Οι πόλεμοι σήμερα δεν εξελίσσονται μονάχα στα πεδία των μαχών, αλλά φτάνουν έως την οθόνη του κινητού μας. Η αποστολή του πλοίου «Madleen» προς τη Γάζα είναι μία τέτοια περίπτωση. Δείχνει πώς μια διαμαρτυρία μετατρέπεται σε ένα προϊόν για τα media.
Στην ουσία, το ταξίδι του Madleen είναι μια επιχείρηση δημιουργίας συμπόνιας. Λειτουργεί στον κόσμο των social media, όπου το «ηθικό πλεονέκτημα» κερδίζεται με δυνατές εικόνες που γίνονται αμέσως viral. Το ίδιο το πλοίο, με τους λίγους επιβάτες-ακτιβιστές και την ελάχιστη ανθρωπιστική βοήθεια που μετέφερε, δείχνει ότι ο στόχος δεν είναι οι άνθρωποι στη Γάζα, αλλά όλοι εμείς που παρακολουθούμε online. Σκοπός δεν είναι να βοηθήσει, αλλά να αφηγηθεί μια ιστορία.
Οι ρόλοι είναι ξεκάθαροι: οι καλοί ακτιβιστές από τη μία, και το κακό, παντοδύναμο κράτος από την άλλη. Η αποστολή δεν πετυχαίνει αν φτάσει στον προορισμό της, αλλά αν την σταματήσουν. Η εικόνα της σύγκρουσης, της απαγόρευσης, είναι αυτό που μετράει, γιατί επιβεβαιώνει την αρχική ιστορία: οι ισχυροί καταπιέζουν τους αδύναμους. Αυτή η τακτική είναι ένας συναισθηματικός εκβιασμός. Δεν σου αφήνει περιθώριο να αμφιβάλλεις. Σε καλεί να διαλέξεις πλευρά, όχι επειδή σκέφτηκες, αλλά για να νιώσεις καλά με τον εαυτό σου. Αν το κοινοποιήσεις, αν το στηρίξεις, νιώθεις ότι είσαι «στη σωστή πλευρά της Ιστορίας».
Το πρόβλημα με αυτή τη στρατηγική δεν είναι η αλληλεγγύη, αλλά ότι κρύβει σκόπιμα τη μισή αλήθεια. Η ιστορία του Madleen χρειάζεται ένα «καθαρό» περιβάλλον, χωρίς δύσκολες ερωτήσεις. Ο ρόλος της Χαμάς, που κυβερνά τη Γάζα με αυταρχικό τρόπο, δεν αναφέρεται πουθενά. Το ότι χρησιμοποιεί αμάχους ως ασπίδες, η τύχη των ομήρων στα τούνελ, η κλοπή της βοήθειας, αλλά και η επίθεση της 7ης Οκτωβρίου που αποτέλεσε την τέλεια αφορμή για αυτόν τον πόλεμο, είναι «λεπτομέρειες» που δεν χωράνε στην απλή εικόνα. Το να τις αγνοείς δεν είναι λάθος, είναι μέρος του σχεδίου. Σου δίνει μια καθαρή ηθικά εικόνα, αλλά με το κόστος να παραποιεί την πραγματικότητα.
Από την άλλη, η αντίδραση του Ισραήλ είναι πάντα προβλέψιμη και, φαινομενικά, λανθασμένη. Με το να σταματάει τα πλοία με βίαιο τρόπο, μοιάζει να πέφτει στην παγίδα και να δίνει στους ακτιβιστές τις εικόνες που θέλουν. Μια πιο έξυπνη κίνηση θα ήταν ίσως να αφήσει το πλοίο να φτάσει, δείχνοντας έτσι πόσο ασήμαντη είναι η βοήθεια του. Γιατί λοιπόν επιμένει σε μια τακτική που του κάνει ζημιά διεθνώς;
Η απάντηση είναι ότι η αντίδραση αυτή δεν απευθύνεται σε εμάς, το διεθνές κοινό, αλλά στους ίδιους τους Παλαιστινίους. Είναι μέρος ενός μακροχρόνιου ψυχολογικού πολέμου, που σκοπό έχει να τους κάνει να νιώσουν απόλυτα μόνοι και απελπισμένοι. Το μήνυμα είναι απλό: «Κανείς δεν θα έρθει να σας βοηθήσει. Η μοίρα σας είναι στα δικά μας χέρια». Αυτή η τακτική θέλει να τους σπάσει το ηθικό και να τους κάνει να πιστέψουν ότι η υποταγή είναι η μόνη τους επιλογή.
