Ο Ελβετός Ζίγκφριντ Γκίντιον είναι μια μορφή πατριάρχη της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Μετά τις σπουδές στο Μόναχο με τον Χάινριχ Βέλφλιν με τον οποίο εκπόνησε τη διατριβή του, διαρρηγνύει τις σχέσεις με την ιστορική αρχιτεκτονική, αποποιείται την ιδέα της πανεπιστημιακής καριέρας και έρχεται σε επαφή με τον Βάλτερ Γκρόπιους και το περιβάλλον του Μπάουχαους.
Το 1928 πρωταγωνιστεί στην ίδρυση των θρυλικών CIAM (Διεθνών Συνεδρίων Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής), στα οποία συμμετέχουν οι πιο γνωστοί αρχιτέκτονες της εποχής. Το 4ο CIAM ως γνωστόν θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα το 1933, με την παρουσία φυσικά και του Γκίντιον, ο οποίος είναι γενικός γραμματέας των συνεδρίων και κύριος εμψυχωτής τους.
Ο ρόλος του Γκίντιον για τη σημασία και τη διάδοση της νέας αρχιτεκτονικής κορυφώνεται με την έκδοση ενός ευαγγελίου του Μοντέρνου, της πρώτης ιστορικής και κριτικής σύνθεσης για το κίνημα του Μεσοπολέμου: πρόκειται για το βιβλίο Space, Time and Architecture που θα τυπωθεί στη Βοστώνη από το Χάρβαρντ, το 1941.
Τη χρονιά του θανάτου του Γκίντιον (1968) ο Θεσσαλονικιός Σωκράτης Γεωργιάδης ξεκινά τις σπουδές αρχιτεκτονικής στο Βερολίνο. Εκπονεί τη διατριβή του στη Στουτγάρδη (1986), η οποία τρία χρόνια αργότερα δημοσιεύεται από τις εκδόσεις του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης: πρόκειται για το θεμελιώδες Sigfried Giedion. Eine intellektuelle Biographie που θα μετατρέψει αμέσως τον έλληνα ερευνητή στον εγκυρότερο μελετητή παγκοσμίως της συμβολής του ελβετού ιστορικού στην ανάπτυξη της μοντέρνας αρχιτεκτονικής.
Το 1995 ο Γεωργιάδης συγγράφει μια εκτεταμένη Εισαγωγή για την αγγλική έκδοση του τόμου Building in France, Building in Iron, Building in Ferro-concrete (το πρώτο βιβλίο του Γκίντιον για τη μοντέρνα αρχιτεκτονική, 1928) που εκδίδεται από το Getty Center υπό την επίβλεψη επιμελητών όπως ο Κουρτ Φόρστερ και ο Σαλβατόρε Σέτις.
Το έργο του έλληνα «βιογράφου» του Γκίντιον καταχωρείται στις διεθνείς βιβλιοκρισίες με τα πιο θετικά σχόλια, ως «τελική συμβολή» για την κατανόηση της επιστημονικής προσωπικότητας του Ελβετού, στον οποίο ο Γεωργιάδης σκύβει με χαρακτηριστική ερευνητική επιμονή και κριτικό βάθος.
Το κύκνειο άσμα του Γεωργιάδη για τον Γκίντιον είναι ο πολυσέλιδος τόμος (στα γερμανικά) Ζίγκφριντ Γκίντιον. Η γένεση του σύγχρονου ανθρώπου. Ενα ημιτελές εκδοτικό εγχείρημα, 1929-1938 που τυπώνεται και πάλι από το Πολυτεχνείο της Ζυρίχης το 2023.
Σε αυτή την πρωτότυπη έκδοση ο επιμελητής καταπιάνεται με ένα ερευνητικό σχέδιο που είχε απασχολήσει τον Γκίντιον στη δεκαετία του 1930: μια σειρά βιβλίων διεπιστημονικής προσέγγισης για την εκβιομηχάνιση, την κοινωνική ζωή και την τέχνη των δύο προηγούμενων αιώνων στην Ευρώπη που θα μπορούσαν να υποδείξουν την κατεύθυνση ενός σύγχρονου πολιτισμού σε μια περίοδο αβεβαιότητας όπως εκείνη του Μεσοπολέμου.
