Λίγοι χαρακτήρες στην ιστορία της Ευρώπης έχουν ταυτιστεί τόσο με την υπερβολή και την επιπολαιότητα όσο η Μαρία Αντουανέτα, η τελευταία βασίλισσα της Γαλλίας πριν τη Γαλλική Επανάσταση το 1789.
Ακόμα κι αν δεν είπε τη φράση «Ας φάνε παντεσπάνι», για την οποία δεν υπάρχουν τεκμήρια, εκείνη θα είναι πάντα συνδεδεμένη μαζί της ως φιγούρα που αντανακλά το χάσμα ανάμεσα στην πολιτειακή εξουσία και το κοινωνικό σύνολο.
Επαναπροσδιορίζοντας τον πολιτισμικό της αντίκτυπο αλλά και το μέγεθος της επιδραστικής προσωπικότητάς της στη σύγχρονη ποπ κουλτούρα, το Μουσείο Victoria & Albert στο Λονδίνο προσκαλεί το κοινό στην έκθεση «Marie Antoinette style», υποσχόμενο μια βιωματική εμπειρία γύρω από τη σύντομη ζωή της πιο μισητής βασίλισσας της Γαλλίας, συζύγου του Λουδοβίκου ΙΣΤ΄, που έχασε το κεφάλι της στη γκιλοτίνα αλλά κέρδισε την αθανασία.
«Ως πολύπλοκο fashion icon, η διαχρονική ακτινοβολία της Μαρίας Αντουανέτας προσδιορίζεται από το στυλ, τη νεότητα και την κακή φήμη της. Εξερευνήστε τη διαρκή επιρροή της πιο μοντέρνας (και ατυχούς) βασίλισσας στην ιστορία – με πάνω από 250 χρόνια στο σχέδιο, τη μόδα, τον κινηματογράφο και την τέχνη», μας προτρέπει το περίφημο V&A.
Οίκοι μόδας και κοστούμια με βραβείο Οσκαρ
Πρόκειται για την πρώτη μεγάλη έκθεση στο Ηνωμένο Βασίλειο αφιερωμένη στη Μαρία Αντουανέτα με πάνω από 250 αντικείμενα να χωρούν στα εντυπωσιακά εκθέματα, πολλά από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά εκτός Γαλλίας σε επιμέλεια της Σάρα Γκραντ.
Πορτραίτο της Μαρίας Αντουανέτας. Ζωγράφοι της αυλής του βασιλιά, σύμφωνα με την Ελισάβετ Βιζέ Λε Μπρουν© Grand Palais RMN (Château de Versailles) / Gérard Blot
Οι αίθουσες 38 και 39 του Victoria & Albert θα αποκαλύψουν από τις 20 Σεπτεμβρίου (τα μέλη του μουσείου έχουν το προνόμιο ενός αποκλειστικού preview έκθεσης στις 18 και 19 του μηνός) έως τις 22 Μαρτίου 2026, θησαυρούς μεγάλης αξίας πάνω σε ένα εκθεσιακό κόνσεπτ που διερευνά τις ρίζες και τις πολυάριθμες αναβιώσεις της αισθητικής που συνδέεται με τη Μαρία Αντουανέτα στην υψηλή ραπτική, στον κινηματογράφο και τη διακόσμηση για περισσότερο από 250 χρόνια.
Την επανερμηνεία της κληρονομιάς της Μαρίας Αντουανέτας συνθέτουν και αντικείμενα από τη μόνιμη συλλογή του V&A παράλληλα με τα εκθέματα από σημαντικές διεθνείς συλλογές. Οι επισκέπτες θα δουν ιστορικά και σύγχρονα ενδύματα συνοδευόμενα από οπτικοακουστικές εγκαταστάσεις σε μία διαρρύθμιση, ειδικά σχεδιασμένη για να βοηθήσει τους επισκέπτες να κατανοήσουν πώς και γιατί η φιγούρα της Μαρίας Αντουανέτας συνεχίζει να ασκεί τόσο ισχυρή γοητεία.
Κέιτ Μος, Μόδα: Σάρα Μπάρτον για τον Αλεξάντερ ΜακΚουίν, Van Cleef & Arpels και Julian d’Ys, The Ritz, Παρίσι. Κέιτ Μος, Μόδα: Σάρα Μπάρτον για τον Αλεξάντερ ΜακΚουίν, Van Cleef & Arpels και Julian d’Ys, The Ritz, Παρίσι. Κέιτ Μος, Μόδα: Σάρα Μπάρτον για τον Αλεξάντερ ΜακΚουίν, Van Cleef & Arpels και Julian d’Ys, The Ritz, Παρίσι.@Tim Walker
Με επίσημο σπόνσορα της έκθεσης το brand των υποδημάτων Manolo Blahnik που φόρεσε στα καλλίγραμα πόδια της η Κίρστεν Ντανστ, πρωταγωνίστρια της ταινίας «Μαρία Αντουανέτα» (2006) της Σοφία Κόπολα, οίκοι όπως οι Manolo Blahnik , Moschino, Dior, Valentino, Erdem και Vivienne Westwood έχουν το δικό τους ρόλο στην έκθεση με τα ενδύματα haute couture, τις εικονογραφήσεις των Erté, George Barbier και Edmund Dulac και τα βραβευμένα με Οσκαρ κοστούμια της πολυσυζητημένης ταινίας της Κόπολα, να αποδεικνύουν την σύγχρονη αναγέννηση της αισθητικής αξίας του στυλ της βασίλισσας.