Κι όμως, εδώ φαίνεται το μεγάλο στρατηγικό αδιέξοδο του Ισραήλ. Αυτή η στρατηγική έχει αποτύχει. Οι Παλαιστίνιοι, παρά τις τεράστιες απώλειες, δείχνουν απίστευτη αντοχή και επιμονή να μείνουν στη γη τους. Αυτή η σιωπηλή αλλά πανίσχυρη αντίσταση ακυρώνει τη στρατηγική του Ισραήλ. Η αδυναμία του να μετατρέψει τη στρατιωτική του δύναμη σε πολιτικό αποτέλεσμα το έχει οδηγήσει σε τέλμα.
Μέσα σε όλο αυτό, το Διεθνές Δίκαιο δεν είναι πια ένα σύνολο κανόνων, αλλά ένα όπλο που χρησιμοποιεί η κάθε πλευρά. Ο αποκλεισμός της Γάζας είναι το καλύτερο παράδειγμα για αυτό που αποκαλείται «νομικός πόλεμος». Από τη μία, το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο λέει καθαρά ότι απαγορεύεται να τιμωρείς συλλογικά έναν πληθυσμό και ότι πρέπει να επιτρέπεις την ανθρωπιστική βοήθεια. Από την άλλη, το Ισραήλ επικαλείται το δικαίωμα του στην αυτοάμυνα και το δικαίωμα να επιβάλλει ναυτικό αποκλεισμό σε εχθρική περιοχή, όπως προβλέπει το δίκαιο του πολέμου.
Πλοία σαν το Madleen είναι σχεδιασμένα για να προκαλέσουν μια αντίδραση από το Ισραήλ, η οποία μετά θα καταγγελθεί ως παράνομη. Ουσιαστικά είναι ένας μονόλογος, όπου κάθε πλευρά διαλέγει τους νόμους που την συμφέρουν, χωρίς καμία όρεξη να βρεθεί μια πραγματική λύση.
Η αποστολή του Madleen, από μόνη της, είναι ασήμαντη, υπό την έννοια ότι η ανθρωπιστική βοήθεια που μετέφερε μοιάζει με σταγόνα στον ωκεανό σε σχέση με το πραγματικό πρόβλημα που υφίστανται οι κάτοικοι της Λωρίδας της Γάζας. Η σημασία της όμως, έγκειται σε αυτά που μας αποκαλύπτει για τον κόσμο που ζούμε. Δείχνει ότι η εικόνα και το αφήγημα έχουν γίνει πιο σημαντικά από την ουσία, δίνοντας στο συναίσθημα μεγαλύτερο κύρος από τη λογική. Το να ασκούμε κριτική σε τέτοια φαινόμενα δεν σημαίνει ότι υπερασπιζόμαστε το Ισραήλ και τις ακρότητες που πραγματοποιεί στην Γάζα. Σημαίνει ότι υπερασπιζόμαστε τη λογική και την καθαρή σκέψη.
Το πραγματικό θύμα σε όλη αυτή την πόλωση δεν είναι η μία ή η άλλη πλευρά. Είναι η ίδια η δυνατότητα να κάνουμε μια ειλικρινή συζήτηση. Όταν οι μόνες επιλογές που έχει κανείς είναι να χειροκροτήσει ή να αποδοκιμάσει μία πράξη, τότε χάνεται η ικανότητα να σκεφτεί πώς θα μπορούσε να υπάρξει μια δίκαιη ειρήνη. Και αυτή η απώλεια είναι που στο τέλος· δεν συγχωρείται.
Μηνάς Λυριστής, Υπ Διδάκτωρ Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου και Ερευνητής Κέντρου Μελέτης Μεσανατολικής Πολιτικής (ΚΕΑΜΕΠ)
