Θέση σχετικά με το θέμα που ανέδειξε το Βήμα της Κυριακής και η Δήμητρα Κρουστάλλη, σύμφωνα με το οποίο 300 εκατομμύρια ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, που προορίζονταν για την Έρευνα, διοχετεύτηκαν με τρόπο που εξυπηρετεί πελατειακές λογικές, μέσω τριών προγραμμάτων του Υπουργείου Παιδείας παίρνουν μέσω επιστολής τους εννέα ακαδημαϊκοί.

Όπως επισημαίνουν «για την ελληνική πολιτεία, η ποιότητα, καινοτομία και εξωστρέφεια των Πανεπιστημίων σχετίζονται αποκλειστικά με την παραγωγή οικονομικά αξιοποιήσιμων αποτελεσμάτων και τη σύνδεση με τον ιδιωτικό τομέα. Αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκην αρνητικό, όμως αποκλίνει αισθητά από τη διεθνώς αποδεκτή έννοια της ”ακαδημαϊκής αριστείας”, που αφορά την επιστημονική πρόοδο ανεξαρτήτως άμεσης οικονομικής απόδοσης».

Οι εννέα πανεπιστημιακοί αναφέρονται αναφέρονται και στα 3 επίμαχα προγράμματα, ενώ αίσθηση προκαλεί ότι ειδικά για το πρόγραμμα «Εμπιστοσύνη στα Αστέρια μας» σημειώνουν ότι «θα μείνει στην ιστορία ως μια κραυγαλέα αποτυχία για τα ελληνικά ακαδημαϊκά χρονικά· ως ένα παράδειγμα κρατικής υπονόμευσης της βασικής επιστημονικής έρευνας. Εκατοντάδες ερευνητές της χώρας συνεργάστηκαν σε προτάσεις υψηλής ποιότητας και επιστημονικού κύρους, σε θέματα αιχμής, για να διαπιστώσουν εκ των υστέρων ότι… το ένα τέταρτο των αξιολογητών εργάζεται σε κρατικό φορέα ανάπτυξης της γεωργίας!»

Ολόκληρη η επιστολή:

Ακαδημαϊκή Αριστεία α λα Ελληνικά

Στο πλαίσιο της ενίσχυσης των Ελληνικών Πανεπιστημίων μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης, προκηρύχθηκαν τρεις καινοτόμες δράσεις με μεγαλεπήβολους τίτλους και αντίστοιχες περιγραφές, συνολικού προϋπολογισμού 260εκ. ευρώ.

Οι δύο πρώτες ήταν:

1) «Πανεπιστήμια Αριστείας»

Η χρηματοδότηση συνδέεται με την αναμενόμενη απόδοση της επένδυσης, εστιάζοντας σε αποτελέσματα εφαρμοσμένης έρευνας και καινοτομίας, ιδίως σε όσα μπορούν να μεταφραστούν σε οφέλη για την «πραγματική οικονομία».

2) «Συμπράξεις Ερευνητικής Αριστείας»

Η δράση στοχεύει στην ενίσχυση πανεπιστημιακών ερευνητικών ομάδων, με στόχο τη συνεργασία τους με εταιρείες του ιδιωτικού τομέα για την υλοποίηση καινοτόμων ερευνητικών έργων.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι για την ελληνική πολιτεία, η ποιότητα, καινοτομία και εξωστρέφεια των Πανεπιστημίων σχετίζονται αποκλειστικά με την παραγωγή οικονομικά αξιοποιήσιμων αποτελεσμάτων και τη σύνδεση με τον ιδιωτικό τομέα. Αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκην αρνητικό, όμως αποκλίνει αισθητά από τη διεθνώς αποδεκτή έννοια της «ακαδημαϊκής αριστείας», που αφορά την επιστημονική πρόοδο ανεξαρτήτως άμεσης οικονομικής απόδοσης.

Η τρίτη δράση και η περιγραφή της προκάλεσε αρχικά αισιοδοξία:

3) «Εμπιστοσύνη στα Αστέρια μας»

Η δράση προβλέπει τη χρηματοδότηση ερευνητικών ομάδων από διαφορετικά ιδρύματα με υψηλό επιστημονικό αντίκτυπο και ποιότητα, σε τομείς αιχμής, χωρίς άμεσες προϋποθέσεις οικονομικής εφαρμογής ή συνεργασίας με επιχειρήσεις.