Antonietta, 2005, by Manolo Blahnik @Manolo Blahnik
Ανασκευάζοντας τον Μύθο
Η επίδραση της τελευταίας βασίλισσας της Γαλλίας στη διαμόρφωση μιας αισθητικής τάσης στην Ευρώπη αποτυπώθηκε στον σύγχρονο κινηματογράφο με κορυφαίο παράδειγμα τη «Μαρία Αντουανέτα» (2006) της Κόπολα, που εκτιμήθηκε ετεροχρονισμένα και όχι κατά την περίοδο της εξόδου της ταινίας στις κινηματογραφικές αίθουσες όπου σημείωσε αποτυχία.
Με εντυπωσιακή σκηνογραφία, πληροφορίες, οσφρητικά ερεθίσματα που αναβιώνουν τα αρώματα της αυλής της Μαρίας Αντουανέτας (ακόμα και το αγαπημένο άρωμα της βασίλισσας) και ψηφιακή υποστήριξη για το κοινό, η έκθεση γίνεται βιωματική εμπειρία για τον επισκέπτη. Η ίδια η Κόπολα θα συμμετάσχει σε δύο συζητήσεις σχετικά με την ταινία και τη Μαρία Αντουανέτα.
Κρυστάλλινη φιάλη με ετικέτα «Eau de Cologne από το ‘Nécessaire de voyage», που ανήκε στη Μαρία Αντουανέτα. © Grand Palais RMN (musée du Louvre) / Michel Urtado
Ποιοι είναι όμως οι θησαυροί που κρύβει το Victoria & Albert αλά «Marie Antoinette style»;
Θα δούμε διακοσμητικά ένδυσης και προσωπικά αντικείμενα της Μαρίας Αντουανέτας, όπως τα μεταξωτά πανωφόρια της, τα δαχτυλίδια, τα κοσμήματα, καθώς και τις διάσημες μεταξωτές παντόφλες της.
Παντόφλες που ανήκαν στη Μαρία Αντουανέτα, από ροζ μετάξι με χάντρες. © Φωτογραφία: CC0 Paris Musées / Musée Carnavalet – Histoire de Paris
Το περίφημο «Sutherland Necklace», ένα κόσμημα από μαργαριτάρια και διαμάντια που θρυλείται ότι συνετέλεσε στην πτώση της ενώ πωλήθηκε σε δημοπρασία του οίκου Sotheby’s για 36,2 εκατομμύρια δολάρια και τώρα βρίσκεται στην κατοχή του μουσείου V&A μετά από συμφωνία. Ένα διπλό φιόγκο από διαμάντια που κρέμεται από μαργαριτάρι. Ένα μικρό κομμάτι από το καλσόν της βασίλισσας, το τελευταίο της σημείωμα στην Κονσιερζερί – προσωπικές πινελιές που κάνουν την ιστορία της πιο ανθρώπινη και φέρουν το βάρος της Ιστορίας και της Γαλλικής Επανάστασης.
Τα διαμάντια Sutherland, κολιέ, Άγνωστος κατασκευαστής. © Victoria and Albert Museum, London
Μεταξύ των σπάνιων εκθεμάτων είναι αντικείμενα που δεν έφυγαν ποτέ από τις Βερσαλλίες, όπως το περίφημο ποτήρι από τη σειρά Sèvres (1787), μέρος του σερβίτσιου Petit Trianon, αξεσουάρ και προϊόντα περιποίησης. Περιλαμβάνονται επίσης έπιπλα όπως η πολυθρόνα της από τη συλλογή του Μουσείου V&A με το μονόγραμμά της.
Πολυθρόνα, Jean-Baptiste-Claude Sené, σχεδόν σίγουρα μέρος μιας σουίτας που κατασκευάστηκε για τη βασίλισσα Μαρία Αντουανέτα. © Victoria and Albert Museum, London
«Η τρέλα της Μαρίας Αντουανέτας»
Μια εξαιρετικά εντυπωσιακή εγκατάσταση είναι το έργο της Αμερικανίδας καλλιτέχνιδας Beth Katleman με τίτλο Marie Antoinette’s Folly (Η τρέλα της Μαρίας Αντουανέτας) που δημιουργήθηκε ειδικά για την έκθεση. Εχει πλάτος 6 μέτρα και ύψος 4,2 μέτρα, αποτελείται από περισσότερα από 4.500 χειροποίητα πορσελάνινα στοιχεία που μεταφέρουν τον διακοσμητικό κόσμο της ταπετσαρίας Toile de Jouy (τις ποιμενικές σκηνές που λάτρευε η Μαρία Αντουανέτα) σε τρισδιάστατη μορφή. Όμως, ενώ η παραδοσιακή «toile» απεικονίζει αθώες ποιμενικές σκηνές, η εκδοχή της Katleman κρύβει πιο σκοτεινά μυστικά.
