πάρχουν άνθρωποι η προσωπική ιστορία των οποίων προκαλεί αυθόρμητα ένα συναίσθημα θαυμασμού. Ο διεθνούς φήμης θαλάσσιος βιολόγος και εξερευνητής Ενρίκ Σάλα ανήκει αναμφίβολα σε αυτούς. Πρώην καθηγητής πανεπιστημίου, και μάλιστα καταξιωμένος, εγκατέλειψε τον ακαδημαϊκό χώρο για να γίνει επιστήμονας οικολόγος πλήρους απασχόλησης ως Explorer-in-Residence του National Geographic.
Ο λόγος; Συνειδητοποίησε ότι στις εργασίες του συνέγραφε ουσιαστικά τη νεκρολογία της ζωής των ωκεανών, χωρίς να έχει να προσφέρει κάποια θεραπεία. «Ενιωθα σαν ένας γιατρός που έλεγε στον ασθενή του ότι επρόκειτο να πεθάνει, δίχως να μπορεί να δώσει μια λύση» είχε πει χαρακτηριστικά σε παλαιότερη συνέντευξή του.
Ιδρυτής και επικεφαλής του National Geographic Pristine Seas από το 2008, ενός προγράμματος εξερεύνησης, έρευνας και αφήγησης ιστοριών, η φιλοδοξία του είναι να εμπνεύσει τους ηγέτες των χωρών του κόσμου να προστατεύσουν τις τελευταίες περιοχές άγριας φύσης των ωκεανών. Κεντρικό μάλιστα σημείο της αντίληψής του για τη θαλάσσια προστασία είναι ότι η διατήρηση της φύσης και η οικονομική ευημερία δεν είναι αντιτιθέμενα αλλά απολύτως συμβατά αιτήματα. «Το Βήμα» συνομίλησε μαζί του λίγο πριν από την έλευσή του στη χώρα μας.
Ετοιμάζετε τις βαλίτσες σας για την Αθήνα;
«Ναι, θα είμαστε εκεί την επόμενη εβδομάδα για μια ειδική προβολή της ταινίας μας, του ντοκιμαντέρ “Ocean with David Attenborough” (σ.σ.: η ταινα αποτελεί συμπαραγωγή του National Geographic Pristine Seas και του Revive Our Ocean)».
Γιατί να κάνει κάποιος μια ταινία για τον ωκεανό και τη θάλασσα;
«Χωρίς τη θάλασσα, δεν θα υπήρχε κανένα “εμείς”, καμία ζωή στη Γη. Ο ωκεανός είναι το μέρος όπου γεννήθηκε η ζωή. Μας δίνει περισσότερο από το μισό του οξυγόνου που αναπνέουμε. Προσφέρει φαγητό για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων, δουλειές, βοηθά στη ρύθμιση του κλίματος – έχει απορροφήσει το 90% της επιπλέον θερμότητας που έχει προκαλέσει η ανθρώπινη δραστηριότητα από τη Βιομηχανική Επανάσταση και μετά. Εάν δεν το είχε κάνει, θα είχαμε έναν πλανήτη ακατοίκητο για την ανθρωπότητα – θα ήταν σαν να μέναμε στην Αφροδίτη. Ο ωκεανός είναι απολύτως απαραίτητος για την επιβίωσή μας. Την έχετε δει την ταινία;».
Δυστυχώς όχι ακόμη. Ανυπομονώ πάντως…
«Θα πάμε επίσης και στην Αμοργό για μια εκδήλωση που θα γιορτάσει την επιτυχία της πρωτοβουλίας “Αμοργόραμα”, μαζί με το Revive our Ocean και το Cyclades Preservation Fund. Ξέρετε, επισκέπτομαι την Ελλάδα από το 1988.
