Όταν το χρήμα γίνεται μέσο ελέγχου, οι γυναίκες βιώνουν αυτή τη σιωπηλή μορφή κακοποίησης χωρίς καλά καλά να μπορούν να την αναγνωρίσουν. Η οικονομική ανεξαρτησία δεν είναι μόνο ζήτημα εισοδήματος, αλλά θεμελιώδης όρος ελευθερίας και αξιοπρέπειας.

Με αφορμή την ημερίδα «Η οικονομική ανεξαρτησία ως ασπίδα κατά της γυναικείας κακοποίησης» σε συνδιοργάνωση του Greek Business Masterclass, του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Αθήνας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης Γυναικών (EUW Hellas), συνομιλήσαμε με την Αφροδίτη Μπλέτα, Δικηγόρο, Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια και Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Γυναικών για την Ελλάδα για τον τον καθοριστικό ρόλο της οικονομικής ανεξαρτησίας, της εκπαίδευσης και της επιχειρηματικής ενδυνάμωσης των γυναικών στην πρόληψη και αντιμετώπιση της έμφυλης βίας.

Αφροδίτη Μπλέτα, Δικηγόρος & Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια, Πρόεδρος Ευρωπαϊκής Ένωσης Γυναικών για την Ελλάδα

Η οικονομική βία χαρακτηρίζεται πολλές φορές ως σιωπηλή μορφή κακοποίησης. Γιατί πιστεύετε δεν μιλάμε τόσο συχνά για αυτή, με αποτέλεσμα μεγάλη μερίδα των γυναικών να μην την αναγνωρίζει ως καταχρηστική συμπεριφορά;

Δυστυχώς η οικονομική βία δεν αφήνει ορατά σημάδια όπως η σωματική βία. Ξεκινάει από την απαγόρευση της άσκησης πληρωμένης εργασίας με δήθεν πρόφαση την ανάγκη αφοσίωσης της γυναίκας στις οικογενειακές υποχρεώσεις, περνάει από τον έλεγχο των οικονομικών πόρων με πρόφαση τα κοινά έξοδα και φθάνει στην υποχρέωση παράδοσης του όποιου ατομικού εισοδήματος στον σύντροφο, με αποτέλεσμα σε κάθε περίπτωση την απώλεια της οικονομικής αυτοτέλειας και την ως εκ τούτου απώλεια και της προσωπικής ανεξαρτησίας.

Δυστυχώς πολλές γυναίκες, ακόμη και σήμερα, δεν θεωρούν αυτές τις συνθήκες ως παραμέτρους κακοποίησης αλλά ως ένδειξη ενδιαφέροντος και συχνά και ως απόδειξη αφοσίωσης του άνδρα στη σχέση τους και στην οικογένεια, επειδή κοινωνικά έχει εδραιωθεί η ιδέα ότι ο άνδρας είναι η κεφαλή της σχέσης και ως εκ τούτου δικαιούται και να «διαχειρίζεται» τα οικονομικά της οικογένειας.

Η έλλειψη ενημέρωσης και η κοινωνική κανονικοποίηση αυτών των συμπεριφορών συμβάλλουν στη σιωπή γύρω από το φαινόμενο.

H σχέση μεταξύ της οικονομικής ενδυνάμωσης των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας ήταν και παραμένει μια σχέση γεμάτη προκλήσεις;

Η σχέση αυτή είναι σύνθετη και συχνά αντιφατική και απαιτεί λεπτούς χειρισμούς και ισορροπία. Είπαμε προηγουμένως ότι η οικονομική ανεξαρτησία μειώνει την εξάρτηση από τον κακοποιητή και ενισχύει την αυτονομία της γυναίκας.