Το εγχείρημα του Γκίντιον δεν ολοκληρώθηκε ποτέ αλλά ο Γεωργιάδης προχωρά σε ένα μοντάζ αρχειακών σημειώσεων, σχεδίων και εικόνων έτσι ώστε να προκύψουν τρεις τόμοι σε ένα βιβλίο. Τούτο επιτυγχάνεται και με έναν σχεδιασμό που αποτελεί ύμνο στην τυπογραφική τέχνη, με έντεχνη κατανομή του υλικού και χρήση γραμματοσειρών, χρωματισμών και ποιοτήτων χαρτιού σε μια ευρηματική σελιδοποίηση. Το 2024 ο τόμος βραβεύτηκε από το διεθνές Ιδρυμα Τέχνης του Βιβλίου (Buchkunst) της Φρανκφούρτης.
Ο Σωκράτης Γεωργιάδης θήτευσε ως καθηγητής ιστορίας και θεωρίας της αρχιτεκτονικής στην Κρατική Ακαδημία Καλών Τεχνών της Στουτγάρδης από το 1994 ως το 2018. Αφησε ιδιαίτερα το στίγμα του με την πρωτοβουλία ίδρυσης, το 2002, του προγράμματος διδακτορικών διατριβών του οποίου υπήρξε για χρόνια διευθυντής, με συνακόλουθη αισθητή βελτίωση της ποιότητας σπουδών στην Ακαδημία.
Εμβάθυνε γενικότερα στην έρευνα και τη διδασκαλία της αρχιτεκτονικής του 19ου και του 20ού αιώνα, ιδιαιτέρως στο έργο του Γερμανού Γκότφριντ Ζέμπερ, του αρχιτέκτονα του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης και της Οπερας της Δρέσδης, εκπροσώπου του ιστορικισμού του 19ου αιώνα αλλά και θεωρητικού της μετάβασης στον μοντέρνο αρχιτεκτονικό λειτουργισμό του 20ού αιώνα. Η σύνδεση με τη διάδοχη σκέψη του Γκίντιον είναι προφανής.
Ενδεικτικό της ιστορικής και θεωρητικής εποπτείας του Γεωργιάδη είναι το θεμελιώδες δοκίμιο «Η γέννηση του χώρου από το πνεύμα της νεωτερικότητας» (που δημοσιεύτηκε και στα ελληνικά, www.archetype.gr) όπου επιχειρείται η διαπραγμάτευση της έννοιας του χώρου στην αρχιτεκτονική, από τον Βιτρούβιο και τον Αλμπέρτι μέχρι τον Αουγκουστ Σμάρσο και τον Αλντο φαν Εϊκ, αλλά και τον νεότερο ουγγρο-βρετανό χημικό Μάικλ Πολάνυι και τη θεωρία της «υπόρρητης γνώσης».
Το ερευνητικό σχέδιο του Σωκράτη Γεωργιάδη επιχείρησε ευρύτερα τη θεωρητική διερεύνηση αρχετυπικών εννοιών, καθώς και την κατανόηση των διαχρονικών τους σχέσεων στο πλαίσιο μιας πολιτισμικής εξέλιξης από τις προβιομηχανικές συνθήκες στην εποχή της ύστερης νεωτερικότητας.
Τελευταία μου (αλλά όχι έσχατη) συνεργασία, με τον Σωκράτη, υπήρξε το 2019 η οργάνωση και πραγματοποίηση στην Αθήνα του μεγάλου διεθνούς συνεδρίου για τα 100 χρόνια από την ίδρυση του Μπάουχαους, με τη συνεργασία των δύο σχολών μας Αθήνας και Στουτγάρδης (YouTube: Bauhaus Athens Conference 2019), και η δημοσίευση το 2021 του μεγάλου τόμου πρακτικών (από τις εκδόσεις Καπόν).
Είχα έτσι για άλλη μια φορά την ευκαιρία να διαπιστώσω όχι μόνο το επιστημονικό του μέγεθος αλλά και το μοναδικό του ήθος, εντιμότητα, ακεραιότητα και ανιδιοτέλεια. Ο Σωκράτης Γεωργιάδης απεβίωσε στις 9 Νοεμβρίου 2025 στη Στουτγάρδη, εξαιτίας μιας άδικης ασθένειας με εξωγενή προέλευση. Ηταν 76 ετών.
Με κάλεσε, τον Ιούνιο, για να μοιραστεί μαζί μου την τραγική προοπτική του επερχόμενου θανάτου του… Η απώλειά του αφήνει δυσαναπλήρωτο κενό.
Ο κ. Ανδρέας Γιακουμακάτος είναι ομότιμος καθηγητής Αρχιτεκτονικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, μέλος της Accademia delle Arti del Disegno της Φλωρεντίας.