Εχω κολυμπήσει στα νερά της, έχω κάνει καταδύσεις, έχω πραγματοποιήσει έρευνες στα ελληνικά νησιά. Και η κατάσταση στις ελληνικές θάλασσες είναι δεινή. Υπάρχει πολύ μεγάλη υπεραλίευση, ενώ το πλήθος των ψαριών, των αστακών και των άλλων ζώων βρίσκεται στις χαμηλότερες θέσεις στη Μεσόγειο. Οπότε αυτό που μου έρχεται στο μυαλό όταν σκέφτομαι το “Αμοργόραμα” είναι μια λέξη: “Επιτέλους”».
Τι εννοείτε;
«Διαχρονικά έχουμε πολύ μεγάλη αλίευση και μικρή προστασία στην Ελλάδα. Υπάρχουν θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές (ΘΠΠ), μόνο όμως σε τρεις από αυτές απαγορεύεται το ψάρεμα. Μόνο σε αυτές τις τρεις περιοχές, λοιπόν, η θαλάσσια ζωή έχει την ευκαιρία να αναζωογονηθεί. Νομίζω ότι οι ψαράδες της Αμοργού συνειδητοποίησαν ότι το πράγμα είχε οδηγηθεί προς μια μη βιώσιμη κατάσταση. Και έμαθαν από άλλες περιοχές της Μεσογείου, όπου θεσμοθετήθηκαν περιοχές πλήρους απαγόρευσης αλιείας (no-take marine reserves), οι οποίες βοήθησαν στην ανανέωση της θαλάσσιας ζωής και στην αλιεία».
Ποια είναι ακριβώς η ιδέα πίσω από το «Αμοργόραμα»;
Κατά τη διάρκεια των μηνών του Απριλίου και του Μαΐου δεν θα ψαρεύουν καθόλου. Σε όλο το νησί. Αλλά θα υπάρχουν και τρεις περιοχές στις οποίες θα απαγορεύεται μόνιμα το ψάρεμα, καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Τα στοιχεία είναι ξεκάθαρα. Εάν σταματήσεις την αλίευση για κάποιους μήνες, αυτό βοηθά μεν, αλλά λίγο. Αυτό που πραγματικά έχει σημασία για το ψάρεμα μικρής κλίμακας είναι η δημιουργία περιοχών πλήρους απαγόρευσης αλίευσης. Η θαλάσσια ζωή επανέρχεται με εντυπωσιακό τρόπο σε αυτές τις περιοχές».
Ενα παράδειγμα;
«Το καλύτερο κοντινό σε εσάς παράδειγμα είναι η Γκόκοβα στην Τουρκία, όπου δημιουργήθηκαν πέντε τέτοιες περιοχές πλήρους απαγόρευσης. Το εγχείρημα ήταν τόσο επιτυχημένο που μέσα σε τέσσερα μόλις χρόνια οι τοπικοί ψαράδες τριπλασίασαν το εισόδημά τους. Εκεί λοιπόν παίζεται το παιχνίδι. Στον μόνιμο αποκλεισμό του ψαρέματος σε ορισμένες περιοχές. Είναι το καλύτερο εργαλείο για την ενίσχυση της αλιείας. Ενα άλλο παράδειγμα είναι τα νησιά Κολουμπρέτες στην Ισπανία. Οι ψαράδες πιάνουν 10% περισσότερους αστακούς κάθε χρόνο γύρω από την προστατευόμενη περιοχή. Και υπάρχουν πάρα πολλά ακόμα…».
Το ενδιαφέρον με την Αμοργό είναι βέβαια ότι η όλη πρωτοβουλία ξεκίνησε «από τα κάτω», από τους ίδιους τους ψαράδες, και αγκαλιάστηκε από οργανώσεις, την τοπική αυτοδιοίκηση και την ελληνική κυβέρνηση…
«Ναι, και αυτό είναι κάτι μοναδικό για την Ελλάδα. Ετσι όμως συμβαίνει και σε άλλα μέρη του κόσμου. Ξέρουμε τι θα γίνει στην Αμοργό, εάν η απαγόρευση γίνει σεβαστή. Το πλήθος των ψαριών θα αυξηθεί. Σε δε μέρη όπως η Ελλάδα, όπου έχετε αυτή την τουριστική υποδομή… Η χώρα σας θα μπορούσε να γίνει ένα εξαιρετικό μέρος για καταδυτικό τουρισμό αναψυχής. Η δημιουργία τέτοιων περιοχών πλήρους απαγόρευσης αλίευσης θα αύξανε την ελκυστικότητα του μέρους για τους δύτες. Και αυτό θα σήμαινε περισσότερα οικονομικά οφέλη…».