Όμως δημιουργεί ταυτόχρονα και μεταβολή της ισορροπίας ισχύος μέσα στο ζευγάρι προκαλώντας συχνά την αντίδραση του άνδρα, καθώς αισθάνεται ότι χάνει τον έλεγχο, και την αύξηση της κακοποιητικής συμπεριφοράς. Έρευνες έχουν δείξει ότι στη διαδρομή προς την απεξάρτηση, η βία προσωρινά διογκούται.

Πώς η οικονομική χειραφέτηση των γυναικών μπορεί να μετατραπεί σε πραγματική ασπίδα προστασίας απέναντι στη βία και τον αποκλεισμό;

Η οικονομική χειραφέτηση αποτελεί σύμβαση «sine qua non» για να έχει μια γυναίκα τη δυνατότητα επιλογής και να μπορεί να αποδεσμευτεί από τον κακοποιητή της. Είναι η οικονομική χειραφέτηση που θα επιτρέψει στη γυναίκα να:

  • Έχει πρόσβαση σε στέγη φεύγοντας από την οικογενειακή ή κοινή εστία και να μπορεί να καλύψει τις βασικές της ανάγκες και τυχόν των παιδιών της.
  • Έχει τη δυνατότητα νομικής υποστήριξης.
  • Έχει την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της κοινωνικής της συμμετοχής.

Η επίτευξη όμως αυτής της συνθήκης προϋποθέτει την επαρκή και έγκαιρη εκπαίδευση της γυναίκας τόσο ακαδημαϊκά όσο, και κυρίως, κοινωνικά ώστε να έχει το σθένος να διεκδικήσει μία αξιοπρεπή εργασία με ικανοποιητική αμοιβή, κοινωνική υποστήριξη και ασφάλεια.

Δεν είναι τυχαίο ότι στις ασιατικές και αφρικανικές χώρες όπου η γυναίκα σχεδόν δεν έχει ταυτότητα η υπ’αριθμ. ένα διεκδίκηση είναι η πρόσβαση στην παιδεία αλλά αποτελεί ταυτόχρονα και τη βασική κοινωνική απαγόρευση.

Η οικονομική επισφάλεια είναι μία από τις βασικές αιτίες που πολλές γυναίκες δεν εγκαταλείπουν την οικογενειακή στέγη παρά την κακοποίηση, και ο λόγος που δυστυχώς πολλές αναγκάζονται να επιστρέψουν; Τι λένε τα στοιχεία που έχετε στη διάθεσή σας;

Η οικονομική επισφάλεια αποτελεί έναν από τους βασικότερους λόγους που οι γυναίκες δεν εγκαταλείπουν τις κακοποιητικές σχέσεις.

Σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά στοιχεία από τη Eurostat, και το EIGE, περίπου το 70% των γυναικών που βιώνουν βία δηλώνουν ότι η οικονομική εξάρτηση είναι το κύριο εμπόδιο για την αποχώρησή τους.

Αλλά και ένα σημαντικό ποσοστό των γυναικών που βρήκαν το θάρρος και τα μέσα να φύγουν επιστρέφουν στον κακοποιητή λόγω ανεπαρκούς οικονομικής στήριξης ή έλλειψης στέγης.

Η απλή αύξηση των οικονομικών ευκαιριών, αν και απαραίτητη, δεν είναι πανάκεια. Σωστά;

Η αύξηση των ευκαιριών απασχόλησης είναι αναγκαία αλλά όχι και ικανή συνθήκη για την αποδέσμευση από την κακοποιητική σχέση. Στην πράξη πρέπει να συνοδεύεται από:

  • κοινωνική μέριμνα,
  • σύγχρονες και επαρκείς υποδομές φύλαξης των παιδιών,
  • ικανοποιητική εργασιακή αμοιβή,
  • εκπαίδευση σε θέματα αυτοπροστασίας και δικαιωμάτων αλλά και ψυχολογικής ενδυνάμωσης.

Η ουσιαστική αλλαγή απαιτεί λοιπόν ένα ολιστικό πλαίσιο κοινωνικής στρατηγικής.