Όπως σημειώνει η Katleman: «Στο Hameau de la Reine της Μαρίας Αντουανέτας (σ.σ. το ειδυλλιακό αγρόκτημα-αγρόκτημα της βασίλισσας μέσα στο πάρκο των Βερσαλλιών), η γκιλοτίνα δεν είναι ποτέ μακριά».
Με μεταμοντέρνα διάθεση και σουρρεαλιστικά στοιχεία, όπως ανατολικά μοτίβα Toile de Jouy, γυαλισμένες επιφάνειες και καθρέφτες με συμβολισμούς όπως η σκηνή The Swing (Η κούνια) από τον αριστουργηματικό πίνακα ζωγραφικής του Ζαν-Ονορέ Φραγκονάρ (18ος αιώνας) το έργο αναπαριστά την ίδια τη διττή προσωπικότητα της βασίλισσας: γοητεία και τραγωδία ταυτόχρονα.
Η κούνια. Musée Lambinet, Βαρσαλλίες.
Ο ένας καθρέφτης παρουσιάζει αυτό που η Katleman αποκαλεί «την φωτεινή πλευρά» — μια αυθάδικη επανερμηνεία της Κούνιας, όπου ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ σπρώχνει τη σύζυγό του, ενώ ο Σουηδός αριστοκράτης εραστής της, Axel von Fersen, τους παρακολουθεί από τους θάμνους, φορώντας… Speedo, δαντελένιο γιακά και περούκα. Ο έτερος καθρέφτης αφηγείται μια εντελώς διαφορετική, πιο σκοτεινή ιστορία. Εδώ, η πτώση της μοναρχίας ξεδιπλώνεται με πρόσωπα από διαφορετικές εποχές και πολιτισμούς, όπως η Αφροδίτη του Μποτιτσέλι και ο Ναπολέοντας να ζητούν το κεφάλι της βασίλισσας.
Όταν η έκθεση «Marie Antoinette Style» ανοίξει τις πόρτες της στο κοινό στο Λονδίνο, οι επισκέπτες θα συναντήσουν την εγκατάσταση του Katleman στο τέλος της, διαμορφωμένη σαν σπήλαιο με δραματικό φωτισμό στο οποίο δημιουργείται η ψευδαίσθηση της αιώρησης των λευκών πορσελάνινων αντικειμένων πάνω από τους σκούρους τοίχους. Είναι ένας ταιριαστός αποχαιρετισμός στο πλαίσιο μιας έκθεσης που ανατρέχει στην διαχρονική και αμφίσημη επιρροή της βασίλισσας στη συλλογική κουλτούρα της Δύσης.
Φόρεμα, «Robe de Style», Jeanne Lanvin, 1922 – 23, Παρίσι, Γαλλία. © Victoria and Albert Museum, London
Όπως σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης Σάρα Γκραντ: «Η πιο κομψή και αμφιλεγόμενη βασίλισσα στην ιστορία, η Μαρία Αντουανέτα, φέρνει στο νου εικόνες υπερβολής αλλά και εσωτερικούς χώρους εξαιρετικής ομορφιάς.
Η αρχιδούκισσα της Αυστρίας που έγινε βασίλισσα της Γαλλίας, είχε τεράστια επίδραση στην ευρωπαϊκή αισθητική και μόδα της εποχής της, δημιουργώντας ένα στυλ που απολαμβάνει σήμερα παγκόσμια απήχηση. Η έκθεση αυτή εξερευνά το στυλ και τη φιγούρα της Μαρίας Αντουανέτας μέσα από μια σειρά αντικειμένων που της ανήκαν, παράλληλα με τα πιο εκλεκτά έργα τέχνης και διακοσμητικά αντικείμενα που ενέπνευσε η κληρονομιά της. Πρόκειται για την κληρονομιά του ύφους μιας πρώιμης σύγχρονης διασημότητας και την ιστορία μιας γυναίκας της οποίας η γοητεία δεν ξεθώριασε ποτέ.
Η ιστορία της Μαρίας Αντουανέτας λέγεται ξανά και επαναπροσδιορίζεται από κάθε επόμενη γενιά για τους δικούς της σκοπούς. Ο σπάνιος συνδυασμός γοητείας, θεάματος και τραγωδίας που παρουσιάζει παραμένει εξίσου μεθυστικός σήμερα όπως ήταν και τον 18ο αιώνα.»
INFO «Marie Antoinette Style», V&A South Kensington. Διάρκεια: 20 Σεπτεμβρίου 2025 – 22 Μαρτίου 2026.