Επρόκειτο, φαινομενικά, για την πρώτη σοβαρή προσπάθεια στήριξης της βασικής έρευνας από το Υπουργείο Παιδείας. Οι ελπίδες, όμως, γρήγορα διαψεύστηκαν.

Οι προτάσεις υποβλήθηκαν τον Ιούνιο του 2024. Τον Μάιο του 2025, συστάθηκε 12-μελής επιτροπή αξιολόγησης με γνωστικά αντικείμενα (τα οποία έγιναν δημόσια γνωστά μετά την αξιολόγηση) πολύ μακριά από αυτό που θα ονομάζαμε θεμελιώδη βασική έρευνα αιχμής σε κάθε τομέα αιχμής της σύγχρονης επιστήμης. Για παράδειγμα, το συγγενέστερο στην Φυσική ήταν το «Διδακτική Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση».

Η επιτροπή αξιολόγησε περίπου 600 προτάσεις σε χρόνο-ρεκόρ δύο μηνών, γεγονός που εγείρει πολλά εύλογα ερωτήματα. Για παράδειγμα, αναρωτιέται κανείς πως αξιολογήθηκαν προτάσεις σε κβαντική φυσική, σε καθαρά μαθηματικά ή ακόμη και σε κοινωνική ανθρωπολογία, για να αναφέρουμε ενδεικτικά τρεις τομείς στους οποίους οι Ελληνικές ερευνητικές ομάδες αριστεύουν διαχρονικά σε διεθνές επίπεδο. Δεν προκάλεσε επομένως καμμιά έκπληξη η, κατά τα φαινόμενα, άκριτη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στις αξιολογήσεις που λάβαμε.

Η δράση «Εμπιστοσύνη στα Αστέρια μας» θα μείνει, δυστυχώς, στην ιστορία ως μια κραυγαλέα αποτυχία για τα ελληνικά ακαδημαϊκά χρονικά· ως ένα παράδειγμα κρατικής υπονόμευσης της βασικής επιστημονικής έρευνας. Εκατοντάδες ερευνητές της χώρας συνεργάστηκαν σε προτάσεις υψηλής ποιότητας και επιστημονικού κύρους, σε θέματα αιχμής, για να διαπιστώσουν εκ των υστέρων ότι… το ένα τέταρτο των αξιολογητών εργάζεται σε κρατικό φορέα ανάπτυξης της γεωργίας!

Μήπως η Ελληνική Πολιτεία θεωρεί ότι η ενίσχυση της ερευνητικής αριστείας είναι το ανάλογο των γεωργικών επιδοτήσεων; Πώς θα πείσουμε, μετά από αυτό, τους νέους μας ότι η Ελληνική πολιτεία κατανοεί και στηρίζει τη βασική έρευνα; Πώς θα αποτρέψουμε τη φυγή τους προς το εξωτερικό, εκεί όπου η ακαδημαϊκή αριστεία αναγνωρίζεται, επιβραβεύεται και αξιολογείται με διεθνώς αναγνωρισμένες ακαδημαϊκές μεθόδους;

Το ουσιαστικό δίδαγμα από τα παραπάνω είναι ότι χωρίς ριζική αλλαγή νοοτροπίας απέναντι στην Επιστήμη και στα Πανεπιστημιακά ιδρύματα, δεν μπορεί να υπάρξει ρεαλιστική προοπτική προόδου – ούτε στην Ανώτατη Εκπαίδευση ούτε στην Eλληνική κοινωνία συνολικά.

Δημήτριος Ζωάκος (Επίκουρος Καθηγητής Φυσικής, Πανεπιστήμιο Πατρών)

Νικόλαος Ήργες (Καθηγητής Φυσικής, ΣΕΜΦΕ, ΕΜΠ)

Χριστόφορος Κούβαρης (Καθηγητής Φυσικής, ΣΕΜΦΕ, ΕΜΠ)

Χαράλαμπος Μουστακίδης (Καθηγητής Φυσικής, ΑΠΘ)

Αναστάσιος Πέτκου (Καθηγητής Φυσικής, ΑΠΘ)

Κωνσταντίνος Σφέτσος (Καθηγητής Φυσικής, ΕΚΠΑ)

Κωνσταντίνος Σιάμπος (Επίκουρος Καθηγητής Φυσικής, ΑΠΘ)

Σπυρίδων Σωτηριάδης (Επίκουρος Καθηγητής Φυσικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης)

Φώτιος Φαράκος (Επίκουρος Καθηγητής Φυσικής, ΣΕΜΦΕ, ΕΜΠ)