Ποια είναι τα μέτρα στήριξης, από πλευράς Πολιτείας, για τις γυναίκες που δραπετεύουν από ένα κακοποιητικό περιβάλλον;

Στην Ελλάδα λειτουργούν:

  • Το Δίκτυο Δομών για την Αντιμετώπιση της Βίας κατά των Γυναικών (Γενική Γραμματεία Ισότητας).
  • Οι ξενώνες φιλοξενίας και τα συμβουλευτικά κέντρα.
  • Η Γραμμή SOS 15900.
  • Προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης και επανένταξης στην εργασία μέσω ΟΑΕΔ και ΕΣΠΑ.

Πιο συγκεκριμένα

Νομική Αναγνώριση:

  • Ενσωμάτωση της Οδηγίας ΕΕ 2024/1385
  • Αναγνώριση της οικονομικής βίας ως αυτόνομου αδικήματος
  • Αυστηρότερες ποινές (διπλασιασμός σε περίπτωση ανηλίκου)
  • Νέα αδικήματα (κυβερνοπαρακολούθηση, καταναγκασμός σε γάμο)

Οικονομική Αυτονομία:

  • 120 safe houses για φιλοξενία θυμάτων
  • 63+ γραφεία ενδοοικογενειακής βίας
  • Panic Button και SafeYOUth App (τεχνολογικές λύσεις)
  • Γραμμή βοήθειας 10201 (24/7)
  • Πρόγραμμα “Σπίτι μου” (140.000 ωφελούμενοι)
  • Ενίσχυση γυναικείας επιχειρηματικότητας

Εκπαίδευση & Ευαισθητοποίηση:

Είναι επαρκή;

Παρά τη σημαντική πρόοδο, τα μέτρα ακόμη χρειάζονται βελτίωση με δεδομένο ότι οι ανάγκες αυξάνονται καθημερινά: Περισσότερες δομές, μεγαλύτερη χρηματοδότηση και περισσότερη περιφερειακή κάλυψη.

Επίσης, η διασύνδεση με υπηρεσίες απασχόλησης και κοινωνικής πρόνοιας χρειάζεται και αυτή σημαντική βελτίωση.

Τι θα έπρεπε να αλλάξει; Υπάρχουν καλές πρακτικές που θα μπορούσαμε να υιοθετήσουμε ως χώρα;

Απαραίτητες αλλαγές περιλαμβάνουν:

  • Ενίσχυση των τοπικών δομών με σταθερή χρηματοδότηση.
  • Ενσωμάτωση προγραμμάτων οικονομικής εκπαίδευσης στις υπηρεσίες στήριξης θυμάτων.
  • Συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για την επαγγελματική αποκατάσταση.

Καλές πρακτικές υπάρχουν σε χώρες όπως η Σουηδία και η Ισπανία, όπου οι γυναίκες-θύματα έχουν πρόσβαση σε προσωρινό εισόδημα, επιδοτούμενη εργασία και κοινωνική κατοικία.

Η οικονομική ενδυνάμωση θα έπρεπε να μειώνει την πιθανότητα μια γυναίκα να παραμείνει σε μια κακοποιητική σχέση. Μια εναλλακτική οπτική υποστηρίζει ότι η αλλαγή της δυναμικής μπορεί να προκαλέσει «αντιδράσεις», με την αίσθηση απώλειας του ελέγχου των ανδρών να οδηγήσει σε βίαιες συμπεριφορές, σε μια προσπάθεια να επανακτήσουν την «κυριαρχία τους». Ισχύει;

Η εναλλακτική οπτική έχει βάση. Το είπαμε και στην αρχή. Έρευνες δείχνουν ότι όταν οι γυναίκες αποκτούν αυτονομία, ορισμένοι άνδρες αντιδρούν με βία για να «επανακτήσουν» τον έλεγχο.