Αυτό που μου κάνει εντύπωση στην επιχειρηματολογία σας είναι ότι δεν επιμένετε μόνο στην περιβαλλοντική πτυχή του ζητήματος, προβάλλετε και την οικονομική…
«Ναι, απολύτως έτσι είναι. Πρέπει πάντοτε να εντάσσεις και την οικονομική παράμετρο στα επιχειρήματά σου, διότι τα εμπόδια στην προστασία τα βάζει η βιομηχανική αλιεία, το αλιευτικό λόμπι. Πρέπει, λοιπόν, να δείχνουμε ότι αυτές οι προστατευόμενες περιοχές δεν ωφελούν μόνο τη θαλάσσια ζωή αλλά όλους εκείνους που βγάζουν το ψωμί τους από τη θάλασσα».
Εχετε μελετήσει εκτενώς τις συνέπειες των αλιευτικών πρακτικών με συρόμενα δίχτυα βυθού (bottom trawling) στο θαλάσσιο οικοσύστημα. Μπορείτε να μας πείτε επ’αυτού μερικά πράγματα; Η Ελλάδα είναι μάλιστα η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που δεσμεύθηκε ότι θα απαγορεύσει τη σχετική πρακτική ως το 2030…
«Ναι, και μετά ακολούθησε η Σουηδία. Ελπίζουμε δε ότι θα ακολουθήσουν και άλλες κυβερνήσεις. Ενα πράγμα που με ενθουσιάζει σχετικά με το ντοκιμαντέρ “Ocean with David Attenborough” είναι ότι δείχνουμε για πρώτη φορά υποθαλάσσιες εικόνες των αλιευτικών πρακτικών με συρόμενα δίχτυα βυθού. Και όταν ο κόσμος τις βλέπει, επηρεάζεται τόσο βαθιά συναισθηματικά. Διερωτώνται: “Μα αυτό είναι τόσο καταστροφικό, γιατί το κάνουν; Εάν αυτό γινόταν στη στεριά, όλοι θα αντιδρούσαν”. Φανταστείτε, ιδιωτικές εταιρείες να έκοβαν τα δάση στα ελληνικά εθνικά πάρκα, αδιακρίτως και με στόχο αποκλειστικά το κέρδος».
Πόσο βιώσιμος είναι ο στόχος για προστασία του 30% των θαλασσών και της στεριάς ως το 2030, δεδομένης και της οπισθοχώρησης της συζήτησης περί βιωσιμότητας και κλιματικής αλλαγής; Ζούμε σε περίεργους καιρούς…
«Ισχύει. Υπάρχει ένα κύμα πολιτικών σε πολλές χώρες, που κινούνται στη λογική του “drill, baby, drill”, της υπέρμετρης εκμετάλλευσης του φυσικού μας περιβάλλοντος για οικονομικό όφελος. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα και τις επόμενες γενιές. Υπάρχουν χώρες οι οποίες ήδη έχουν φτάσει αυτό το 30% προστασίας στις θάλασσές τους: η Χιλή, η Κολομβία, οι Σεϊχέλλες, η Κόστα Ρίκα και άλλες.
Χώρες οι οποίες δεν είναι πλούσιες. Διαθέτουν δε και δραστήριο κλάδο αλιείας. Κι όμως, το έκαναν, διότι συνειδητοποίησαν πως δεν υπάρχει μέλλον στην αλιεία χωρίς προστατευόμενες περιοχές που θα βοηθήσουν στην αναζωογόνηση των ωκεανών. Επομένως, αν το έκαναν αυτές οι χώρες του Παγκόσμιου Νότου, δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο δεν μπορούν να το κάνουν και οι Ευρωπαίοι. Δεν χρειάζεται να είσαι πλούσιος για να προστατεύσεις τη θάλασσα σου».
