα ακόμη εύρημα, που δίνει ευρύτερη διάσταση σε αυτό που συζητούμε. Όταν ζητείται από τους ερωτώμενους να φανταστούν ένα κάστρο στην έρημο και να τοποθετήσουν τον εαυτό τους εντός ή εκτός των τειχών του (στο πλαίσιο και πάλι του MetronForum 2.0), εδώ και καιρό, η πλειοψηφία τείνει να τοποθετείται «απ’ έξω» από το φαντασιακό αυτό κάστρο.

Εντός – εκτός των τειχών

Ας φανταστούμε τον κόσμο σαν
μία πόλη προστατευμένη από
ένα κάστρο που περικλείεται από
μία έρημο. Υπάρχουν άνθρωποι
προστατευμένοι μέσα στο κάστρο
και άνθρωποι απροστάτευτοι έξω
από αυτό. Εσείς πού θα λέγατε
ότι βρίσκεστε; Μέσα ή έξω
από το κάστρο;

Εδώ διακρίνεται όμως ένα σταθερό και σαφές κοινωνικό μοτίβο. Όπως φαίνεται ενδεικτικά στη μέτρηση του Νοεμβρίου, όσοι τοποθετούν τον εαυτό τους στην ανώτερη τάξη απαντούν ότι αισθάνονται εντός των τειχών σε ποσοστό 75%, ενώ αντίθετα όσοι αυτοτοποθετούνται στην εργατική και στην αγροτική τάξη δηλώνουν κατά 77% ότι νιώθουν εκτός. Για την αγροτική τάξη, αυτή η αίσθηση μπορεί να έχει την έννοια της αντιλαμβανόμενης απόστασης από το «κέντρο» της χώρας – όχι μόνο γεωγραφικά, αλλά και οικονομικά και πολιτικά. Ταυτόχρονα, όμως, τα στρώματα αυτά δηλώνουν «outsiders», απροστάτευτα απέναντι στις υλικές και συμβολικές επισφάλειες που στην εποχή μας πληθαίνουν.

Τι μπορούμε να συγκρατήσουμε, λοιπόν, από όλα αυτά; Ο πολιτισμικά και πολιτικά μάλλον συντηρητικός κόσμος της αγροτικής περιφέρειας είναι εύφορο έδαφος για κόμματα, όπως η ΝΔ. Και πράγματι, η σχέση μεταξύ των δύο, και σε εκλογικούς όρους, μοιάζει να έχει θετικό πρόσημο, τα τελευταία αρκετά χρόνια. Ταυτόχρονα, όμως, στο ίδιο αυτό έδαφος αναφύεται μια εντεινόμενη επισφάλεια – κατ’ αρχάς υλική και οικονομική, που είναι όμως βασική συνιστώσα της ζωής των πληθυσμών, που βασίζονται στη γεωργική παραγωγή, αλλά και ευρύτερα πολιτισμική, ως μια αίσθηση «outsiders», που δυνητικά υπονομεύει τη συνοχή των αγροτικών κοινοτήτων. Τι πολιτικούς καρπούς θα δώσει αυτός ο συνδυασμός, μένει να φανεί, ανάλογα βέβαια και με το εάν οι αγρότες φορέσουν τελικά ή όχι το ψάθινο καπέλο του One Piece.

Ο κ. Στράτος Φαναράς είναι πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Metron Analysis SA.

* Στην ανάλυση της έρευνας συνεργάστηκαν ο κ. Γιάννης Μπαλαμπανίδης και η κυρία Πέννυ Αποστολοπούλου