Αυτό δεν αναιρεί τη σημασία της ενδυνάμωσης, αλλά δείχνει την ανάγκη παράλληλης εκπαίδευσης των ανδρών, με προγράμματα που θα ξεκινούν ήδη από το δημοτικό για να επιτύχουμε συνολικά ως κοινωνία την αλλαγή στερεοτύπων γύρω από την ανδρική ταυτότητα και την εξουσία.

Αυτό σήμερα με την αυξανόμενη ροή μεταναστών από τρίτες χώρες με παιδεία πολύ διαφορετική από την δική μας και κυρίως ανδροκεντρική, έχει καταστεί απολύτως απαραίτητο.

Υπάρχουν κάποιες προσωπικές ιστορίες που έχετε εσείς ως Ευρωπαϊκή Ένωση Γυναικών συναντήσει και καταδεικνύουν το μέγεθος και τη οξύτητα του προβλήματος;

Τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση Γυναικών αλλά και εγώ προσωπικά ως δικηγόρος και διαμεσολαβήτρια έχουμε καταγράψει πολλές περιπτώσεις όπου η οικονομική ανεξαρτησία αποτέλεσε το σημείο καμπής για τη γυναικεία καταπίεση.

Γυναίκες που απέκτησαν εργασία ή πρόσβαση σε μικροχρηματοδότηση κατάφεραν να φύγουν από κακοποιητικά περιβάλλοντα και να χτίσουν νέα ζωή.

Όμως μέσα από αυτές τις ιστορίες αναδεικνύεται ξανά και ξανά και η ανάγκη ενδυνάμωσης του ατόμου μέσα από την κοινωνική εκπαίδευση.

Γιατί όπως είπαμε και πιο πριν, μιλάμε ναι μεν για γυναίκες αλλά κάποια θέματα αφορούν σε όλα τα φύλα. Οι ιστορίες αυτές αναδεικνύουν τη δύναμη της οικονομικής αυτονομίας ως μοχλού απελευθέρωσης. Αν δούμε τα νούμερα καταλαβαίνουμε πόσο σημαντικό είναι αυτό που λέω:

  • Μόνο το 5,1% των περιπτώσεων οικονομικής βίας καταγγέλλονται επίσημα
  • Το 69% των δραστών είναι σύζυγοι ή σύντροφοι
  • Περίπου 1 στις 3 γυναίκες στην Ευρώπη έχει υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία από σύντροφο

Αυτά τα στατιστικά αντιπροσωπεύουν μόνο τις καταγγελθείσες περιπτώσεις. Ο πραγματικός αριθμός των θυμάτων είναι σημαντικά υψηλότερος, καθώς πολλές γυναίκες δεν αναφέρουν την κακοποίηση λόγω φόβου, ντροπής, έλλειψης πόρων ή παιδείας.

Πιστεύετε ότι θα καταφέρουμε κάποια στιγμή να σπάσουμε οριστικά τον κύκλο της εξάρτησης και του φόβου;

Το τέλειο λένε είναι ο εχθρός του καλού. Η οριστική ρήξη με τον κύκλο της βίας απαιτεί μακροχρόνια και πολυέξοδη προσπάθεια.

Αν όμως καταφέρουμε με το συνδυασμό πολιτικών όπως προείπαμε, με εκπαίδευση, πρόληψη, κοινωνική στήριξη και ενδυνάμωση να βελτιώσουμε την κατάσταση και να περιορίσουμε τη βία, θα είναι ήδη σημαντικό.

Ζούμε δυστυχώς σε μια εποχή όπου η βία αντί να συρρικνώνεται, καθημερινά διαστέλλεται. Οπότε αν και η πορεία είναι μακρά και επίπονη, αξίζει να προσπαθήσουμε με αυξανόμενη ευαισθητοποίηση, με θεσμικές παρεμβάσεις και με αλληλεγγύη των κοινοτήτων να δημιουργήσουμε μια πιο ισόρροπη κοινωνία.