Αν δεν απατώμαι, η Ελλάδα έχει δεσμευθεί, μέσα από τη δημιουργία δύο νέων θαλάσσιων πάρκων, ότι θα φτάσει στο 35%…
«Ναι, το σημαντικό όμως είναι το επίπεδο της προστασίας σε αυτά τα πάρκα. Μπορεί να έχεις 30% προσδιορισμένες θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές, αλλά μόλις σε 1% αυτών να ισχύει καθεστώς πλήρους απαγόρευσης αλίευσης, κάτι που δεν θα είναι αποτελεσματικό. Αυτό που μας λέει η επιστήμη είναι ότι χρειαζόμαστε 30% των θαλασσών σε καθεστώς πλήρους απαγόρευσης (no-take areas).
Η Ευρωπαϊκή Ενωση, στο πλαίσιο της στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα, μιλάει για 30% προστατευόμενες περιοχές, εκ των οποίων 10% ζώνες αυστηρής πλήρους απαγόρευσης ως το 2030. Αυτή ήταν η δέσμευση του έλληνα πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη μερικά χρόνια πριν, να φτάσει η Ελλάδα το 10% σε καθεστώς πλήρους απαγόρευσης αλίευσης, όπως εκείνες που θεσπίστηκαν στην Αμοργό».
Μπορείτε να μας πείτε τι κάνετε με το Pristine Seas;
«Εργαζόμαστε σε πολλές χώρες του κόσμου. Τελευταίως δουλεύουμε στην περιοχή του Ειρηνικού, για να βοηθήσουμε κράτη να προστατεύσουν το 30% των θαλασσών τους. Και εργαζόμαστε με κυβερνήσεις σε όλον τον κόσμο για να δημιουργήσουμε 30 από τα μεγαλύτερα θαλάσσια καταφύγια σε όλη τη Γη. Και εννοώ πραγματικά μεγάλα. Η συνολική τους έκταση είναι κοντά στα 7 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Περίπου όσο το μέγεθος του Αμαζονίου».
Και μια τελευταία ερώτηση. Αφήσατε μια πολύ επιτυχημένη ακαδημαϊκή καριέρα για να αφιερωθείτε ολοκληρωτικά στην προστασία των θαλασσών. Πώς όμως μπορεί να βοηθήσει ένας απλός πολίτης από το δικό του μετερίζι;
«Αυτή είναι μια ερώτηση-κλειδί. Και την κάνουν οι περισσότεροι, μόλις δουν την ταινία. Γι’ αυτό δημιουργήθηκε η πρωτοβουλία Revive our Ocean, για να βοηθήσει τους ανθρώπους που μένουν σε παράκτιες περιοχές να προστατεύσουν τις θάλασσές τους, όπως έκαναν και οι κάτοικοι της Αμοργού. Ο καθένας μπορεί να γίνει μια αρχή. Το “Αμοργόραμα” και ό,τι άλλο παρόμοιο έγινε στη Μεσόγειο, έγινε διότι υπήρξε ένας άνθρωπος που είχε μια ιδέα: ο δήμαρχος, ο ιδιοκτήτης μιας σχολής καταδύσεων, ένας επιστήμονας… Κάθε προστατευόμενη περιοχή έχει την απαρχή της σε ένα πρόσωπο που είχε μια ιδέα. Και ο καθένας από εμάς θα μπορούσε να είναι αυτό το πρόσωπο, που θα κινητοποιήσει την κοινότητά του για να προστατεύσουν όλοι μαζί τη “θαλάσσια γειτονιά” τους. Χρειαζόμαστε περισσότερα “Αμοργοράματα” στην Ελλάδα!»
